Bilanço Nedir, Nasıl Hazırlanır ve Nasıl Analiz Edilir?

Hem dönemsel hem de yıllık bazda şirketin sağlığını ve performansını bilançolardan öğreniriz. 🩺🩻 Çeyrek dönemlik ve mali yıl sonunda yıllık bazda açıklanan bilançolara, bir diğer ismiyle kazanç raporlarına bakıldığı zaman basitçe şirketin kârlılığı, güncel finansal durumu ve hedefleri doğrultusunda nasıl ilerlediğini konusunda bilgiler alabiliriz.

🕵️ Hisse senedini almayı düşündüğünüz bir şirketin birkaç dönemlik bilançosuna bakarak buna karar verebilirsiniz. Çünkü kazanç raporuna bakarak, hisse senedinin yükselecek mi, yoksa düşecek mi olduğuna karar verebilirsiniz. Birazdan paylaşacağımız örnekler size bunun nasıl olduğunu açıkça gösterecektir.

En basit haliyle bir şirket tarafından açıklanan bilanço hesapları incelendiği zaman şu bilgileri edinirsiniz:

• Şirketin geliri, kâr ve zarar kalemleri, 💸
• Faaliyet gösterdiği alana özel verileri (ÖRN: Abone sayısı, pazar payı, mağaza sayısı, vb.) 📊
• Gelecek hedeflerine ulaşma durumu, 🎯
• Ekonomik duruma karşı planları, 🌪️
• Borçluluk durumu, 💣
• Bir sonraki mali yıla dair planlanan faaliyetleri, ♟️

Bilanço tablosu sayesinde şirket hakkında oldukça fazla bilgi edinebilirsiniz. Bu sayede de yatırım kararlarınızı şekillendirebilir ve gelecek fırsatlarını yakalayabilirsiniz.

Şimdi bilanço nedir, bilanço tablosu nasıl hazırlanır ve nasıl analiz edilir gibi merak edilen soruların cevapları aşağıda sizi bekliyor.

Bilanço Nedir?

🧑‍🎓 Bilanço okul döneminde aldığımız karneler gibidir. Ancak farklı yönü şirket tarafından hazırlanır ve maddi karşılıkları gösterir. Ortak yönü ise dönemsel ve yıllık olarak gelişimi göstermesidir.

📌 Bilanço nedir detaylı bir tanım yapmak gerekirse; bir şirketin belli bir döneme ait sorumluluklarını, varlıklarını ve özkaynaklarını gösteren finansal beyannamedir. Normal takvim dışında şirketlerin izlediği mali yıla göre açıklanır.

Mali dönem sonlarında hazırlanan bilanço tablosu, şirketin finansal performansını değerlendirmek için son derece önemli bir araçtır. Bu değerlendirmeyi yapmak için temel olarak 3 başlık altında toplanır. Bunlar şu şekildedir:

💰 Şirketin Kontrol Ettiği Varlıklar: Nakit, alacaklar, stoklar ve sabit varlıklar gibi unsurları kapsar.

💣 Borçlar: Bilanço dönemi içindeki borçlar, işletme borçları ve mali yükümlülüklerdir. Borçlar genellikle kısa vadeli ve uzun vadeli olarak ayrılır. Kısa vadeli borçlar genellikle tedarikçilere olan borçlardır. Vergi, kısa vadeli borç kalemidir. Uzun vadeli borçlar ise genellikle banka kredileri ve tahvillerden oluşur. Tahvil nedir öğrenmek için ilgili yazımıza göz atın.

🗝️ Şirketin Özkaynakları: Şirketin sahiplerine ait olan mali kaynaklardır ve şirketin net varlık değerini ifade eder. Şirketin borçlara karşı finansal sürdürülebilirlik gücünü gösterir.

Özet olarak bilanço hesaplama; şirketin varlıklarının neler olduğunu ve bunları finanse etmek için hangi kaynakları kullandığını gösterir.

Bilanço ne demek öğrendiğimize göre şimdi bilanço nasıl hazırlanır göz atalım:

Bilanço Nasıl Hazırlanır?

