Stagflasyon Nedir? Türkiye’de Stagflasyon Dönemleri

Yüksek enflasyon ve işsizlik ortamında ekonomik durgunluğun da yaşanması stagflasyon olarak tanımlanan krizi doğurur. İngilizce stagnant ve inflation kelimelerinden türetilen stagflasyon, kurtulması zor bir kriz halidir. Çünkü uygulanacak politikalar birbiriyle çakışır.

İşsizliğin arttığı bir ortamda ekonomik durgunlukla mücadele etmek zordur. Enflasyonun yükselmeye devam etmesi de işleri daha da zorlaştırır. Dolayısıyla faizi yükseltmek isteyen merkez bankası, işsizliğin artmasına neden olur. Tüm bunlar ise ekonomik durgunluğu daha şiddetli hale getirir.

Şimdi stagflasyon nedir konusunu tüm detaylarıyla incelediğimiz bilgilere göz atalım:

Stagflasyon Nedenleri: Stagflasyon Nasıl Ortaya Çıkar?

Stagflasyon ekonomide ilk defa 1960 yılında Birleşik Krallık’ta ekonomik stres döneminde Iain Macleod tarafından Avam Kamarası’nda dile getirilmiştir. İkinci kez de 1970 yılında görülmüştür.

Petrol İhraç Eden Ülkeler Topluluğu (OPEC) petrol ambargosu kriziyle stagflasyona neden olmuştur. OPEC üyeleri, İsrail’in Filistin’i işgalini protesto etmek için petrol üretimini kısmıştır. Petrol fiyatları buna bağlı olarak yaklaşık 3 katına çıkmıştır.

Büyüyen petrol talebiyle birlikte ABD’de enflasyon artmış ve büyüme yavaşlamıştır. Böylece stagflasyon yaşanmıştır. Dönemin FED Başkanı Paul Volcker’ın faiz müdahalesine ve dezenflasyon dönemine kadar enflasyon yüksek seviyede kalmıştır.

Bu stagflasyon nedeniyle Sefalet Endeksi yaratılmıştır. Endeksin hesaplanması için enflasyon ile işsizlik oranları toplanır. Sonucunda stagflasyon döneminde insanların kendini ne kadar kötü hissettiğine yönelik bilgi verir.

Bu stagflasyon örnekleri neden böyle bir duruma düşüldüğü hakkında kısaca bilgi veriyor. Teknik olarak stagflasyon nasıl ortaya çıkar sorusunun cevabı ise şöyle anlatılabilir:

Enflasyon, toplam arzın toplam talebi karşılayamamasından yükselişe geçer. Arzı artıracak işgücü kalmazken, ekonominin tam istihdam ve tam kapasite çalışmaması da stagflasyona neden olur.

Bu noktada enflasyon nedir öğrenerek fiyatlardaki artışı daha iyi anlayabilirsiniz.

Keynesçiler ise stagflasyonu şu şekilde tanımlar: İşsizliğin yükselmesiyle verimlilik düşer ve maliyetler nedeniyle fiyatlara zam yapılır. Böylece enflasyon yükselir ve tüketiciler fiyat artışı nedeniyle para harcayamaz hale gelir. Merkez bankası ise politika faizi aracını kullanır. Harcamaların artması için faizleri düşürür; ancak bu durum enflasyon artışını hızlandırır. Böylece ekonomi durgunluğa girer.

Stagflasyon Olduğunda Ne Olur?

Bir ekonomide stagflasyon yaşandığında şunlar olur:

• Bir ekonomide stagflasyon halinin görülmesiyle birlikte enflasyondaki artış yatırımları yavaşlatır,
• Döviz kurundaki istikrarsızlık artar ve buna bağlı olarak spekülatörler ortaya çıkar.
• Maliyetlerde ve temel geçim malzemelerinde hızlı fiyat artışları gerçekleşir.
• İşsizlikteki artış hızlanır.
• İhracat düşerken, ithalat artar; ancak döviz kuru yükselişi nedeniyle ithalat yapılamaz hale gelinir.
• Hükümetlerin tüketim azaltıcı önlemler alması gerekir.

Stagflasyon Çözümü: Stagflasyon Nasıl Önlenir?

Stagflasyon çözümü için Keynesçiler, arz ve talep dengesini yeniden ayarlamayı tavsiye etmiştir. Arz ekonomisi yaratılması da çözüm için öneriler arasında yer almıştır.

