Borçlanma Araçları Piyasası (BAP) Nedir? Yatırım İşlemleri Nasıl Yapılır?

Borsa İstanbul aracılığıyla birikimlerini değerlendirmek isteyen kişilerin tercih edebileceği pazarlardan biri de Borçlanma Araçları Piyasası’dır. BAP, 1991 yılında kurulmuş organize bir piyasadır. Piyasanın içerisinde bulunan borçlanma araçları, aracı kurumlar vasıtasıyla alınıp satılırlar ve devletin veya anonim şirketlerin piyasaya ihraç ettikleri ürünler olarak adlandırılırlar. Belirli bir vade süresi, miktar ve faiz oranları üzerinden yatırıma konu olan araçların vade süreleri farklıdır. Çeşitli enstrümanları yatırımcılara sunmasıyla, tercih sebebidir. Fakat bu anlamda yatırımcıların öncelikle borçlanma araçları ve piyasası hakkında bilgiler edinmesi gerekiyor. Ancak bu şekilde kazanç sağlamak için yatırılan paralar değerlendirilebilir.

Devlet veya anonim şirketlerin kaynak arayışına girmeleri, borçlanma araçları piyasası oluşumunu sağlamıştır. Çünkü gerek ekonominin canlanması gerekse de şirketlerin ileriye dönük faaliyetlerini sürdürebilmeleri için paraya ihtiyaç duyulur. Bu anlamda, hem yatırımcılar hem de ekonominin kalkınması düşünülerek bir pazar oluşturmuştur. Böylece yatırımcılar, alım yönünde emir verdikleri borçlanma araçlarıyla devlete veya şirketlere kaynak sağlarken, sonucunda ise vade süresinin bitiminde parasını faiziyle birlikte geri alırlar. Bu durum, her iki taraf için de faydalıdır. Bir taraf birikimlerini değerlendirirken diğeri ise elde ettiği ek kaynaklarla faaliyet kolunu geliştirerek ekonomiye katkı sağlar. Bunun için belirlenen vade aralığında yatırımcının enstrümanı portföyünde tutması gerekir. Her aracın vade süresi ve miktarı farklı olduğu için faizinin de aynı olmayacağını bilmelisiniz.

İhraç edilen borçlanma senetleri ile Borsa İstanbul’da, Borçlanma Araçları Piyasası adı altında alım – satım yapmayı sağlayan pazarlar kurulmuştur. Kişiler farklı enstrüman arayışında olduğu için bu pazarlar, yatırımcıyı kendine çekmektedir. Ayrıca birçok yatırımcı, güvenilir bir şekilde, risk almadan getiri sağlamak istemektedir. Bu yüzden de çoğu kişinin tercihi, BAP’tan yanadır. Bu anlamda, işlemlerin belli başlı kurallar çerçevesinde yapıldığını bilmelisiniz. Bunları öğrenerek piyasaya giriş yapmalısınız. Özellikle öğrenmeniz gerekenler; borçlanma araçlarının ne olduğu ve nasıl alınıp satıldığıdır. (Detaylar için bu yazıyı okumanızı öneririm.) Çünkü doğru zamanda doğru enstrümana yatırım yapmak önemlidir. Bunun için de iyi bir bilgi birikimine ve deneyime sahip olmanız şarttır.

Şimdi; Borçlanma Araçları Piyasası nedir, yatırım işlemleri nasıl yapılır gibi merak edilen soruların cevaplarını detaylı olarak ele almak istiyorum:

Borçlanma Araçları Piyasası (BAP) Nedir?

Ülkemiz borsasında, alım – satımı yapılan borçlanma araçlarının ticaretinin gerçekleştirildiği piyasa olarak bilinen Borçlanma Araçları Piyasası, 17 Haziran 1991 tarihinde kurulmuştur. Genellikle menkul kıymetleri kapsayan araçlar üzerinden işlemler gerçekleştirilir. Bu araçların direkt olarak nakde çevrilebilmesi için kurulan BAP, bugün birçok yatırımcı tarafından tercih edilmektedir. Gerek sabit getirili menkul kıymetler gerek kesin alım – satım gerekse de repo ve ters repo işlemleri için seçilen Türkiye’de bulunan organize piyasalardan biridir.