Bilanço hazırlama süreci oldukça hassastır ve dikkatlice yapılması gerekir. Çünkü şirketin gerçeği yansıtan verilerinin doğru bir şekilde işlenmesi önemlidir. Şirkete doğru bir yön vermesi için sağlıklı kayıtlara ve esaslara uygun şekilde hazırlanması gerekir. Üstelik piyasa ve yatırımcıları da yanlış yönlendirmemek adına dikkatli olunmalıdır.

⁉️ Bilanço nasıl hazırlanır sorusuna kısaca cevap vermek için şu 4 adım takip edilebilir:

Bilanço Başlığı: Bilanço hazırlamaya başlıkla başlanır. Başlık; şirket adı, unvanı ve bilanço düzenleme tarihini içerir.

🌕 Aktif Kısım: Bilanço tablosunun sol tarafından aktifler yer alır. Şirketin elindeki tüm varlıklar ve alacaklar aktifleri ifade eder. Aktifler kısmı ise dönen ve duran varlıklar olarak ikiye ayrılır. Dönen varlıklar, mali yıl içinde nakde dönüşme imkanı olan varlıkları ifade eder. Duran varlıklar da mali yıl içinde nakde dönüşme imkanı olmayan varlıklardır.

🌑 Pasif Kısım: Bilanço tablosu hazırlamada sağ tarafa pasifler yazılır. Pasifler; kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar ile özkaynaklardır. Şirketin sermayesi, geçmiş yıl kâr veya zararı, yasal yedek akçeleri ve borçları bu bölüme yazılır.

🗒️ Dipnotlar: Bilançonun daha iyi anlaşılıp okunabilmesi için dipnot bölümü oldukça önemlidir. Bu bölümde bilanço tablosu ile ilgili gerekli açıklamalar yer alır.

Bilançolar 3, 6, 9 ve 12 aylık dönemleri kapsayacak şekilde hazırlanır. Bilanço düzenleme süreci, muhasebe kayıt sisteminde açılış yevmiye kaydıyla gerçekleşir. Şirket sahiplerinin sermaye taahhütlerini yerine getirme şekillerine göre bilançoda kullanılacak hesap kalemleri tespit edilir. Bu şekilde açılış yevmiye kaydı yapıldığı zaman sistematik olarak açılış bilançosu oluşur.

Açılış bilançosunda dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, varlık ve kaynak hesaplarının doğru hesap sınıflarına koyulmasıdır. Yani aktifler 1 ve 2 ile başlarken, pasifler 3, 4 ve 5 ile başlayacaktır. Varlıklara ilişkin kalemler sol tarafa, kaynaklara ilişkin kalemler da sağ tarafa yerleştirilmelidir.

📊 Bilanço tablosu hazırlama işleminde önemli olan bir diğer konu da düzenleyici hesapların aktif ve pasif toplamlarda ne şekilde yer alacağıdır. Aktifte yer alan aktif karakterli hesaplar toplanır ve sonrasında aktifi düzenleyici hesaplar toplanır. Ardından aktif karakterli hesapların toplamından, aktifi düzenleyici hesapların toplamı çıkarılır. Böylece aktif toplam bilançonun sol tarafına yazılır.

Aynı şekilde pasif kaleminde yer alan pasif karakterli hesaplar toplanır, daha sonra pasifi düzenleyici hesaplar toplanır. Pasif karakterli hesapların toplamından pasifi düzenleyici hesapların toplamı çıkarılır. Sonuçta elde edilen pasif toplam bilançonun sağ tarafında yazılır.

Tüm bunların sonucunda da aktif ve pasif taraf bilançonun temel denklemi gereği birbirine eşit olmalıdır.

🔎 Bilanço tablosu nedir ve hazırlama ile ilgili esas ve usuller “Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca İşletilen Sosyal Tesislerin Muhasebe Uygulamalarına Dair Esas ve Usuller” başlıklı mevzuatta bildirilmiştir.

Bilanço Nasıl Yorumlanır?

