Bir ekonomide her zaman büyüme görülmez. Böyle durumlarda ekonominin hemen küçüldüğünden değil, durgunlaştığından bahsedilir. İşte bu durgunluktan kasıt resesyondur. Bir ekonomide resesyondan bahsedebilmek için üst üste iki çeyrek veya art arda altı ay boyunca negatif büyüme görülmesi gerekir.
Bir ekonomide işlerin yolunda gitmemesi sadece kötü yönetim kaynaklı olmaz. Bazen beklenmedik olayların bir anda şok etkisi yaratması da ekonomileri kötü etkiler. Örneğin koronavirüs pandemisi sadece ülke ekonomilerinde değil, küresel çapta resesyon çanlarının çalmasına neden oldu.
Peki, resesyon olursa ne olur? Neden bu kadar önemseniyor? Bir ekonomide durgunluk yaşanması, birçok kötü etkeni beraberinde getirir. Örneğin; işsizlik artar, ücretler düşer, üretim seviyesi geriler ve şirketler küçülür. Vergi gelirleri düşer ve yerel para değer kaybeder. Anlayacağınız bir ülke resesyona girdiği zaman ekonomideki tüm dengeler değişir.
Resesyon ne demek tüm detaylarıyla ele alacağımız teorik bilgilere geçebiliriz.
Resesyon Nedir?
Resesyon nedir diye incelediğimiz zaman sıklıkla karşımıza çıkan bir tanım vardır. Bir ülke ekonomisinin iki çeyrek üst üste küçülme göstermesi durumuna resesyon denir. Ekonomik durgunluk anlamına gelen resesyon, toplamda 6 ay boyunca negatif büyüme gösteren ülkeler için kullanılır.
Daha teknik bir tanım yapmak gerekirse; bir ülkenin ekonomik faaliyetlerinin toplam 2 çeyrek art arda gerilemesi yüzünden reel gayri safi yurt içi hasılanın düşmesi ve reel ekonomik faaliyet düzeyinde daralma görülmesidir. Ancak bu daralma ılımlı düzeydedir; çünkü ekonomide şiddetli daralma durumu depresyon olarak tanımlanır.
Resesyon nedir öğrendiğimize göre diğer türleri hakkında da kısaca bilgi edinelim.
Derin Resesyon Nedir?
Derin durgunluk ya da çift dipli durgunluk, bir durgunluğun ardından kısa süreli bir toparlanmanın yaşanıp yeniden bir durgunluğun gelmesini ifade eder. İlk durgunluk geçtikten sonra toparlanma durur ve ekonomi ilk durgunluğun kayıplarından kurtulurken ikinci bir durgunluk dönemi başlar.
Resesyon ne demek incelerken, iki çeyrek üst üste daralmadan bahsetmiştik. Derin resesyonda üst üste gerçekleşen iki resesyondan bahsedilir.
Çift dipli durgunluğun en iyi göstergesi, gayri safi yurt içi hasılanın birkaç çeyreklik pozitif büyümenin ardından tekrar negatife dönmesidir. Derin resesyon genellikle W tipi toparlanma olarak da tanımlanır.
Global Resesyon Nedir?
Küresel resesyon, dünya çapında uzun bir ekonomik gerileme dönemi için kullanılır. Örneğin; koronavirüs pandemisi nedeniyle ABD, Almanya, İngiltere gibi dünyanın en büyük ekonomileri negatif büyüme göstermeye başladı. Uzmanlar ise bu dönem için küresel resesyon tanımları yapmaya başladı.
Böyle bir dönemde ticari ilişkiler ve uluslararası finansal sistemler, durgunluğu bir ekonomiden diğerine aktarır. Dünya genelinde kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla verilerinde düşüş gözlenir.
Uluslararası Para Fonu (IMF) küresel resesyonu şu şekilde tanımlar: Küresel üretimde görülen düşüş, ticaret, sermaye akışları ve istihdam gibi makroekonomik göstergelerin zayıflamasıyla eş zamanlı yaşanan ekonomik durgunluk.
Resesyon Nasıl Olur?
