Erken Emekli Olma Şartları Nelerdir? EYT Nedir?

1999 yılında emeklilik yaşını yükselten 4447 sayılı kanun ile ortaya çıkan EYT topluluğu, son dönemin en çok dikkat çeken konuları arasında.

Çünkü 8 Eylül 1999 tarihli yasa sonrasında emeklilik koşulları ağırlaştırıldı. Bu tarih öncesinde kadınlar 38, erkekler 43 yaşında emekli olabiliyorken yapılan düzenlemeyle emekliliğe yaş sınırı getirildi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da emeklilikte yaşa takılanların taleplerinin yerine getirilmeyeceğini yaptığı birçok açıklamada tekrar tekrar söyledi. Peki, cinsiyete göre değişen erken emeklilik şartları neler? Emeklilikte yaşa takılanlar kapsamlı olarak hangi grubu ifade ediyor? Yanıtlar aşağıda:

Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) Nedir?

8 Eylül 1999 tarihli 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile emeklilik yaşı kademeli olarak kadınlarda 58, erkeklerde 60’a çıkartıldı. 2008’de yapılan ikinci değişiklikle de emeklilik yaşının 2048’de 65’e çıkacak şekilde aşamayla yükseltilmesine karar verildi.

Böylece emekli olmayı bekleyen çoğu kişi 1 gün farkla 2-3 yıl daha beklemek durumunda kaldı. İşte bu kişiler emeklilikte yaşa takılanlar ifadeleriyle anılır oldu. Yani yapılan reform ile emeklilik yaşının kademeli olarak yükseltildi.

Kanun ile ortaya çıkan EYT topluluğunun büyük bölümü de düzenlemelere karşı çıktı. Fakat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, konuya ilişkin açıklamalarında emeklilikte yaşa takılanlar için umut verici konuşmadı.

Bu konuda çok açık konuştuğunu ve ülkenin, milletin zararına olacak bir vaadin içine girmeyeceklerini vurguladı. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk da yaptığı bir açıklamada şöyle konuştu:

Kısacası emeklilikte yaşa takılmak, emekli olmak için gerekli iş gününü tamamladıktan sonra yaşı beklemek demektir.

Yani vatandaş, gerekli prim gününü doldurduğu halde emeklilik yaşı gelmediği için beklemek zorundadır. Bazıları EYT topluluğunun haklarının gasp edildiğini öne sürerek düzenlemenin değiştirilmesini istemektedir.

Erken Emekli Olma Şartları Nelerdir?

Emeklilik her çalışanın hayaliyken yapılan düzenlemeyle pek çok kişi büyük gün için beklemek zorunda kaldı. Ancak bazı koşullar sağlandığında erken emekli olma şansının olduğu da biliniyor.

Sonuçta ne zaman emekli olunacağı ilk kez sigortalı çalışmaya başlanan güne göre belirlenir ve bir günün bile büyük önemi vardır. Örneğin sigorta başlangıç tarihi 8 Eylül 1999 olan sigortalı bir erkek 58 yaşında emekli olabilirken, sigorta girişi 9 Eylül 1999’da yapılan sigortalı erkek 60 yaşını beklemek zorunda kalabilir.

İşte bu gibi nedenlerle askerlik borçlanması, doğum borçlanması gibi koşulları bilmek gerekir. Aşağıda emekliliğini öne çekmek isteyenlerin kullanabileceği yollar ele alınmaktadır.

Doğum Borçlanması

2014 tarihli değişiklik kapsamında yaş ve yıl sınırı olmadan kadınlar 6 yıla kadar daha erken emekli olma şansından yararlanabilir.

Haktan yararlanmak için kadının ilk sigorta girişinden sonraki bir tarihte doğum yapması ve doğumdan sonraki 2 yıl çalışmamış olması gerekir. Borçlanılacak süre içinde çocuğun yaşaması da gereklilik arasındadır.

