Borsa ve Forexte Swap Nedir? İşlemleri Hakkında Bilgiler

Bankacılık sektöründe teknik terimlerden olan swap, ilk olarak forex piyasasında karşınıza çıkmış olabilir. Ama döviz kurlarının aşırı yükselişiyle birlikte Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK), işlemlerine sınırlama getirmesi sonucunda herkes duymuş oldu. Bu hamlenin döviz kurunu düşürme de etkili olması ise merakları artırdı. En kısa haliyle değiş – tokuş etmek, takas ve değiştirmek anlamına gelen swapın ne olduğuna göz atmak istememizin nedeni budur.

İki tarafın belli bir zaman diliminde bir varlık ya da yükümlülüğe bağlı olan farklı faiz ödemelerini veya döviz cinsini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir. Ticari ve döviz piyasası için farklı anlamlara sahiptir. Aynı zamanda piyasada 3 farklı işlemi yapıldığı da bilinmektedir. Bunların her biri farklı özelliklere sahiptir. Şimdi bu işlemlerin detaylarına göz atalım ve neden önemli olduğunu anlayalım.

Şimdi swap hakkında detaylı bilgilere göz atalım:

Swap Nedir?

Ticari işlemlerde swap, iki tarafından karşılıklı olarak konusu ve değeri aynı olan iktisadi ve mali değerleri birbiri ile değiş – tokuş etmesidir. Ekonomide ise tarafların faizi veya döviz cinsini değiştirmek amacıyla yaptıkları takas sözleşmeleridir. Bu piyasada genel olarak döviz swapları ile faize dayalı olan sözleşmeleri işlem görmektedir.

Döviz cinsinden olanlarda taraflar önceden anlaştıkları oran ve koşullarda belirli bir döviz tutarını değiştirmektedir. Buna karşın anapara hiçbir şekilde el değiştirmemektedir. Çapraz döviz swapında ise iki farklı para birimindeki kur riski belli bir süre bertaraf edilerek, faizi yüksek olan para biriminin faiz getirisinden yararlanma adına yapılan işlemlerdir.

Bu konuda verebileceğimiz en yakın örnek; BDDK’nın getirdiği sınırlamalardır. Buna göre; yurt içi bankaların Türk lirası verip, döviz aldıkları swap ve benzeri işlemlerin toplamının öz kaynaklarının yüzde 50’sini geçemeyeceği belirtilmişti.

BDDK’dan yapılan açıklamada ise bankaların yurt dışı yerleşiklerle yaptıkları bir bacağı döviz diğer bacağı TL olan para swaplarından, işlemin başlangıç tarihinde spotta yurt içi bankaların TL verip döviz aldıkları swap işlemleri ile yine bu mahiyetteki swap benzeri işlemler toplamı bankaların en son hesapladıkları yasal öz kaynaklarının yüzde 50’sini geçemeyeceği detaylarına yer verilmişti.

Yukarıdaki işlemler döviz swapı olarak bilinmektedir. Faiz swapında ise biri sabit faizle diğeri değişken faizle borçlanan iki taraf, faiz ödemelerini birbirleriyle değiştirmektedirler. Swap kendi içinde 3’e ayrılmaktadır. Bunlar; faiz, para ve diğer swap türleridir. Bu türlerin de kendi alt işlemleri bulunmaktadır. Bunları şu şekilde listeleyebiliri:

Faiz swapları;

• Sabit faiz – değişken faiz swapı
• Değişken faiz – değişken faiz swapı
• Vadeden önce son verme hakkı veren swaplar
• Vadeli swaplar,
• Faiz oranının sonradan belirlenmesi hakkı veren swaplar,

Para swapları;

• Sabit – değişken faiz para swapı
• Değişken – değişken faiz para swapı

Diğer swap türleri;

• Para opsiyon swapları,
• Birleşik geçişli swaplar,
• Geçişli swaplar,
• İkili para swapları şeklindedir.

Swap İşleminin Avantajları Nelerdir?

