Mobbing Nedir? Nasıl Yapılır?

Latince mobile vulgus sözcüklerinden türeyen mobbing, halen pek çok kişiye yabancı olan bir kelime. Ancak yabancılık pratikten değil teori eksikliğinden kaynaklanıyor.

Çünkü mobbing; taciz etme, psikolojik şiddet gösterme, aşağılama, yıldırma, gücü kötüye kullanıp kişiye kasıtlı olarak zarar vermek isteme gibi anlamlara geliyor. Bunlar da ne yazık ki yabancı olduğumuz durumlar değil.

Olumlu şey ise yaşanan gelişmeler ve getirilen yeni kanunlar sayesinde psikolojik tacizin, örtbas edilmesi ya da sineye çekilmesi gereken bir durum olmaktan uzaklaşmış olması. Ve terim hakkında ne çok detay bilirseniz, başa çıkmanız da o kadar kolaylaşacaktır.

İşte öğrenilmesi gerekenler:

Mobbing Nedir?

İlk olarak 1960’lı yıllarda bazı hayvan davranışlarını incelemek için Konrad Lorenz tarafından kullanılan bir sözcüktür. Etolog Lorenz, mobbing için “küçük hayvan gruplarının büyük hayvanlara karşı gösterdiği tepki” tanımını yapmış.

1972 yılında ise İsveçli doktor Peter Paul Heinemann, okul yaşantısındaki çocukların davranışlarını incelemiş, bunu çocuklar arasındaki zorbalık olarak ifade etmiştir.

İş yerinde mobbingi ilk kez tanımlayan Dr. Leymann ise “bir ya da daha fazla kişinin, diğerine yaptığı düşmanca ve ahlak dışı iletişim şeklindeki psikolojik terör” ifadelerini kullanmış. Terimin ortaya çıkışı hakkında kısaca bunlar söylenebilir.

Öte yandan kelimenin Türkçe karşılığı Türk Dil Kurumu tarafından bezdiri olarak belirtilmiştir. Psikolojik terör, psikolojik şiddet, duygusal taciz, yıldırma, kabadayılık, rahatsızlık vermek, baskı kurma anlamlarına gelir.

Özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve zayıf kontrolün olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasına denmektedir.

İş Yerinde Mobbing Nedir?

İş yerinde çatışmaların gayet olağan bir şey olduğunu biliyoruz. Ancak bu çatışmalar, sağlıklı olmaktan çıkıp kötü niyetliliğe doğru kaydığında ortaya bir mobbing durumu çıkmaktadır.

İş yerinde mobbingin nedenleri arasında kişiyi istifaya zorlama, başarısızlığa sürükleme gibi gerekçeler bulunmaktadır. Davranış; açık veya doğrudan, gizliden ya da dolaylı olabilir. Uygulamanın yeni olmadığı, kaynaklara göre 1940’larda ABD’deki fabrikalarda yapılan yıldırma eylemleriyle desteklenmiştir.

Terimin sıklıkla kullanılır olması, pek çok çalışanın “ben de mağduruM” diye ortaya çıkmasına yol açmakta.

Düşük performansı yüzünden işten çıkartılan da patronun küfür etmesinden rahatsız olan da mağdur olduğunu söylüyor. Burada dikkat edilmesi gereken mobbing yapan kişinin mağdura sistematik bir baskı uygulayarak onun işten ayrılmasını sağlaması. Yani iş yerinde kötü muameleyle karşılaşan herkesin mağdur olduğu yanılgısına düşülmemelidir.

Mobbing Nasıl Yapılır?

Mobbingin psikolojik taciz, baskı, aşağılama gibi anlamları olduğunu öğrendiğimize göre örnek olabilecek vakalara gelelim. Çünkü kavramın gündeme gelmesi, pek çok kişinin yersiz şekilde uygulamaya maruz kaldığını söylemesine yol açtı.

Örneğin; yöneticisinin kötü bir tepkisiyle karşılaşan çalışan hemen “bana mobbing yapılıyor” diyor. Diğer bir ifadeyle; en küçük olumsuzluklar bile bezdiri olarak gösteriliyor. İşte bu nedenle; yanlış anlaşılmamalara meyil vermemek adına bunun nasıl yapıldığını bilmelisiniz.

Normalde gayet normal bir alt-üst ilişkinizin olduğu yöneticinizin söylediği olumsuz bir sözü, mobbing olarak nitelendiremezsiniz. Bundan şikayet edebilmek için bir ya da birkaç kişinin sizi yıldırmak, işten uzaklaştırmak amacıyla sürekli olarak benzer hareketleri yapması gerekiyor. Aşağıdaki örnekleri incelediğinizde daha iyi anlayacaksınız.