Bilanço ne demek diye tanımlarken, şirketin sağlığını gösteren bir tablo olduğunu söylemiştik. Bilanço yorumlarken de bunu asla unutmamalıyız. Bilançoyu doğru yorumlamak için bir önceki bilançoyla karşılaştırılması gerekir. Hatta aynı sektörde yer alan şirketlerin bilançoları da birbiriyle karşılaştırılabilir. Bu sayede en doğru bilanço yorumu yapılabilir.

🧮 Sonuçta bilançoyu yorumlayarak şirketin finansal performansı hakkında bilgi edinmeyi ve yatırım kararlarımızı şekillendirmeyi amaçlıyoruz. Dolayısıyla bilanço yorumlama nasıl yapılır bilmelisiniz.

Bilançolarda arayacağını en önemli şey; şirketin istikrarıdır. Yani farklı çeyrek dönemlerde şirketin performansındaki değişimleri incelemelisiniz. Örneğin 1. çeyrekte kârlılığı çok yüksekken, 3. çeyrekte kârlılığını koruyabilmiş mi diye bakmalısınız. Eğer koruyamadıysa bunun neden olduğunu araştırmalısınız. Aynı şekilde bir önceki çeyrekte koyulan hedeflere ilişkin ne gibi çalışmalar olduğuna da bakmalısınız.

💯 Eğer bir şirket 1. çeyrek ile 4. çeyrek arasında dalgalanma yaşamamış, kârını artırmaya devam etmiş ve büyüme ivmesini koruyabilmişse güven analizi yüksek sonuçlar verecektir. Dolayısıyla bu şirket, aynı sektördeki şirketlere göre bir adım öne geçebilir.

Bilanço yorumlama konusunda dikkat etmeniz gereken noktalardan birisi de piyasa beklentileridir. Yani analistler şirketin bilançosuyla ilgili ne gibi beklentilere sahip bilmelisiniz. Eğer analiz beklentilerinin toplamından oluşan genel görüş birliği beklentisi (konsensüs beklenti) bilanço ile karşılaştırılır.

Eğer bilançodaki sonuçlar beklentinin üstündeyse genellikle hisselerinde yükseliş beklenir. Eğer beklentinin altında açıklanırsa hisselerde büyük düşüş gözlenebilir. Dolayısıyla bilanço yorumlarken bu beklentileri de hesaba katmalısınız. Bu bilgilere ek olarak piyasa değeri/defter değeri gibi hesaplamaları da yaparak hisseyi detaylıca ele alabilirsiniz. Piyasa değeri/defter değeri nedir öğrenmek için tıklayın.

‼️ Özet olarak bilanço yorumlarken şunlara dikkat etmelisiniz:

• İlk önce aktiflere bakılmalıdır. Duran ve dönen varlıklar olara iki başlıkta toplanan aktiflerin fazla olması ve verimli kullanılması kârın ana belirleyicisidir.
• Yalnızca bir döneme ait bilanço incelenmemelidir. Önceki dönem bilançolarına da göz atılmalıdır.
• 1 yıldan daha uzun süredir şirketin elinde bulunan duran varlıklar, doğru okunmalıdır.
• Yapılan mal ve hizmet satışlarından ortaya çıkan alacaklar, sonraki dönem kârlılığına dair fikir verir. Bu nedenle mutlaka dikkate alınmalıdır.
• Şirketin elindeki menkul kıymetler incelenmelidir. Çünkü şirket elde ettiği kazancı finansal yatırım araçlarıyla değerlendirebilir.

Şimdi bilanço örnekleri ile bu bilgileri teyit edelim ve nasıl yorumlanması gerektiğini öğrenelim.

Bilanço Örneği

Tüpraş 2023 yılının ilk çeyrek bilançosunda 6 milyar 750 milyon lira civarında kâr açıklamıştır. 2022 yılının ilk çeyreğinde ise 895 bin 661 liralık kâr elde etmişti. Kârlılığını yüzde 653 oranında artıran Tüpraş’ın hisseleri yükseliş eğilimi göstermeye başlamıştır.