Swap işlemlerinin sağladığı özelliklere bağlı olarak kredi arbitrajı elde eden işletmeler fonlama maliyetlerini azaltabilirler. İşletmelerde etkin, aktif ve pasif yönetimi sağlamak da avantajlı yönlerinden birisidir. Bu avantajları maddeler halinde incelemek gerekirse;

• Farklı piyasalara erişim imkanı sağlar,
• Farklı vadelerle sözleşme imkanı sağlar,
• Yeni kredi kullanma maliyetinin altında bir maliyetle yeni kaynaklara ulaşım imkanı sağlar,
• Ticari sırları koruma imkanı tanır,
• İşletmelerde etkin, aktif ve pasif yönetimi sağlar,
• Kredi arbitrajı sayesinde işletmelerin fonlama maliyetlerini azaltmasını sağlar,
• Üstlenilmiş olan riskleri azaltıcı veya ortadan kaldırıcı etki yapar.

Görüldüğü üzere swap işlemlerinin getirdiği avantajlar, hem işletmeler hem de yatırımcılar anlamında avantajlara sahiptir. Bunlar dışında birkaç dezavantajlı durum da söz konusudur. Bu dezavantajların başında ise kredi, faiz ve kur riskinin tamamen ortadan kalkmaması vardır. İkinci bir risk ise sözleşmelerin belirli bir standardı bulunmamasıdır.

Son olarak resmi ve organize bir piyasası bulunmaması da bir dezavantajdır. Buna karşın Borsa İstanbul Swap Piyasası için gerekli çalışmalar başlatılmış ve 1 Ekim 2018 tarihi itibariyle faaliyet göstermesi sağlanmıştır.

Borsa İstanbul ve bağlı ortaklığı İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş tarafından yürütülen, swap piyasasının kurulmasına ilişkin çalışmalar tamamlanmıştır. Bankaların likidite ihtiyacının karşılanması için düzenlemeler yapılmış ve bir piyasa olarak faaliyet göstermesi sağlanmıştır. Bu piyasanın açılması, Yeni Ekonomi Programı kapsamında Borsa İstanbul’un finansal sistem mimarisi sorumlulukları arasında yer aldığı biliniyor.

Swap İşleminin Mantığı Nedir?

Swap kelimesinin anlamının değiş – tokuş olması aslında, işlemlerin nasıl yapıldığı konusunda gerekli bilgileri vermektedir. Hemen kısaca anlatalım;

A bankasının dövize, B bankasının ise Türk lirasına ihtiyacı olsun. A bankası elindeki Türk lirası varlıklarını B bankasına 1 yıllığına devrederken, B bankası da elindeki ilgili döviz varlıklarını A bankasına devreder. Bu devir işlemi belli bir kur üzerinden gerçekleştirilir ve buna göre bir taraf diğer tarafa faiz ödemektedir. Genel hatlarıyla döviz swap işlemi bu şekilde yapılmış olunur. Faiz ödeme konusu ise ülkelerin risk primlerinden, ihtiyaç duydukları döviz miktarına göre değişmektedir.

Swap işlemi ile ilgili bilinmesi gereken en önemli nokta, bilançoda çıkmayan işlemler olmasıdır. Yani bir süreliğine borç verilmesi veya alınması işlemidir. Bu işlem kur riskini sigortalamak, bilançoda yeterli döviz mevduatı veya kredi toplamak gibi amaçlarla yapılır.

Borsa İstanbul Swap Piyasasında Nasıl İşlem Yapılır?

Borsa İstanbul çatısı altında bir swap piyasası oluşturulması, işlemlerin bir dezavantajı olarak görülen resmi ve organize bir piyasasının bulunmaması sorununu ortadan kaldırmıştır. Piyasa; Türk lirası ile Amerikan doları, Türk lirası ile Euro cinsi yabancı para birimlerinin belirlenen koşullarında birbirleri ile değişimini amaçlamaktadır.

BDDK’nın swap işlemlerine sınır getirilmesi ile bankaların döviz kredisi konusunda sorun yaşamaya başlaması, Borsa İstanbul çatısı altında böyle bir piyasa kurulmasını sağladı. Borsada swap piyasasında yapılacak işlemlerin esasları yayınlandı ve buna göre işlemlerin nasıl yapılacağı belirlenmiş oldu.