Ekonominin büyüme hızının yavaşlaması ile resesyon oluşur. Bir başka deyişle; ülke ekonomisi iki çeyrek üst üste küçülme gösterirse teknik olarak resesyona girmiş sayılır.
Resesyon nasıl olur diye incelediğimiz zaman; “nüfus artışı hızla devam ederken, ülke ekonomisinin durağanlaşması” teorisine ulaşılır. Mantıken artan bir nüfusun ihtiyaçlarının karşılanması için yani artan talep karşısında yeterli arz üretilmediği zaman resesyon oluşur.
Bir dizi makroekonomik göstergenin art arda kötüleşmesi sonucunda da resesyon oluşur. Örneğin; ticari yatırımların küçülmesi, imalat sanayinin daralması, istihdamın düşmesi ve perakende ticaretin azalması ekonomik durgunluğun oluşmasında en büyük etkenlerdir.
Bir Ülkenin Resesyona Girmesi Ne Demek?
Bir ülkenin resesyona girmesi, en az 6 ay boyunca negatif büyüme gösterdiği anlamına gelir. Ekonomik faaliyetlerinin durakladığı ve reel gayri safi yurt içi hasılanın düştüğü anlaşılır.
Üretim faaliyetlerinin düşmesi, işsizliğin artması ve kişi başına düşen milli gelirin durağandan gerilemeye doğru ilerlemesiyle bir ülke ekonomisi durgunlaşır. Dolayısıyla bu ülkenin resesyona girdiği ifade edilir.
Türkiye’de Resesyon Var mı?
Genellikle gayri safi yurt içi hasıla verilerinin açıklandığı çeyreklik dönemlerde “Türkiye’de resesyon var mı?” konusu araştırılmaya başlanır. Bunun için daha önce açıklanan çeyrek dönemlerin incelenmesi gerekir.
Türkiye’de resesyon olup olmadığı dönemsel olarak merak edilir. Genellikle ekonomik şoklar sonrasında açıklanacak GSYİH verileri döneminde bu konu incelenmeye başlanır.
Diyelim ki bir önceki çeyrekte Türkiye ekonomisinin yüzde 2 küçüldüğünü varsayalım. Ardından gelecek çeyrek dönemde de küçülme kaydedilirse teknik anlamda resesyona girildiği konuşulmaya başlanır. Ancak küçülme yerine büyüme açıklanırsa resesyondan bahsedilemez.
Resesyonun Sebepleri Nelerdir? Ekonomide Durgunluk Neden Olur?
Bir ülkede makroekonomik verilerde görülen bozulma sonrasında resesyon ihtimali yorumlanır. Genellik resesyondan bahsedilmesi için işsizliğin artması, üretim faaliyetlerinin düşmesi, perakende satışların azalması gibi nedenler aranır.
Resesyonun en temel nedeni, ekonomik büyümenin nüfus artış hızının altına inmesi şeklinde açıklanır. Diğer nedenlerin de buna bağlı olarak geliştiği yorumlanır.
Hızla artan nüfus karşısında ekonomik büyümenin yetersiz kalmasıyla kişi başına düşen milli gelir azalır. Sonucunda işsizlik artmaya başlar ve ekonomik faaliyet azalır.
Bu temel nedenlerin dışında resesyon bir anda gelişen beklenmedik olaylara bağlı olarak da gelişebilir. Ani ekonomik şoklar, aşırı borçlanma, varlık balonlarının patlaması, aşırı yüksek enflasyon ve dezenflasyon ya da aşırı deflasyon gibi olaylar da resesyona neden olabilir. Enflasyon nedir detaylıca öğrenmek için ilgili yazımızı ziyaret edin.
Şimdi bu nedenlere resesyon örnekleri verelim:
Ani Ekonomik Şoklar
Covid-19 pandemisi 2019 yılında ilk vakaların ortaya çıkmasıyla birlikte hızla dünyaya yayıldı. Ardından dünya ülkelerinin açıkladığı ilk çeyreklik ekonomik büyüme sonuçlarında küçülme görülmeye başlandı.