Stagflasyona çözüm olması için işsizliği düşürmek için genişleyici maliye politikası izlenirken, enflasyonu azaltmak için daraltıcı para politikası uygulanmalıdır. Dolayısıyla ülkenin merkez bankası ile hükümetinin işbirliği içinde olması son derece önemlidir.

Arz ekonomisi ülkemizde Turgut Özal döneminde uygulanmıştır. Bu yönteme göre; bir ekonominin depresyondan kurtulmasının en iyi yolu, mal ve hizmetleri yeniden ayarlamaktır. Malın fazla üretilmesi sonucuna fiyatının düşeceği üzerinde durulur. ABD’de Ronald Reagan tarafından denenen bu model, Reagancı ekonomi adıyla anılmasına neden olmuştur.

Stagflasyonda Hangi Yatırım Yapılır?

Stagflasyon döneminde yatırım yapmak mümkündür. Ancak öncesinde sermayenizi enflasyondan koruma yoluna girmeniz gerektiğini hatırlatmalıyız.

Örneğin; gıda, sağlık gibi zorunlu ihtiyaçların olduğu sektörlerde büyüme devam edecektir. Dolayısıyla bu sektöre yönelik yatırımlar yapılabilir. Ancak genel olarak hisse senetleri için zorlu bir süreç olacağı geçmiş stagflasyon krizlerinde görülmüştür.

Hisselerin aksine altın ve emtia bu dönemlerde yükseliş kaydettiği gözlenmiştir. Enflasyondan korunma aracı olarak görülen altın, yerel paranın eridiği dönemlerde yatırımcıların korunma yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türkiye’de Stagflasyon Dönemleri

Türkiye’de ilk stagflasyon dönemi, 1970 yılındaki petrol krizi ile görülmüştür. 1. Petrol Krizi olarak tanımlanan bu dönemde, OPEC’in uyguladığı yaptırımlar nedeniyle petrol fiyatlarının yükselişi, ABD başta olmak üzere tüm dünyayı etkilemiştir.

1974 yılında Kıbrıs Barış Harekâtı ve ambargonun da etkisiyle ekonomik darboğaza girilmiştir. İthal ikameci politikalar beklenenin aksine ithalat artışı, dış açıkların artması ve ödemeler dengesinin sürekli açık vermesi durumu kötüleştirmiştir.

1980 yılına gelince yaşanan 2. Petrol Krizi ile Türkiye’nin beli doğrulmadan yeniden kırılmıştır. Kriz sonrasında işsizlik yüzde 20’lere, enflasyon ise yüzde 65’lere yükselmiştir. Krizin aşılması için 24 Ocak Kararları alınmıştır.

Devalüasyon nedeniyle Türk lirası yüzde 48 civarında değer kaybederken, sabit kurdan kontrollü dalgalı kur politikasına geçilmiştir. Aynı zamanda yabancı sermaye girişi özendirilerek ekonomi canlandırılmaya çalışılmıştır.

Türkiye tarihindeki en derin krizlerden birisi de 1994 yılında yaşanmıştır. 1994 öncesinde kamu faiz dışı harcamaları, kamu gelirlerinden daha fazla açık vermiştir. Kamu borçlarının merkez bankası ile finanse edilmesiyle Türkiye ilk kez hiperenflasyon yaşamıştır. 1994 yılında ise ekonomi yüzde 4,7 küçülmüştür.

Stagflasyon Yaşayan Ülkeler

1970 yılındaki 1. Petrol Krizi ile küresel ekonomide resesyon ile yüksek enflasyon aynı anda görülmüştür. Birçok ülke bu şekilde stagflasyonu yaşamıştır. Sefalet endeksi de bu dönemde doğmuştur.

1979 yılında yaşanan enerji krizi ise yeni bir resesyon dönemini tetiklemiştir. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeleri kötü etkileyen kriz, OECD ülkelerinde işsizlik başta olmak üzere uzun süren etkiler göstermiştir. Öyle ki 1980’lerin ortasına kadar bu etkiler devam etmiştir.

Covid-19 pandemisinin ise 2020 yılı için birçok ülkede stagflasyona neden olması beklenmiştir. Ancak beklendiği gibi resmen stagflasyon krizi gözlenmemiştir. Önce ekonomik büyümelerde azalma gözlenmiş, devam eden yıllarda ise enflasyon oranlarında yükseliş yaşanmıştır. Merkez bankalarının para politikalarında uyguladığı sıkılaşma ile durum stagflasyon krizine kadar ilerlememiştir.