Swap işleminin başlangıç valöründe (faizin işlemeye başlayacağı tarihte); Türk lirası karşılığı döviz satımı gerçekleştiren taraf işlem tutarında döviz yükümlülüğünü, Türk lirası karşılığı yabancı para alımı gerçekleştiren taraf ise işlemin döviz kuru kullanılarak hesaplanan tutarda Türk lirası yükümlülüğünü Takasbank tarafından belirlenen kurallar çerçevesinde yerine getirir.

Kısaca TL alıp karşılığında döviz verecek taraf, döviz yükümlülüğünü; TL satıp karşılığında döviz alacak taraf ise döviz kuru üzerinden TL yükümlülüğünü işlemin başlaması için Takasbank nezdinde yerine getirir.

Swap işleminin bitiş valöründe (faiz işlemesinin bitirileceği tarihte); başlangıç valöründe döviz alan taraf, aldığı döviz tutarına eşit miktarda döviz yükümlülüğünü, TL alan taraf ise işlemin döviz kuruna swap puanının 10.000’e bölünmesi ile bulunan değerin eklenmesiyle bulunan vade sonu döviz kuru kullanılarak hesaplanan TL yükümlülüğünü Takasbank nezdinde yerine getirir.

Kısaca döviz alan vade sonunda başlangıca eşit miktarda döviz yükümlülüğünü yerine getirir. TL alan tarafın ise işlemin vade sonu döviz kuru kullanılarak hesaplanan TL yükümlülüğünü yerine getirmesi gerekmektedir.

Swap işleminin başlangıç ve bitiş valörü arasındaki sürede, Takasbank tarafından yapılacak yeniden değerleme ile değişim teminatı hesaplanmaktadır. Değişim teminatı hesaplama metodu ile ilgili esaslar ise Takasbank nezdinde belirlenmektedir.

İşlem saatlerine bakıldığında ise Borsa İstanbul Swap Piyasası esaslarında geçen ibare şu şekildedir:

“Piyasada aynı gün başlangıç valörlü emir iletimi ve işlemler hafta içi her gün saat 09:30 – 12:00 arasında, ileri başlangıç valörlü emirlerin iletimi ve işlemler ise hafta içi her gün saat 09:30 – 17:30 arasında yapılır.”

İşlem saatleri ile ilgili olarak Genel Müdür yetkisi de bulunmaktadır. Genel Müdür’ün gerekli görmesi halinde saat 09:00 ile 09:20 arasında yalnızca TCMB tarafından sisteme emir iletilebilir. Bu zaman diliminde diğer üyeler tarafından sisteme emir iletilemez. Aksi durumlarda ise üyeler tarafından iletilen emir ve emir sonucu gerçekleşen işlemin borsa tarafından iptal edileceği bilinmektedir.

Borsa İstanbul Swap Piyasası’nda emirlerin iletimi ise çok fiyat yöntemi ile eşleşmektedir. Buna göre; Türk lirası karşılığı döviz satım emirlerinde en yüksek swap puanı ve en düşük döviz kuru, TL karşılığı döviz alım emirlerinde ise en düşük swap puanı ve en yüksek döviz kuru emirleri öncelikli olmaktadır. Piyasada geçerli olan emir tipleri ise 2 tanedir. Bunlar; limitli emir ve piyasa emri şeklindedir.

Limitli emirde; döviz tutarı, swap puanı ve döviz kuru belirtilerek iletilir. Piyasa emrinde ise döviz kuru ve swap puanı belirtilmeksizin döviz tutarı belirtilerek iletilir. Sistemde bekleyen pasif emirlerle kısmen veya tamamen karşılaşabilir. Piyasa emrinin gerçekleşmeden kalan kısmı otomatik olarak iptal edilir.

Para Swapı İşlemi Nasıl Yapılır?

Para swapı işlemi, spot işlem ile forward işlemin aynı anda ters yönlü yapılmasıdır. İki ürünün bileştirilmiş hali olarak da tanımlanır. Bu işlemler döviz kuru riskinin bulunmaması bir avantajdır. Spot ve forward işlemlerinin bugünden yaptığınız alış ve satış fiyatınız dolar kuruna göre önceden belirlenir.

