Enflasyonu tanımlamanın birçok yolu olsa da yaygın görüş, fiyatlardaki genel artıştır. Mal ve hizmetlerde genel olarak pahalılaşmayı yansıtan enflasyon, birçok şekilde ortaya çıkabilir ve farklı nedenlere sahip olabilir.
ÜFE ile TÜFE de hem yurt içi hem yurt dışı piyasalar için kritik verilerden olan enflasyon nedir sorusu kapsamında bilinmesi gereken terimlerdir. Çünkü enflasyon oranlarının belirlenmesi için tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ve üretici fiyatları endeksi (ÜFE) olmak üzere önemli iki göstergeye bakılır.
Endekslerdeki aylık, yıllık gibi değişimler; fiyatların farklı bileşenlere göre ne düzeyde arttığını ya da azaldığını ortaya serer. ÜFE, üretici enflasyonunu; TÜFE, tüketici enflasyonunu ölçerken her ülke kendi verilerini hesaplar.
Bununla birlikte yurt içi verilerin yanında tüm dünyanın izlediği kritik makroekonomik göstergeler vardır. Önem sırasında birinci olan ise tahmin edebileceğiniz gibi ABD’nin ÜFE ile TÜFE okumalarıdır.
Sebebi, ABD’nin dünyanın en büyük ekonomisi olması ve doların egemen para birimi konumudur. Rezerv para birimi pozisyonu, ABD ekonomisinin büyüklüğüne, gücüne ve ABD mali piyasalarının hakimiyetine dayanmaktadır.
Şimdi hem ABD hem de Türkiye için ÜFE ve TÜFE verileri nelerdir, nasıl yorumlanır, piyasaları nasıl etkiler gelin hep birlikte bakalım.
ÜFE Nedir?
Tüm yurt içi ham mal ve hizmet pazarı için satış fiyatlarındaki ortalama değişimi ölçer. Bu mal ve hizmetler, tüketiciler tarafından birincil üreticilerinden, dolaylı olarak perakende satıcılardan veya üreticilerin kendileri tarafından satın alınır.
Türkiye’de ÜFE, yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) olarak açıklanır. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıklamasına göre ÜFE’yi oluşturan endüstriler arasında madencilik, imalat, tarım, balıkçılık, ormancılık, doğal gaz, elektrik, inşaat, atık ve hurda malzemeler yer almaktadır.
Ayrıca madencilik, taş ocakçılığı, imalat sanayi, elektrik, gaz ve su olmak üzere yalnızca sanayi sektörünün ürettiği mallar endekse dahil edilmektedir. Derlenen üretici fiyatları, yurt içinde üretimi yapılan ürünlerin, KDV, ÖTV gibi dolaylı vergiler hariç, peşin satış fiyatını temsil etmektedir.
Temel veri kaynağı olarak ulusal hesaplar, sanayi ürün ve üretim istatistikleri, sanayi ciro verisi ve yurt içi üretici fiyat endeksi anketi kullanılmaktadır.
Yİ-ÜFE raporu, her ayın 3’ünde veya takip eden işgününde saat 10:00’da yayımlanmaktadır.
Her yılın sonunda ürün sepeti ve ağırlık güncellenmekte ve hesaplamada zincirleme Laspeyres formülü kullanılmaktadır. Mevsimsel düzeltmenin yapılmadığı Yİ-ÜFE’de ürün ve ürün grupları ağırlıkları yıllık sanayi ürün (Prodcom) istatistiklerinden elde edilmektedir.
Küresel piyasaların yakından takip ettiği ABD üretici fiyat endeksi de yurt içindeki ham mal ve hizmet pazarı için satış fiyatlarındaki ortalama değişimi ölçmektedir.
ÜFE’yi oluşturan endüstriler arasında madencilik, imalat, tarım, balıkçılık, ormancılık, doğal gaz, elektrik, inşaat, atık ve hurda malzemeler yer almaktadır. ÜFE,
ABD’li üreticilerin üretimini değerlendirmeyi amaçladığından ithalat hariç tutulmuştur.
ABD İşçi İstatistikleri Bürosu tarafından aylık açıklanan raporda, ÜFE verileri üç ana sınıflandırma alanına ayrılır. Bunlar sanayi, emtia ve emtia bazlı nihai ve ara taleptir.
ÜFE; enflasyonu, ürün üreticisinin veya hizmet tedarikçisinin bakış açısından ölçer. Üretici fiyatları tüketicilere yüklenen fiyatları büyük ölçüde etkilediğinden ve bunun tersi de geçerli olduğundan, üreticiler ve tüketicilere yönelik fiyat eğilimlerinin uzun süre farklılaşması pek olası değildir.