Şirket 2023 yılının 2. çeyrek bilançosunda ise 7 milyar 217 milyon 244 bin lira kâr açıklaması yapmıştır. 2022’nin ikinci çeyreğine göre kârlı yüzde 31 oranında azalırken, 6 aylık dönemde artış göstermeye devam etmiştir.

📈 Bu bilançoların ardından yükseliş eğilimini güçlendiren Tüpraş hisseleri, 1. çeyrek sonuçlarının açıklandığı gün (28 Nisan 2023) 70 lira civarından işlem görürken, 22 Ağustos 2023 tarihinde 150 lira sınırına ulaşarak tüm zamanların zirvesini görmüştür.

Bir başka bilanço örneği verelim ve hisse etkilerine bakalım:

BİM 2022 yılının Kasım ayında yılın 3. çeyrek bilançosunu açıklamıştır. Beklentiler şirket kazının 1,91 milyar lira olması yönündedir. Ancak şirket 1,78 milyar liralık bir net kâr açıklamıştır. Piyasa beklentisinin hafif altında açıklanan net kâr sonrasında BİM hisseleri yaklaşık 5 ay boyunca yataya yakın bir seyir izlemiştir. 📉

BİM 2023 yılının ilk çeyrek bilançosunu 8 Mayıs 2023’ta açıklamıştır. 1,35 milyar liralık net dönem kârı açıklayan BİM’e karşılık, piyasa beklentisi 1,74 milyar liraya işaret etmişti. Yine beklentilerin altında kâr açıklayan BİM’in hisseleri, yeniden bir düşüş göstermişti.

Grafikte görülen bilanço öncesi yükseliş, piyasa beklentilerinin etkisiyle hisseye artan talebi göstermektedir. Yani beklentilere göre net kârda artış bekleyenler alıma geçerek hissede anlık bir yükselişe neden olurken, bilançonun hayal kırıklığı yaratmasıyla sert düşüş gözlenmiştir.

Ancak grafikte görülen yükseliş eğilimi dikkatinizi çekmiş olabilir. Yükselişin gözlendiği dönemde BIST 100 endeksinde görülen rekor serisi sırasında borsada rekor yatırımcı sayılarına ulaşılmıştır. Bu durum genel trende yansıyarak hisselerde yükselişe neden olmuştur.

BİM hisselerine ait grafikte dikkatinizi çekeceğimiz bir diğer nokta ise bariz bir şekilde görülecektir. BİM 18 Ağustos günü 2023’ün 2. çeyrek bilançosunu açıklamıştır. Buna göre; 2,84 milyar lira net dönem kârı elde edilmiştir. Piyasa beklentisi ise 2,45 milyar liraya işaret etmişti.

Bu sefer beklentinin üzerinde bir net kâr açıklanırken, şirketin birkaç bilanço döneminde beklentileri karşılayamaması hisselere olumsuz yansımıştır. Bilanço açıklama tarihinden önceki hafta güçlü yükselen hisseler, bilanço haftasında sert geri çekilmiştir. Ancak bu düşüş kısa sürmüş ve yeniden yükseliş gözlenmiştir.

Hisse senetleri özellikle bu bilanço dönemlerinde hareketli seyredebilir. Fırsatları yakalamak için bir takip listesi oluşturabilir ve piyasa beklentilerine göre performansları analiz edebilirsiniz. Canlı borsalar takibi için tıklayın.

Bilanço örnekleri biz nasıl yorum yapmamız gerektiğini anlattı. Peki, bilanço analizi nasıl yapılır? Şimdi de buna göz atalım.

Bilanço Analizi Nasıl Yapılır?

Bilanço tablosu nedir detaylıca göz attıktan sonra yatırımcıyı ilgilendiren en önemli kısımlara geçebiliriz. Bilanço analizini bir yatırımcı olarak iki şekilde yapabilirsiniz. Bunlardan birisi yukarıda da bahsettiğimiz konsensüs beklenti ile kısa yoldan gerçekleştirebilirsiniz. Bu anlık bilgiler verecektir.