Bu işlemi bir örnek vermekle anlatmak en anlaşılır yoldur:

Çağrı Bey’in 100 bin lirasını faizle veya faiz cinsi yatırımlarla değerlendirmek istediğini düşünelim. Piyasada 1 yıllık mevduat faizinin yüzde 10 civarında olduğunu varsayalım. Çağrı’nın yatırım danışmanı olan Nesrin, para swapı diye bir ürün olduğunda ve bu yöntemle 1 yılda yüzde 12,5 getiri elde edebileceğinden bahsetsin. Yüzde 2,5 daha fazla getiri elde edeceğini duyan Çağrı’nın doğal olarak bu ürün dikkatini çekecektir.

Nesrin, Çağrı’ya USD/TL paritesinde 1 yıl vadeli swap anlaşması yapacaklarını ve swap oranlarının 1 yıllık vadede en yüksek getiriyi sağladığını anlatır. Bankacı Nesrin bu işlemleri Çağrı’ya şu şekilde anlatır:

“Çağrı Bey, şu anda piyasada USD/TRY 4,20 liradan işlem görüyor. 1 yıl sonraki forward kuru ise 4,55 lira. TL’nin 1 yıllık faiz oranı yüzde 12,5, USD’nin 1 yıllık faiz oranı ise yüzde 2 civarında. Buna göre 1 yıl sonra yüzde 12,5 faiz getirisi elde etmek için şu işlemleri yapacağız.”

Bankacı Nesrin ile Çağrı arasında bu diyalog geçtikten sonra işlemler şu şekilde olacaktır:

• 100 bin lira 4,20 liradan dolara çevrilecek: 100.000 / 4,2 = 23.809,52 USD
• Dolara çevrilen para yüzde 2 oranla 1 yıllık faize yatırılır: 23.809,52 * 2 * 1 / 100 = 476,19 USD faiz kazancı elde edilir.

Bu işlemler spot piyasada gerçekleştirilir. Daha sonraki işlemler ise forward piyasasında yapılacaktır:

• 1 yılın sonunda faize yatırdığınız 23.809,52 dolar ve 1 yıllık faiz kazancı 476,19 doları TL’ye forward kur olan 4,55 liradan dolar bozdurulur.
• 23.809,52 + 476,19 = 24.285,71 dolar 4,55 liralık kur üzerinden 110.499,98 lira yapar.

Bu durumda da yaklaşık 10 bin 500 liralık bir kazanç elde edilmiş olunur. Çağrı 1 yıllık mevduat faizi ile 10 bin lira kazanmak yerine 500 lira daha fazla bir kazancın sahibi olur.

Forex Piyasasında Swap Nedir?

Swap kavramı, takas ve el değiştirme olarak bilinir. Finans piyasalarında işlem yapanlar yatırımlarını çoğunlukla swap hesabı üzerinden gerçekleştirirler. Yatırım hesabında meydana gelen yükseliş ve düşüşlerin sebebi buna bağlı olarak değişir. Çünkü bu işlemlerde gecelik faiz işletilir. Bu da hesaba olumlu veya olumsuz bir şekilde forex şirketleri tarafından yansıtılır. Elbette ki ülkemiz yatırımcıları tarafından pek fazla kullanılmamaktadır. Çünkü biliyorsunuz ki faiz kazancı haramdır. Bu yüzden forex yatırımı yapmak isteyen, ama faiz getirisi istemeyenler için swapsız hesap türü de bulunmaktadır.

Forex yatırımlarında yapılan işlemler ertesi güne taşındığı vakit gecelik faiz swabı işlerken, gün içinde açılıp kapanan pozisyonlarda böyle bir durum söz konusu değildir. Çünkü işlemler anlık fiyat değişmeleri üzerinden yapılır. Bu da swapsız olarak hesabınıza yansıtılır. Forex piyasasında işlemler platformlar aracılığıyla yapılmaktadır. Yatırım hesabınızı swaplı olarak açtırırsanız, platformda işlemleriniz faizli bir şekilde yürütülür. Swapsız açtırdığınız zaman, işlemlerinizi ertesi güne taşısanız bile faiz işlemez. Böylece İslam’a uygun olarak faiz kazancı sağlamadan birikimlerinizi değerlendirmiş olursunuz.