Ülkeler virüsün yayılmasını önlemek için karantina altına girerken, ekonomiler resesyona girmeye başladı. Üstelik sadece ülkeler için değil, küresel ekonomi için resesyon yorumları yapıldı.
Aşırı Borçlanma
Temerrüde düşen ve iflas eden şirket sayısındaki artış resesyona neden olur. 2018 yılının ikinci yarısında dolar kurunda görülen ani yükselişle birlikte şirketler birer birer iflas yoluna girmiştir.
Sonuçta 2018 yılında 1549 şirket konkordato ilan etmiştir. 2018 yılının son çeyreğinde de ekonomi negatif büyüme göstermiştir.
Varlık Balonlarının Patlaması
2008 yılında patlayan konut balonu sonucunda ABD’den tüm dünyaya yayılan bir resesyon dalgası görülmüştür.
Aşırı Yüksek Enflasyon
Enflasyon bir noktaya kadar ekonomik büyümeye katkı sağlar. Ancak belli bir noktadan sonra ekonomik faaliyetlerin yavaşlamasına neden olur ve ülkeyi durgunluğa sürükler. Durgunluk ile yüksek enflasyon birleştiğinde de ekonomide stagflasyon hali yaşanır.
Aşırı Deflasyon
Yüksek enflasyondan daha kötü olan şey, fiyatların aşırı düşmesiyle oluşan negatif enflasyondur. Fiyatların düşüşüyle şirket gelirleri azalır ve gelirdeki düşüşten üretim faaliyetlerinin azalmasına doğru devam eden bir döngüyle resesyon hali görülür.
Resesyon Ne Kadar Sürer?
Bir ülkede yaşanan resesyonun süresi ve derinliği, durgunluğa neden olan faktörlere bağlı olarak değişir. Genel olarak altı ay veya daha uzun sürdüğü için resesyonun tanımı iki çeyrek boyunca negatif büyüme görülmesi şeklinde yapılır.
Resesyon ne zaman biter öğrenmenin birkaç yolu vardır. Teknik bilgiler dışında geçmişte yaşanan resesyonlar da süre hakkında bilgi verir. Örneğin Türkiye’de yaşanan resesyonlar genellikle dört çeyrek devam etmektedir.
Türkiye’de son 30 yılda 6 resesyon dönemi görülmektedir. 1988 yılının son çeyreği ile 1989 yılının ilk iki çeyreğinde yaşanan resesyon toplam 3 çeyrek boyunca devam etmiştir.
Türkiye tarihinin en unutulmaz resesyonu ise 1994 yılının ikinci çeyreğinde başlayıp 1995 yılının ilk çeyreğine kadar devam etmiştir. 4 çeyrek boyunca devam eden bu resesyon, 1994 yılının büyük bölümünü kapsar. 1994 yılında yıllık GSYİH yüzde 5,5 oranında küçülmeye işaret etmiştir.
1998 yılının son çeyreğinde başlayıp 1999 yılının sonuna kadar süren resesyon ise 5 çeyrek dönem sürmüştür. 1999 yılında ekonomi yüzde 3,4 küçülme göstermiştir.
Büyük resesyonlardan bir diğeri ise 2001 yılının ikinci çeyreğinde başlayıp 2002 yılının ilk çeyreğine kadar 4 dönem devam etmiştir. Ekonomi 2001 yılında yüzde 6 küçülmüştür.
Küresel krize bağlı olarak 2008 yılının son çeyreğinde başlayıp 2009 yılının üçüncü çeyreğine kadar yaşanan resesyon ise 4 çeyrek dönem sürmüştür. Ekonomi 2009 yılında yüzde 4,7 küçülmüştür. Bu Türkiye için en son resesyon olarak kaydedilmiştir.
ABD resesyon tarihine baktığımızda ise 1857 yılından bu yana ortalama olarak 17 ay sürdüğü görülmüştür. Buna karşın 1980’lerden bu yana ortalama 10 aydan kısa sürmüştür.
Şimdi resesyon olursa ne olur, resesyon sonuçları nedir inceleyelim.
Resesyon Olursa Ne Olur? Durgunluğun Sonuçları Nelerdir?