Bir diğer seçenek ise daha detaylıdır. Bilanço hesapları ayrı ayrı incelenir ve hatta birkaç önceki bilançolarla karşılaştırılır. Aynı zamanda aynı sektördeki benzer işler yapan şirketlerin bilançoları ile karşılaştırma yapılır. Bu şekilde daha detaylı bir sonuç elde edilir ve şirkete daha büyük bir çerçeveden bakılmış olunur.

Peki, bilanço analizi yapılırken hangi kavramların üzerine odaklanılmalı ve nasıl bir değerlendirme yapılmalıdır?

Şimdi basitçe odaklanacağınız kalemlere göz atalım:

Toplam Gelir 💰

Bilançoda bakacağınız ilk kalem toplam gelir olacaktır. Satışlar olarak da geçen bu ifade, satılan ürün ve hizmetlerden elde edilen gelirin tamamını gösterir. Satışlar veya toplam gelir, şirketin cirosunu ifade eder. Ancak bu kalemin için maliyet ve indirimler de yer alır. Dolayısıyla net bir kalem değildir.

Bir şirketin brüt satışlarında artış görülüyorsa ve bu düzenli ilerliyorsa, şirketin sağlıklı bir finansal performansı var demektir. Burada dikkat etmeniz gereken noktalardan birisi, satışların yurt içi ve yurt dışı satışlar olarak iki kalemde işlenmesidir.

Bilanço analizinde brüt satışlar kalemi, tek bir döneme göre değil, uzun döneme göre incelenmelidir. Bu şekilde çok daha iyi sonuçlar elde edilebilir.

Brüt Kâr 💰➖ 🛍️ 🟰 💸

Şirketin brüt satışlarından yani toplam gelirinden satış maliyetlerinin düşülmesiyle elde edilen sonuç brüt kârı gösterir. Brüt satışlardan daha net bir sonuç veren brüt kâr incelenirken, toplam satışlar içindeki oranı hesaplanır.

Brüt kârın toplam satışlar içindeki oranı, şirketin ne kadar kârlı olduğunu gösterir. Yani bir diğer ifadeyle şirketin toplam gelirlerinden ne kadar kâr ettiğini ortaya koyar.

Net Kâr 💰➖🛍️🔧🧱🔩🧑‍💼🟰 💵

Toplam gelirlerden toplam giderlerin çıkarılmasıyla şirketin net kârı bulunur. Bilanço dönemindeki net kâr veya zarar, bir ürünün satışıyla ve üretimiyle ilgili tüm maliyetlerin yanında personel maaşı gibi giderleri de içerir. Dolayısıyla şirketin kârlılığına daha net bir bakış açısı sunar.

Faaliyet Giderleri 🔬⚗️🧬🔗

Operasyon harcamaları ifadesiyle de görebileceğini faaliyet giderleri kalemi, şirketin faaliyetlerini sürdürürken yaptığı harcama tutarını gösterir. Pazarlamadan AR-GE çalışmalarına kadar birçok kalemi içerir. Ancak üretim maliyetleri bu kalem içinde yer almaz.

Faaliyet giderleri kaleminde görülen bir artış negatif algılansa da aslında uzun vadede şirketin kârlılığına olumlu yansıyacaktır.

Net Faaliyet Kârı 💸 ➖🔬⚗️🧬🔗 🟰 🤑

Bir şirketin geliri ifade edilirken, aslında faaliyet gelirleri ve faaliyet dışı gelirler bir arada yer alır. Yani satışlardan elde edilen gelir faaliyet geliridir. Bu gelirden elde edilen kâr ise net faaliyet geliri olarak ifade edilir. Esas faaliyet kârı, faiz ve vergi öncesi kâr (FVÖK) ifadeleri de net faaliyet kârı anlamına gelmektedir.

Şirketin finansal yatırımlarından elde edilen kârlar bu kalemin içinde yer almadığı için şirketin kârlılık durumuna net bir bakış sağlar. Şirketin brüt karından faaliyet giderlerinin çıkarılmasıyla elde edilir. Aynı zamanda net kâr, ödenecek vergi ve faiz giderlerinin toplanmasıyla da bulunur.

💪😊 Bir işletmenin FVÖK kalemi yükseldikçe işletme sağlığında iyileşme gözlenir. Yani verimli bir dönem geçirildiğine işaret eder. Dolayısıyla bilanço analizi için en önemli kalemlerden birisidir.