Mobbing Örnekleri

• Dedikodunuzun yapıldığını duyuyorsanız ve hissediyorsanız,
• Toplantılar, seminerler, kısacası iş yerinizle ilgili organizasyonlar konusunda hiçbir bilgi verilmiyorsa,
• Öz güveninizi sarsacak şekilde davranılıyorsa,
• Etik olmayan tepkilerle karşılaşıyorsanız,
• Yazılı ya da sözlü olarak tehdit ediliyorsanız,
• Görünüşünüz, diliniz, dininiz vs… yüzünden dışlanıyorsanız,
• Görmezden geliniyor, sorularınıza karşılık alamıyorsanız,
• Benzer sebeplerden dolayı sürekli alay konusu oluyorsanız,
• Her adımınız izleniyor, her hareketiniz gözlem altında tutuluyorsa,
• Ağzınızı açtığınız her an susturulmaya çalışıyorsanız ve söylediklerinizden dolayı aşağılanıyorsanız,
• Sürekli olarak ortamda yokmuşsunuz gibi davranılıyorsa,
• Pozisyonunuza uygun olmayan işler yapmanız söyleniyorsa,
• Eksiğinizi bulmak için ekstra çaba sarf ediliyorsa,
• İtme, sandalyesine-masasına vurma, çelme takma gibi davranışlarla fiziksel şiddete maruz kalıyorsanız,
• Elle sarkıntılık, sözlü cinsel imalar gibi tacizlerle mağdur oluyorsanız,
• Ve benzer hareketlerle her gün karşılaşıyorsanız mağdur olduğunuzu düşünebilirsiniz.

Neden Mobbing Yapılıyor?

Peki, neden ne? İnsanlar bu kadar kötü mü? Kişiler ya da gruplar neden karşısındakine kasti olarak zarar vermek ister ki? Neden onun kötülüğü için sistemli bir şekilde hareket eder? Onu işten uzaklaştırmak, yıldırmak, kötü hissettirmek gibi amaçlar için neden ekstra çaba sarf edilir?

Aslında davranışın altında pek çok farklı neden olabilir. Ancak belli başlı olanlar için şunlar söylenebilir. Mesela; bezdiri yapan kişinin körü körüne inandığı bazı şeyler vardır. Irk, din, mezhep gibi! Ve karşıdaki kişi onun düşüncelerine, inanışlarına ters düşecek şekilde davranıyordur.

Ya da mobbing yapılan kişi, diğer bir ifadeyle mağdur, tacizci tarafından bir tehlike olarak görülüyordur. Rekabet ortamı ve fazla hırs; bezdirme, yıldırma, psikolojik şiddet gösterme gibi meyilleri olan kişilerin mobbing yapmasına zemin hazırlıyor da denilebilir.

Ek olarak kötü yönetilen bir şirket, yoğun stres, iş yerindeki yerleşmiş yanlış kuralları bir başkasının da benimsemesini istemek gibi faktörler gerekçelerden olabilir.

Tacizcilerin ve Mağdurların Ortak Özellikleri Nelerdir?

Peki, duygusal tacizde bulunanların ve mağdurların göze çarpan özellikleri nelerdir? Demek istediğim o ki acaba mobbing mağduru olanlar diğerlerinden farklı niteliklere sahip oldukları için mi böyle davranışlarla karşılaşıyorlar?

Ya da tacizcileri diğerlerinden ayıran ortak özellikler var mı? İsterseniz aşağıdaki başlıkta da bu sorulara değinelim.

Mobbing Mağdurlarının Ortak Özellikleri

• Kendi hakkının yanı sıra başkalarının haklarını da savunmak isteyen ve bunun için çaba gösteren,
• Boyun eğmekten hoşlanmayan, yanlış bir şey gördüğünde söylemekten çekinmeyen,
• Karşısındaki kişiye pozisyonuna göre değil yaptığı işe ve dürüstlüğüne göre davranan,
• İşini severek yapan ve elini attığı hemen her şeyde başarılı olan,
• Kariyerinde yükselmek için uğraşan ve bu yolda önüne çıkan engellere karşı koyan,
• Ya da tüm bunların tersi yönde; utangaç veya içe dönük olan,
• Hakkını savunmaktan korkan ve öz güven sorunu yaşayan,
• İşe yeni başlayan veya yeni mezun olanlar,
• Ve erkeklere ziyade daha çoğunlukla kadınlar; mağdur oluyorlar.