Forex piyasasında biliyorsunuz ki her işlem pariteler aracılığıyla yapılır. Örneğin altın yatırımı yapacağınızda karşılığında teminat olarak para birimi işlem görür. Forex piyasasında altın yatırımı nasıl yapılır, öğrenmek için buraya tıklayın. Piyasada altın, ons olarak XAU/USD, gram olarak da GAU/TRY paritesi adı altında yatırıma konu olan araçtır. Kıymetli maden ile doların birbirleri arasındaki fiyat farkı faiz olarak geçer. İşletilen faizin olumlu veya olumsuz yönde hareket etmesiyle hesabınızda artış veya azalış görülür. Çoğu yatırımcı bu durumun farkında değildir. İşletim ücreti olarak hesaptan kesinti yapıldığı sanılır. Fakat forex piyasasında işlem yapmak için herhangi bir ek ücret ödemezsiniz. Aracı kurumları hesabınızdan kesinti yapmazlar. Bunun nedeni forexin SPK’nin kurallarına bağlı olmasıdır. Böylece borsanın aksine aracı kurumlara para ödemeden yatırımlarınızı gerçekleştirebilirsiniz.

Forexte alım yaptığınızda uzun, satış yaptığınızda ise kısa pozisyon açmış olursunuz. İşlemlerinizi biliyorsunuz ki fiziki olmayan şekillerde fiyatlardaki değişim üzerinden, beklentinizin durumuna göre gerçekleştirirsiniz. Yatırımlarınızı parite şeklinde yaptığınız için değerler karşıt para cinsinden hesaplanır. Örneğin; XAU/USD paritesinde USD, GBP/CHF paritesinde de CHF üzerinden faiz geliri hesabınıza yansıtılır. Paritede yer yani ilk yazılan yatırımı yapılan araçtır. İkincisi ise teminat olarak yatırılan bedeldir. Mantık şöyledir; alım yapılan araç ödünç olarak alınır, karşılığında ise borç verilir. Böylece pozisyonda yer alan enstrümanların değeri arasındaki farka bakılarak bedel, işlem platformu tarafından hesaplanarak hesabınıza direkt yansıtılır.

İşlemler genellikle dövizler üzerinde yoğun olarak kullanılır. Elbette ki yatırım yaparken bir dövizin karşıtına olan değeri düşük veya yüksektir. Eğer işlemlerinizi yaparken düşük faizli olan para birimine satış emri verirseniz, yüksek faiz taşıyan dövize yatırım yapmayı kabul etmişsiniz anlamına gelir. Bu durumda gecelik taşıma maliyeti olarak yüksek faizli para birimi cinsinden ödeme yaparsınız. Örnek vererek açıklamak gerekirse; EUR/USD paritesine alım emri verdiğinizde Euro almış, karşılığında piyasaya dolar satmış olursunuz. EUR/USD paritesine yatırım nasıl yapılır, detaylı bilgi almak için bu yazıyı okumanızı öneririm. Böyle bir durumda Euro’nun faizi düşük olduğu için, sizde dolar satarak yüksek faizli dövizi elde çıkardığınız için eksi yönlü bir swap hareketi ile karşılaşılacaktır. Bu nedenle faiz getirisi sağlamak için düşük faizli döviz elden çıkartmanız gerekiyor.

Swap işlemleri hakkında bilinmesi gereken bazı kurallar vardır, gelin hep birlikte bakalım:

• Faiz işlemleri aracı kurumları tarafından değil, merkez bankalarının açıklamış olduğu faizler üzerinden uygulanır. Bu bedelle, tam gece yarısı 00.00’da hesaplanarak hesaba (-) veya (+) olarak yansıtılır.
• Gün içerisinde açılan bir pozisyon gece yarısına gelmeden önce kapatılırsa, herhangi bir maliyet ödenmez ve swap bedeli uygulanmaz. Fakat pozisyonunuzu ertesi güne taşımak istediğinizde swap bedeli uygulanacağı için cüzi miktarda ek ödeme yapmanız gerekebilir. Aracı kurumları arasında değişen bir durumdur.
• Swap bedelleri 1 günlük uygulanmasına rağmen Çarşamba günü 3 günlük faiz uygulaması olur. Bunun nedeni piyasanın hafta sonu açık olmamasıdır. Bu yüzden Çarşamba günü açtığınız pozisyonu kapatmadığınız takdirde işleminizde 3 günlük bedeli kabul etmiş sayılırsınız. Çünkü işlemler (T+2) günlük valöre sahiptir. Piyasa Cuma günü 00.00’da kapandığı için, Çarşamba gününe mahsus böyle bir prosedür uygulanmaktadır.
• Bedeli karşıt döviz cinsi üzerinden uygulandığından yukarıda bahsetmiştik. Forex piyasası dünya ülkelerinin üzerinden yönetilen piyasadır. Eğer karşıt dövizin işlem gördüğü piyasa tatilse, swabın süresi uzatılabilir. Örneğin, karşıt döviz Japon yeni ise Asya piyasasının tatil olması halinde bedel daha uzun bir süreyi kapsar.
• Yatırım araçlarının üzerinde uygulanan bedeller farklıdır. Çünkü merkez bankalarının uygulamış olduğu oranlar biliyorsunuz ki aynı değildir. Bu nedenle yatırım yapacağınız aracın oranlarını takip etmelisiniz. Aynı zaman uzun veya kısa pozisyonlar içinde de bedeller farklıdır. Bu konu hakkındaki bilgilere aracı kurumunuz vasıtasıyla ulaşabilirsiniz.

Swapsız Forex İşlemleri Nasıl Yapılır?

Forex piyasasında bu işlemlerden uzak durmak için aracı kurumunuza swapsız yatırım hesabı açtırmak istediğinizi söylemelisiniz. Bu hesabın diğer adı İslami forex hesabıdır. Böylelikle yatırımlarınıza faiz karıştırmadan yerine getirebilirsiniz. Forex piyasasında olan tüm özellikleri kullanabilirsiniz. Hafta içi 5 gün 24 saat boyunca işlemlerinizi yönetebilirsiniz. Çift yönlü işlemlerle yatırım araçlarının değeri yükselirken de düşerken de beklentilerinizi karşılayabilirsiniz. Çift yönlü işlemler hakkında detaylı bilgilere buradan ulaşabilirsiniz. Bunun için forex nedir, işleyişi nasıldır, alım – satım nasıl yapılır, yatırım araçları nelerdir, fiyatlarının değişmesine neden olan bilinmesi gereken temel unsurları bilmelisiniz. Bu konuda aracı kurumlarının ücretsiz eğitimlerinden faydalanabilirsiniz.

Swapsız yatırım hesabı sayesinde işlemlerinizi açtığınız gün kapatmanıza gerek kalmamaktadır. Pozisyonunuz beklentinizi karşılayacak seviyeye gelene kadar işlemlerinizi ertesi güne taşıyabilirsiniz. Bunun için ne faiz ücreti ödersiniz ne de yatırımlarınız sonucunda swap kazancı elde edersiniz. Din açısından forex piyasasına girilmemesi meselesi bu şekilde çözüme kavuşturulmuştur. Eğer sizde forexte yer almak istiyorsanız ve bu konuda çekinceye sahip olduğunuz için piyasaya giriş yapmıyorsanız, swapsız yatırım hesabı üzerinden işlemlerinizi faizsiz bir şekilde yürütebilirsiniz. Böylelikle gecelik taşıma maliyeti ödemeden, beklentilerinizi kısa sürede karşılayabilirsiniz.

Forex piyasasında yer almak için yüksek miktarda para yatırmanıza gerek yoktur. Küçük miktarda yatırım yapılabilecek araçlar mevcuttur. Üstelik bu araçlar swapsız olarak da işlem görmektedir. Böylece beklentinizi karşılayacağını düşündüğünüz araçlara yatırım yaparak para kazanabilirsiniz. Bu konuda paranızı kontrollü bir şekilde yönetebilmeniz için deneme hesapları geliştirilmiştir. Bu hesaplar sayesinde kendi paranızı riske atmadan sanal forex deneyimi yaşayarak, başarılı yatırımcılar gibi tecrübeye sahip olabilirsiniz. Böylelikle zaman içerisinde artacak olan bilgi ve tecrübeleriniz sayesinde günlük olarak kazanç elde eder hale gelebilirsiniz.