Kısa vadede ise ikisi arasında farklılık görülebilir. Bunun dağıtım maliyetlerinin yanı sıra devlet vergileri ve sübvansiyonları gibi gerekçeleri olabilir.
ÜFE anketi, ABD’nin mal üretiminin tamamını ve hizmet değerinin yaklaşık yüzde 69’unu kapsıyor. Üretici fiyatlarındaki genel değişimi hesaplamak için bileşen ürün ve hizmet endeksleri, kategorinin çıktısının değerine göre ağırlıklandırılır.
ABD üretici fiyat endeksi, enflasyonu tahmin etmek ve temel girdilerin fiyatlarına dayalı olarak özel sözleşmelerdeki eskalasyon maddelerini hesaplamak için kullanılır. Ayrıca sektöre göre fiyat değişikliklerini takip edip toptan ve perakende fiyat eğilimlerini karşılaştırmak için de kritik önem taşımaktadır.
TÜFE Nedir?
ÜFE’nin aksine TÜFE ise tüketicilerin satın aldığı mal ve hizmetler grubunda bulunan varlıkların fiyat değişimlerini ölçer.
TÜİK açıklamasına göre TÜFE’nin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır.
Bu amaca yönelik olarak hanehalklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate alınır.
2003=100 temel yıllı veride yurt içinde mal ve hizmet tüketmek amacıyla yapılan, tüm nihai parasal tüketim harcamaları esas alınmaktadır.
Endekste 81 il merkezinin tamamını da içeren toplam 228 ilçeden fiyat derlenmektedir.
Endeksteki fiyatlar, vergiler dahil peşin ödemeler olarak belirlenir. Yani taksitli satışlar üzerinden fiyatlandırmalar veya anlaşmalı fiyatlar dikkate alınmaz. ÜFE gibi Laspeyres formülü kullanılan TÜFE’ye her yıl Aralık ayı itibarıyla yeni maddeler eklenmekte ve güncellenmektedir.
TÜFE, her ayın 3’ünde ya da takip eden iş gününde saat 10:00’da açıklanır.
Küresel piyasalar için kritik olan ABD TÜFE’si de yurt içi TÜFE gibi tüketici enflasyonunu gösterir. İşçi İstatistikleri Bürosu tarafından aylık olarak açıklanan endeks, yiyecek-içecek, barınma, giyim, ulaşım, tıbbi bakım, eğlence, eğitim, iletişim, tütün ve sigara ürünleri, saç kesimi ve cenaze törenleri gibi diğer kişisel mal ve hizmetleri ölçer.
Zaman içinde temsili bir mal ve hizmet sepetine dayalı olarak tüketici fiyatlarındaki genel değişimi ölçer.
Enflasyonun en yaygın kullanılan ölçüsüdür. Bununla birlikte temel gösterge TÜFE’nin yıllık bazda kıyaslamasıdır. Yani rakamın, bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla zaman içinde yüzde olarak ifade edilen hareketi olan yıllık enflasyon oranıdır.
Enflasyonun en yaygın kullanılan ölçüsüdür. Politika yapıcılar, finansal piyasalar, işletmeler ve tüketiciler tarafından yakından takip edilmektedir. Sonuç olarak ÜFE fiyat değişikliklerini yerli üreticilerin perspektifinden ölçerken, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) fiyat değişikliklerini hanehalkı alıcısının perspektifinden ölçer.
ÜFE ve TÜFE Verileri Nasıl Yorumlanır?
Enflasyonun hangi eğilimde olacağının tahmin edilmesi açısından bakılan başlıca makroekonomik veriler, ÜFE ile TÜFE’dir.
TÜFE, tüketicilerin belirli bir dönemde satın aldığı mal ve hizmetlerin toplam değerinin bir ölçüsüyken ÜFE üreticiler açısından enflasyonun bir ölçüsüdür.
Piyasalar tarafından nasıl yorumlandığı, mevcut ekonomik duruma ve beklentilere göre değişir. Mesela merkez bankalarının enflasyonu dizginlediği bir dönemde ÜFE ile TÜFE’nin yüksek gelmesi, olumlu karşılanmaz. Tersine dezenflasyonla mücadele edilen bir ekonomi için enflasyonda artış olumlu karşılanır.
Verilerin bu kadar önemli olmasının nedeni ise herkesi ilgilendirmesidir. İster ekmek, süt alın ister faiz oranlarına son derece duyarlı, yüksek fiyatlı ürünler satın alın, mal fiyatlarındaki değişim her tüketiciyi etkiler.