Resesyon döneminde ekonomi ivme kaybeder ve talepte canlanma bir türlü görülemez. Genel olarak ekonomiye dair bir karamsarlık hakim olur.
Yapılan araştırmalara göre büyüme oranında görülen 1 puanlık gerileme, işsiz sayısında 80 bin ila 100 bin kişi arasında bir artışa neden olur.
Üretim ise reel olarak duraklama eğilimi gösterir. Yatırım eğilimleri zayıflarken, yeni iş kurmak isteyenler de bir süre beklemeyi tercih eder.
Resesyon olursa ne olur, resesyon sonrası ne olur sorularına şu maddelerle cevap verebiliriz:
- Reel gayrisafi yurt içi hasıla gerileme eğilimine girer, işsizlik artar.
- Ücretler düşer, gelir dağılımında bozulma görülür.
- Üretim seviyesinde düşüş görülür, şirketler küçülmeye başlar.
- Vergi gelirleri düşer, yerel para birimi değer kaybeder.
- İthal ürünlerin fiyatları artarken, enflasyon baskısı oluşarak alım gücü azalır.
- Üretimdeki düşüş hızı, tüketimdeki düşüşten fazla olur.
- Yükselen faiz oranları ile borçlanma maliyetinin artması, tüketim ve yatırım harcamalarının gerilemesine neden olur.
- Artan finansman maliyetleri ve nakit sıkıntısı ile reel sektör daralır, şirketler küçülerek kapanmaya başlar.
Resesyon sonuçları bu şekilde özetlenebilir.
Resesyon Nasıl Önlenir?
Bir ekonominin resesyon sinyalleri vermesinin ardından hükümet çeşitli çalışmalar yapabilir. Teknik olarak resesyonu önlemek için şu işlemler yapılabilir:
- İstihdam artırılmaya çalışılır.
- Üretim ve ticaret sektörlerine teşvik verilebilir.
- Enflasyon ile mücadele politikaları benimsenebilir.
- Ani ekonomik kriz durumları göz önünde bulundurularak ekonomik önlem modelleri üzerinde çalışılabilir.
Resesyon Olursa Altın Ne Olur?
Borsaya ve dövizlere güvenin azalması, güvenli liman olarak görülen altın madenini ön plana çıkarabilir. Yani resesyon döneminde ne artar sorusunun cevaplarından birisi kesinlikle altındır.
Altının değer taşıma aracı olma özelliği, piyasalardaki fırtınalı günlerde yatırımcı için güvenli bir liman olarak görülmesini sağlayabilir
1971 yılında ABD Başkanı Richard Nixon’ın Bretton Woods sistemini terk edip altın standardının yıkılmasına neden olmasından bu yana 7 büyük resesyon yaşanmıştır.
Grafikte koyu renkli çizgiler resesyon dönemlerini, sarı renkli çizgi ise altın fiyatını göstermektedir. Gördüğünüz gibi yedi resesyonun beşinde resesyonun sonundaki altın fiyatları başlangıçtan daha yüksektir. Sadece bir resesyon döneminde altın kayıp göstermiş, bir tanesinde de yatay seyretmiştir.
Küresel krizin yaşandığı 2008 – 2009 krizinin ortasında bile altın fiyatı en nihayetinde yükselmiştir. Evet, krizin başında Ekim 2008’de bir düşüş yaşamıştır. Ancak fiyat hızla toparlanmış ve resesyon sona erdiğinde yüzde 17,5 oranında daha yüksek bir seviyeye ulaşmıştır.
Yapılan araştırmalar, resesyon döneminde altının “genellikle” yükseldiğini göstermiştir. Yani resesyon döneminde yatırım için genellikle altının tercih edildiği görülüyor. Elbette bu bir yatırım tavsiyesi değildir, ancak grafikler üzerinde yapılan çalışmalar bu sonucu ortaya çıkarmaktadır. Altın yatırımı nasıl yapılır öğrenmek için ilgili yazımızı ziyaret edin.
Resesyon Olursa Döviz Kurları Ne Olur?