Aynı zamanda net faaliyet kârı hesaplanırken, amortisman da eklenir. Yani şirketin duran varlıklarındaki (ekipman, makine, vb.) yıpranma ve bozulma değerleri de eklenir. Bu şekilde FAVÖK dediğimiz kalem ortaya çıkar.

FAVÖK; net kâr, ödenecek vergi, faiz giderleri ve amortismanın toplamıyla bulunur.

Bilanço Yükümlülükleri Nedir?

⚖️ Bilançoda yükümlülük, şirketin dönem içinde kasasından çıkacak olan varlıkları ifade eder. Bilanço hesaplama içindeki 3 ana kısımdan birisidir.

Bir şirketin temel bilanço formülü şu şekildedir:

Toplam yükümlülükler + Toplam Özkaynaklar = Toplam Varlıklar

Bir şirketin toplam varlıkları, toplam yükümlülükleriyle toplam özkaynaklarının toplamına eşit olmalıdır. Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse;

Bir şirketin 100 milyon lira kazanç sağladığını düşünelim. Ancak 80 milyon liralık toplam yükümlülüğü varsa geri kalan 20 milyon liralık sermaye hissedarlarına mükelleftir. Yani şirketin varlıklarını paraya çevirmesi gerekirse hissedarlar bu sermayeyi ortaya koymakla yükümlüdür.

Bilançoda yükümlülük bu anlama gelen bir kalemdir.

Bilanço Hakkında Bilinmesi Gereken Terimler Nelerdir?

Bilanço hakkında bilmeniz gereken bazı temel kavramlar vardır. Bu kavramları bu başlık altında sıralamak istedik:

Bilanço Defteri 📚

Bir işletmenin alacak ve vereceklerini belirli bir döneminde sonunda raporladığı finansal tabloya bilanço denir. Şirketlerin bazı bilanço defterleri bulunur. Bunlar ise yevmiye defteri, defterikebir ve envanter defteri şeklinde sıralanır.

Yevmiye defteri, kayda geçirilmesi gereken işlemlerin tarih sırasıyla ve maddeler haline düzenli yazıldığı defterdir. Defterikebir ise yevmiye defterine geçirilmiş olan işlemleri buradan alarak usulüne göre hesaplara dağıtan ve sınıflandırılmış olarak bu hesaplarda toplayan defterdir.

Konsolide Bilanço 🏢

Bilançolar genellikle konsolide ve konsolide olmayan olarak iki gruba ayrılır. Konsolide bilanço, ana ortaklıkla aralarında sermaye ilişkisi bulunan ortakların, aynı döneme ait varlıklar, borçlar ve özkaynak kalemlerinin sadece tek bir şirkete aitmiş gibi sunulduğu bilançolardır. Konsolide olmayan ise aynı döneme ait varlıklar, borçlar ve özkaynak kalemlerinin ayrı şirketlere göre sunulmasını ifade eder.

Bir başka deyişle konsolide bilanço, birden fazla şirketin işlemlerini gösteren tablodur.

Proforma Bilanço 🔮

Finansal planlamanın önemli bir parçası olan proforma bilançonun klasik bilançodan farkı, geleceğe dönük ve isteğe bağlı olmasıdır. Proforma bilanço kullanılarak gelecek dönemdeki kaynak ihtiyacı veya fazlasının bugünden belirlenmesi sağlanır. Böylece işletmeler geleceğe yönelik daha sağlıklı finansal kararlar alabilirler.

Mali Bilanço (Vergi Bilançosu) 🧑‍⚖️

Mali yasalar ve bunlarla oluşan kural ile yaptırımlar göz önünde bulundurularak oluşturulan bilançodur. Mali bilanço oluşturulurken, yasalara uyulması zorunludur. Vergiye konu olan ticari kazancın belirlenebilmesi için oldukça önemlidir. Mali bilançonun hazırlanmasında birçok iktisadi değerin değerlendirilmesi, karşılık ve amortismanlara ayrılması Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre yapılır.