Bu nedenle enflasyonla ilgili veriler, satın alma yöneticileri endeksi (PMI) ve hatta gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) gibi diğer birçok ekonomik göstergenin aksine, günlük yaşam maliyetine doğrudan uygulanan nadir verilerdendir.
Hem ÜFE hem de TÜFE önemli veri yayınları olarak kabul edilir ki ABD Merkez Bankası (FED) tarafından ekonomideki gelişmeleri değerlendirmek için kullanılır.
Zaten ÜFE ile TÜFE verilerindeki hareketler, piyasa beklentilerini yönetmek amacıyla FED ve diğer merkez bankaları üyelerinin konuşmalarında dile getirilir.
İki endeks, birbirlerinden bağımsız olarak düşünülmez, çünkü ikisi birbirine paraleldir. Kısa vadeli tezatlıklar ise piyasanın durumuna göre yorumlanır.
ÜFE, tüketim malları üretim maliyetlerini ölçtüğünden ve emtia ve gıda fiyatları perakende fiyatlarını doğrudan etkilediğinden, enflasyonist baskıların iyi bir ön göstergesi olarak değerlendirilir.
Merkez bankaları ÜFE’de önemli bir artış gördüklerinde faiz oranlarını artırarak yanıt verme eğilimindedirler. ÜFE rakamı deflasyonist bir ekonomiye işaret ediyorsa merkez bankaları faiz oranlarını düşürerek yanıt verebilir.
Düşük faiz oranları ekonomiye daha fazla nakit akışı sağlarken, yüksek faiz oranları insanların harcadığı ve borç aldığı para miktarını azaltır.
Tüketiciler üzerindeki etkisi nedeniyle TÜFE’ninse ekonomik kararlar üzerinde daha fazla etkisi vardır. Bu, enflasyonun gecikmeli bir göstergesidir ancak aynı zamanda belirli bir hükümet politikasının etkinliğinin bir göstergesi olarak da görülür.
Doların değerini düşürmek ve sosyal güvenlik gibi sosyal yardımları hayat pahalılığı artışlarına ayak uyduracak şekilde ayarlamak için kullanılır.
ÜFE ve TÜFE Verileri Piyasaları Nasıl Etkiler?
Ekonomik değişimlerde önem derecesi yüksek olan ÜFE ve TÜFE verileri, piyasaları direkt olarak etkiler. Örneğin enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde dövizlerden kaçan yatırımcılar, altın gibi enflasyondan etkilenmeyen ürünlere yönelebilirler.
Bu veriler açıklandığında yatırım araçlarının değerlerinde ani yükselişler ve düşüşler görebilirsiniz. Çoğu yatırımcı, beklentilerin ve verilerin takibini yaparak yatırımlarını yönetir.
Enflasyon yüksekse ve genel anlamda faiz oranlarında düşüş bekleniyorsa, bu doğrultuda pozisyon alınabilir. Tam tersi durumda ise yüksek faizin destekleyeceği ürünlere talep artar ve fiyatlar yukarı yönlü hareket edebilir.
Diyelim ki FED, beklentilerden daha fazla faiz artırıp sıkılaşmanın süreceği yönünde sinyal verdi. Bu, dolar için iştahı artıracakken dolarla zıt korelasyonda seyreden enstrümanlarda baskı yaratacaktır. İnsanlar, sıkı para politikasının süreceği beklentisiyle riskli varlıklardan kaçınacak, hisse gibi araçlarda düşüş görülecektir.
ÜFE veya TÜFE düşerse ve enflasyon hedef aralığın altına inerse, FED harcamaları teşvik etmek için faiz oranlarını düşürebilir.
Düşük borçlanma maliyetleri işletmeleri ve tüketicileri harcamaya teşvik ettiğinden bu durum borsada patlamaya yol açabilir. Daha fazla harcamanın sonucu, daha yüksek şirket kazançları ve daha yüksek hisse senedi fiyatlarıdır.
Elbette, söz konusu durum genel varsayımlar üzerinedir. Yani tipik beklenti bu olsa da diğer gelişmeler ya da verilerin, piyasalarda farklı etki yaratması mümkündür.
Neticede hem TÜFE hem de ÜFE önde gelen ekonomik göstergelerdir.
ÜFE, TÜFE için öncü bir gösterge görevi görüyor. Üreticiler için fiyatlar ÜFE tarafından takip edildiği üzere arttığında, TÜFE tarafından takip edildiği üzere bu maliyetler tüketicilere yansıma eğilimindedir.
Bu raporlara dikkat ederek ve FED ile diğer merkez bankalarının kararlarınız izleyerek yatırımlarınızı bilinçli bir şekilde yönlendirebilirsiniz.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