Yerel para biriminde görülen değer kaybı, dövizlerde hareketliliğe neden olabilir. Dolayısıyla ülkede döviz kurları yukarı yönlü hareket edebilir.
Örneğin; Türkiye’de yaşanan bir resesyon döneminde Türk lirasının düşmesiyle dolar kuru yükselecektir. Bu durum bir yatırım fırsatı olarak görülebilir. Ancak dövizler genellikle ekonomik kriz dönemlerinde güvensiz olarak değerlendirilir. Yine de resesyon dönemlerinde para birimlerinin değerine ne olacağına dair kesin bir kural yoktur.
Örneğin; 2008’de yaşanan büyük durgunluk başladığı sırada İngiliz sterlini önemli bir değer kaybı yaşamıştır. Grafikte görüldüğü gibi sterlin, 2007’den Temmuz 2009’a kadar yüzde 25’in üzerinde değer kaybetmiştir. Ancak dolar bu kriz sırasında fazla etkilenmemiştir.
Grafikten de anlaşılacağı üzere dolar endeksi dalgalanmıştır ancak genel olarak durgunluğun başlangıcına benzer bir değerde kalmıştır. Resesyonun başlangıcında 87 puan seviyesinde olan dolar endeksi, resesyonun sonunda 91 puan civarında kalmıştır.
Sonuç olarak resesyon döneminde yatırım aracı olarak genellikle dövizler tercih edilmez, ancak çeşitli yatırım fırsatları yakalanabilir.
Resesyon Olursa Borsa Ne Olur?
Ekonomide üretim faaliyetlerinin azalması, şirketlerin küçülmesi gibi nedenlerle hisse senetleri ve borsanın pek de canlı olmayacağını tahmin edebilirsiniz.
Yapılan araştırmalar borsanın durgunluk sırasında tipik olarak birkaç ay boyunca keskin bir düşüş gösterdiğini ortaya koymuştur. Tarihsel olarak bir resesyonun başlamasından yaklaşık altı ay sonra borsanın dibe vurduğu ve genellikle ekonomi toparlanmadan önce borsanın toparlandığı görülmüştür.
Grafikte kırmızı çubuklar resesyon, gri çubuklar ayı piyasası ve mavi çizgi S&P 500 endeksini göstermektedir. Gri çubuklar, piyasanın ne zaman düşmeye başladığını ve piyasa anlamlı bir toparlanmaya başladığında sona erdiğini ölçüyor. Gördüğünüz gibi borsa durgunluk dönemlerinden önce düşmeye başlıyor.
ABD Ekonomisi Resesyona Girerse Dolar Ne Olur?
ABD ekonomisinin resesyona girmesiyle birlikte teknik olarak doların güç kaybetmesi beklenir. Ancak bu resesyonun teknik anlamda bir söylentiden ziyade 2008’de olduğu gibi büyük bir ekonomik durgunluk olması durumunda doların güç kaybetmesi daha muhtemel görülmektedir.
Geçmiş resesyon örnekleri incelendiği zaman, dövizlerin durgunluk dönemlerinden güçlü çıktıkları dikkat çekmiştir. Daha önce bahsettiğimiz gibi 2008 küresel krizi sırasında dolar endeksi, süreci pozitif bölgede sonlandırmıştır.
Resesyon Döneminde Nasıl Yatırımlar Yapılmalı?
Resesyon dönemlerinde genellikle para birimlerine ve borsalara olan güven azalır. Dolayısıyla alternatif olarak yatırımcılar altın gibi güvenilir liman kıymetli madenlere yönelir. Kıymetli madenler, döviz ve borsaya güvenin azaldığı dönemlerde yatırımcıların değer koruma aracı olmaktadır. Resesyon döneminde ne artar diye enstrümanları inceleyecek olursanız altının açık ara önde olduğunu hemen görebilirsiniz.
Yatırımlar her ne kadar kıymetli maden tarafına çekilse de düşen hisse senedi fiyatlarından yararlanmak için de bir fırsat olarak görülebilir. Dolayısıyla piyasaları doğru analiz edip fırsatları yakalamak için resesyon dönemlerini değerlendirebilirsiniz.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