En fazla 3 çocuğa kadar doğum borçlanması yapılabilirken rakam maksimum 2.160 gün olur. 1 çocuk için 720, 2 çocuk için 1.440 ve 3 çocuk için 2.160 prim günü olarak belirtilmektedir.

Bununla birlikte en az günlük brüt kazancın %32’si kadar borçlanılabilir ve tutar o yıl belirlenen asgari ücret üzerinden hesaplanır.

Örneğin 2020 yılı için doğum borçlanması tutarı bir aylık 941.76 TL iken 2019’da daha aşağıdadır. Diğer taraftan ilk doğumunu yaptıktan sonra iki yıl dolmadan ikinci doğumunu yapan kadın sigortalı, ilk doğumdan ikinci doğuma kadar geçen süre ile ikinci doğum için borçlanabileceği iki yıllık sürenin toplamı kadar olan süreyi borçlanabilir.

Ayrıca staj için yapılan sigorta başlangıcı emeklilikte geçerli sayılmazken doğum borçlanmasında bu tarih baz alınarak hesaplama yapılabilir.

Başvuru için kimlik ve doğum borçlanması formu yeterliyken, yapılan değerlendirmenin ardından kişiye bilgilendirme yapılır. Olumlu geri dönüşün ardından başvuruda bulunan kadın doğum borçlanmasından faydalanarak daha erken emekli olabilir.

Evlat Edinen Kadınlar için Doğum Borçlanması

Çocuğun doğum tarihi baz alınarak yapılan borçlanmada 2 yaşını geçmiş çocuklar için borçlanma yapılmamaktadır. Örneğin 5 Ekim 2000 doğumlu bir çocuk 5 Mayıs 2001’de evlat edinildi. Bu durumda borçlanma 5 Mayıs 2001’den 5 Ekim 2002’ye kadar yapılabilir.

Bununla birlikte evlat edinen kadının yanında evlatlık veren kadın da doğum borçlanması yapabilir. Evlatlık veren annenin borçlanmadan faydalanabilmesi için sigorta girişinin bulunması gerekirken evlatlık alan ve veren kadın sigortalı, doğum borçlanmasını iki yıllık süreyi paylaşarak yapabilir.

Şöyle ki doğum yapan anne, doğum tarihi ile evlatlık verilen tarihe kadar geçen süreyi, evlat edinen anne ise evlatlık alınan tarihten çocuğun iki yaşını doldurduğu tarihe kadar geçen süreleri borçlanabilir.

Engelli Çocuğu Olanlar için Erken Emeklilik Şartları

Başka birinin sürekli yardımına muhtaç çocuğu olanlar, erken emeklilik hakkından faydalanabilir. Bunun için SGK tarafından yetkilendirilmiş sağlık hizmet sunucularından rapor alınması gerekir.

Raporun alındığı tarih itibariyle çalışılan süreler dikkate alınarak hesaplama yapılır. Rapor tarihinin ardından kadının prim ödeme gün sayısına 4’te 1 oranında ilave yapılır. Yani 4 yıl çalışan bir kadın 5 yıl, 10 yıl çalışan kadın 12.5 yıl çalışmış olur. Kadın çalışanlara 1 Ekim 2008’de tanınan hak, bu nedenle 1 Ekim 2008 sonraki çalışmalar için geçerlidir.

Emeklilik şartları 5510 sayılı kanun ile düzenlenmiştir. Kanunun ilgili maddesindeki ifadeler şu şekildedir:

Ağır engelli çocuğu bulunan anne aynı zamanda yıpranmaya tabi bir işte çalışmışsa, örneğin 2008 öncesi ve sonrasında radyasyona tabi işte çalıştığı için ayrıca fiili hizmet süresi zammı hakkı bulunuyorsa, ilave edilecek ek süresi ayrı ayrı hesaplanıp eklenir.

Ek olarak engelli çocuğu dolayısıyla ilave edilecek ek süre hesabında fiili hizmet süresi zammı dikkate alınmamaktadır. Engelli çocuğu bulunan annenin, prim gün sayısına eklenen sürenin tamamı yaş haddinden indirilir.