Borsa İstanbul’da, biliyorsunuz ki işlem yapılan toplamda dört tane piyasa çeşidi vardır. Bunlardan birincisi ve en çok tercih edileni pay piyasasıdır. Bu piyasada hisse senetlerinin alım – satımı yapılır. İkincisi, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’dır. Kısaca VİOP olarak bilinir ve borsada işlem gören tüm ürünlerin standart sözleşmeler aracılığıyla, belli vade aralıklarında alım – satımının gerçekleştirilmesini sağlar. (VİOP hakkında bilgi almak için tıklayın.) Üçüncüsü Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası’dır. Sonuncusu da yazımızın konusu olan Borçlanma Araçları Piyasası’dır. Dilediğiniz piyasada işlemlerinizi gerçekleştirebilir, birikimlerinizi değerlendirebilirsiniz. Seçeceğiniz piyasa hakkında kesinlikle detaylı bilgilere sahip olmalısınız. Çünkü gerekli bilgiler öğrenilmeden, yapılan yatırımların sonucundan istediğiniz verimi yakalama şansınız düşüktür.

Borçlanma Araçları Piyasası içinde yatırım yapılabilecek birçok araç bulunur. Bu araçların işlem hacimlerinin kontrol edilebilmesi açısından yeni yeni pazarlar kurulmuştur. Genellikle piyasada, sabit getirili menkul kıymetler, sermaye piyasası araçları, BIST 30 endeksinin içinde bulunan senetler ve dış borçlanma araçları işlem görür. Bu da yatırım yelpazesinde çeşitliliği sağlar. Piyasada sabit getirili enstrümanların alınıp satılması, yatırımcıları BAP’a yakınlaştıran en önemli faktördür. Çünkü biliyorsunuz ki sabit getirili enstrümanlarda kayıpla karşılaşma riski, oldukça düşüktür. Bu da BAP’ın tercih edilme oranını yükseltmiştir.

Piyasada işlemlerinizi yalnızca Türk lirası üzerinden değil, dolar ile de yapabilirsiniz. (Türk lirası ticareti hakkında bilgi almak için tıklayın.) Çünkü bazı yatırım araçları, direkt olarak dolar bazında işlem görür. Bu da aslına bakarsanız, yatırımcılar için olumludur. Çünkü biliyorsunuz ki uzun vadede Türk lirasının fiyat trendi genellikle aşağı yönlü eğilimdedir. Fakat dolar için aynı durum söz konusu değildir. Anlık yaşanan dalgalanmalar, uzun vadede trendin yükselmesini sağlayıcı özelliktedir. Böylelikle TL’nin değer kaybetmesi, yatırımlarınızda zarar etmeniz anlamına gelmeyecektir. Genellikle TL bazında yapılan işlemlerde %8 ile %10 arasında getiri sağlanır. TL’nin dolar karşısında yaşadığı kayıpları göze alırsak net karın miktarı, dolar ile yapılan işlemlere göre daha az olacaktır. Yıllık faiz getirisi ve TL’nin karşısında yükselmesiyle dolar ile işlem yapanların kazançları, çoğu zaman daha yüksektir. Bu da yatırımcılar için ayrıcalıktır.

Borçlanma Araçları Piyasası’nda alım – satım işlemleri, Pay Piyasası’nda olduğu gibi sürekli müzayede sisteminde yapılır. Her iki piyasanın da işlem saatleri farklıdır. Aynı zamanda, BAP’taki farklı pazarların da seans süreleri birbirinden farklılık gösterir. Bu yüzden hangi pazara ve enstrümana yatırım yapacağınızı öğrenmelisiniz. Genelde 09.00 ve 17.00 arasında işlemler gerçekleştirilir. Burada bilmeniz gereken bir husus da valör süresidir. Çünkü enstrümanlar arası valör süreleri de değişmektedir. Kimi aynı gün kimi ise ileri valörlüdür. Yapılan işlemlerin hesaplarda alacak veya borç olarak kaydedileceği tarih, valör olarak adlandırılmaktadır. Bu yüzden yatırımcılar, işlem saatlerini öğrenerek yatırımlarını gerçekleştirmesi gerekmektedir.

Sabit Getirili Menkul Kıymetler Nelerdir? Bilgi Almak için Tıklayın.

Borçlanma Araçları Piyasası’nda Bulunan Pazarlar Nelerdir?