Mobbing Tacizcilerinin Ortak Özellikleri

• Psikolojik sorunları ve pek çok farklı korkusu olan,
• Öz güven sorunu yaşayan, kendini kanıtlamak için birilerini ezme ihtiyacı duyan,
• Geçmişte travmalar yaşayan,
• Empatiden yoksun, kendilerini sevmedikleri gibi başkalarını da sevmeyen,
• Duygusal zekaları son derece düşük olan, (İnceleyin: Duygusal Zeka Nedir? Nasıl Geliştirilir?)
• Şiddete meyilli olan ve hakimiyet kurmak isteyen,
• Kendini yeterli görmediği için başarılı olan herkesi bir tehlike olarak gören,
• Ahlak dışı davranmaktan çekinmeyen ve kontrol manyağı gibi davranan kişilerse genel anlamda tacizciler grubunu oluşturuyor.

Mobbing ile Nasıl Başa Çıkılır?

Gelelim;  başa çıkma yöntemlerine!

Öncelikle; duygusal tacize uğradığınızdan eminseniz; bunu kanıtlamak için karşılaştığınız davranışları tek tek not etmelisiniz. Mesela; size sorumluluğunuz dahilinde olmayan ve pozisyonunuza pek de yakışmayan bir iş verildiğinde bunu yazılı olarak kaydetmelisiniz.

Yaptığınız işin niteliğini, emrin size ne şekilde verildiğini, hangi saatlerde o işi yaptığınızı ya da yapmaya zorlandığınızı, kısacası bütün ayrıntıları yazmalısınız. Çünkü bu elinizde delil niteliğinde yazılı bir belge olması açısından faydalı olacaktır.

Buna ek olarak; zorbaya boyun eğmemek için onunla açıkça konuşmalısınız. Duruma itiraz ettiğinizi söylemelisiniz ve psikolojik şiddet tarzındaki davranışlarını acilen durdurmasını istemelisiniz. Ki bu konuşmayı yaparken yanınızda size şahitlik edebilecek güvenilir birilerinin olması gerektiğini de unutmamalısınız.

Sizi destekleyecek bir tanığınızın olması, başa çıkma sürecinde epey işinize yarayacaktır.

Bezdiri karşısında yapmanız gereken bir diğer şey de yaşadıklarınızı yetkili birilerine bildirmektir. Üstünüz tarafından baskı görüyorsanız, daha yetkili yöneticiye, insan kaynaklarına ya da yönetim kurulu gibi mercilere çıkarak durumunuzu elinizdeki delillerle birlikte rapor etmelisiniz. Tüm bu süreçte, psikolojik açıdan yardım almayı da düşünmelisiniz.

Mağdurlar; her gün karşılaştıkları tacizler yüzünden (kas ağrıları, hem beden hem de zihin olarak yorgunluk, uyku problemleri, paranoyak düşünceler, kaygı, iştah sorunları, mutsuzluk, güvensizlik…) problem yaşamaktadırlar. Bir uzmandan yardım almanız hem başa çıkmanız hem de mobbinge uğradığınız yönünde kanıtınızın olması açısından lehinize olacaktır.

Mobbing Nasıl İspatlanır?

Tacizciye karşı hukuksal bir mücadele verecekseniz ise haklarınız olacaktır. Çünkü mağdur; haklı nedenlere dayanarak iş sözleşmesini feshedebilecektir. Psikolojik şiddet uygulayan kişilerden maddi ve manevi tazminat talep edilebilecektir. Peki, hukuksal mücadele için mobbinge uğrayan çalışan ne yapmalı, nerelere başvurmalı?

İlgili Haber

Kıdem Tazminatı Nedir? Nasıl Alınır, Hesaplanır ve Artırılır?

Haberi Görüntüle »

Öncelikle yapmanız gereken şey delil toplamak olmalıdır. Bu noktada şahitler, maaş kesme varsa bordrolar, kamera kayıtları, mailler, mesajlar, verilen işlerle ilgili belgeler yargı sürecinde işinize yarayacaktır.

Alo 170, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TBMM, Anayasa Mahkemesi, Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER), Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye İnsan Hakları Kurumu, İl, İlçe İnsan Hakları Kurulları’na başvurabilirler.

Ama bu noktada hem daha doğru bir yol izlemek hem de şikayet etmek için 7/24 ulaşabileceğiniz Alo 170’ ile işe başlamanız daha mantıklı olacaktır.