Örneğin kadın 2008 sonrasında 9 yıl çalışmışsa, süreye 810 gün eklenir. Aynı zamanda yaş haddinden de 810 gün düşürülür. Böylece söz konusu indirim kadar erken emeklilik hakkı kazanır.

Askerlik Borçlanması

Askerlik vazifesini yerine getirenlerin yararlanabileceği borçlanma uygulaması; er, erbaş veya yedek subaylar tarafından kullanılabilir. En az günlük kazancın yüzde 32’si kadar yapılabilmekte ve ücret yıla göre değişkenlik göstermektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvuruyla süreç başlatılmakta olup geri dönüşün ardından askerlik borçlanması ödemelerinin bir ay içinde yapılması gerekir. 5510 sayılı kanun kapsamında 4A, 4B ve 4C kapsamındaki sigortalı erkekler haktan yararlanabilirken en fazla askerlik süresi kadar borçlanılabilir.

Borçlanan kişinin prim sayısını artıran askerlik borçlanması sayesinde günü yetmeyen erkek emekliliğe hak kazanabilir. Ayrıca askerden önce SGK kaydı olmayanların borçlanması durumunda sigorta giriş tarihleri borçlandıkları gün kadar geriye gitmektedir.

Yıpranma Payı ile Erken Emekli Olma

Su altında çalışanlar, itfaiyeciler, madenciler, demir-çelik fabrikalarında çalışanlar gibi meslek gruplarındaki işçiler, yıpranma hakkından faydalanabilir.

Konuyla ilgili düzenleme, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 40. maddesinde yer almış, ardından Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir.

Örneğin yıpranma payı hakkına sahip bir mesleğin çalışanı, çalıştığı her yıl için ilave 90 gün fiili hizmet zammı alıyorsa 12 ay çalışan bir personel, 15 ay çalışmış gibi kabul edilir. Tablo şu şekilde belirtilmektedir:

Normal bir çalışan emekliliği için yılda 360 gün dikkate alınırken, yıpranma payı olan bir meslekte çalışanın prim ödeme günü verilen fiili hizmet zammına göre hesaplanmaktadır.

Durumu belgeleyenlerin haktan faydalanabileceği belirtilirken FHSZ kapsamı dışında olmasına rağmen yıpranma payı olan bir işte çalıştığını kanıtlayanlar da erken emeklilik fırsatından yararlanabilir.

Yıpranma hakkı 180 günle en fazla madenlerde çalışanlara tanınırken süre sınırına dikkat edilmesi gerekir. Çünkü bu mesleklerde çalışanlar ne kadar çalıştıklarına bakılmaksızın fiili hizmet süresi zammından en çok 5 yıl yararlanabilmektedir.

Silahlı kuvvetler, emniyet mensupları ve MİT mensupları için bu süre 8 yıla kadar çıkmaktadır. Haktan yararlanmak için madenlerde yeraltında çalışan işçilerin 1.800 gün, diğer riskli sektörlerdekilerin 3.600 gün fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışmış olmaları şartının da sağlanması gerekmektedir.

EYT’nin Sosyal Güvenlik Kurumu’na Maliyeti

Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, emeklilikte yaşa takılanların sayısı ve maliyeti konusundaki bir soruya şöyle cevap vermişti:

Diğer taraftan 5 ila 6 milyon civarında EYT’li olduğunu bildiren sosyal güvenlik uzmanları, en düşük emekli maaşı olan 1600 lira üzerinden hesap yapılsa bile yıllık maliyetin 100 milyar liranın üzerinde olacağına dikkat çekmekte. Buna göre 2020 rakamlarıyla faturanın en az 113 milyar lira olacağı düşünülüyor.

Bununla birlikte ilgili devlet kurumlarının yaptığı ileriye yönelik projeksiyonlarda EYT’lilerin emekli olmaları ve 20 yıla yakın maaş almaları durumunda devlete yükünün yıllık 754 milyar lirayı geçeceği bildirildi.