Borçlanma Araçları Piyasası da Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yapılan ilgili düzenlemeler sonucunda ülkemizde yatırım yapmaya yasal hale getirilmiştir. Borçlanma araçlarının gerek birinci gerekse de ikinci el satışının gerçekleştirilmesi için toplamda 7 adet ana pazar bulunur. Bu pazarları kısaca ele almak gerekirse;

Uluslararası Tahvil Pazarı

Euro tahvillerin işlem gördüğü pazardır. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilirler. Dış borçlanma aracıdır. 13 Eylül 2013 tarihinden itibaren Borçlanma Araçları Piyasası’nda alınıp satılmaya konu olan bu araçlar için işlem hacminin artmasıyla özel pazarını oluşturulmuştur. (Eurobond nedir, yatırımı nasıl yapılır, öğrenmek için buraya tıklayın.)

Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı

Sermaye piyasasında alınıp satılan araçların çoğu, BAP’ta işlem görmektedir. SPK’nın tebliğleri ile ihracatçılar, belirtilen esaslara bağlı olarak enstrümanları Borçlanma Araçları Piyasası’na ihraç ederler. Nitelikli yatırımcılar tarafından alınıp satılan ürünlerin ihracının tamamlanmasıyla birlikte yatırımlar, kesin alım – satım pazarlarında gerçekleştirilmektedir.

Kesin Alım – Satım Pazarı

Borçlanma Araçları Piyasası’nın 1991 yılında kurulduğunu yazımızın başlarında belirtmiştik. Piyasanın ilk pazarı kesin alım – satımdır. Bu pazarda, devlet ve özel sektörlerin ihraç ettiği araçlar işlem görmektedir. Burada bilmeniz gereken nokta kullanılan fiyat çeşitleridir. Piyasada farklı 3 tane fiyat çeşidi vardır. Bunlar; kirli, temiz ve takastır. Bunları, aracı kurumların eğitimlerinden öğrenerek, beklentilerinizi karşılamak için hangi fiyat tipinde işlem yapmanız gerektiğini anlayabilirsiniz.

Pay Senedi Repo Pazarı

Repo ve ters repo işlemlerinin yapıldığı bu pazar, 2012 yılından itibaren oluşturulmuştur. Pazarda, yatırımcılara ve aracı kurumlara çeşitli olanaklar sağlanmaktadır. En avantajlı olanak, yatırımcıların ve kurumların hesabında bulunan payların ödünç olarak verilerek, nakde dönüştürülmesidir. Böylece ters repo ile nakit para ve pay senedi temin edilebilmektedir. VİOP’da vadeli olarak gecelik repo vadeli işlem sözleşmelerine yatırım yapabilirsiniz. (Konu hakkında detaylı bilgi almak için tıklayın.)

Bankalararası Repo – Ters Repo Pazarı

Bankalara çeşitli avantaj sağlayan bankalararası repo ve ters repo pazarı, 2011 yılından itibaren ticari faaliyetlerde rol almaya başlamıştır. Bankalar, geri alım – satım işlemlerini bu pazar üzerinden gerçekleştirmektedir. Standart koşullar altında etkin nakit akışı sağlanmaktadır. Böylece bankalar yapmış olduğu işlemlere karşılık ayırmak zorunda değildir. Bu sayede bankalar, nakit ihtiyaçlarını kolaylıkla giderebilmektedir.

Repo – Ters Repo Pazarı

Repo – ters repo işlemleri, menkul kıymetlerin geri alım vaadiyle satışının yapıldığı pazardır. Organize bir piyasadır ve dünyadaki sayılı organize pazarlarından biridir. Bu nedenle repo işlemi yapmak isteyenler, Borçlanma Araçları Piyasası’nı tercih ederler. Böylelikle güvenilir şekillerde işlemlerini gerçekleştirerek, karlı sonuçlara imza atarlar. (Repo nedir, çeşitleri nelerdir, yatırımı nasıl yapılır sorularının cevabını buradan öğrenebilirsiniz.)

Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı

Kıymetli evraklar üzerinden işlem yapılan Borçlanma Araçları Piyasası’nın bir bölümü de Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı’na aittir. Menkul kıymetlerin belirli bir tarihten sonra alınmasını ve satılmasını mümkün kılar. Kıymetli evrakların şimdiki fiyatı ve repo oranları üzerinden işlemler yapılır. (Kıymetli evrak nedir, türleri ve özellikleri nelerdir hakkında kapsamlı bilgilere bu yazı sayesinde ulaşabilirsiniz.) Pazarın amacı, menkul kıymetlerin repo olarak alınıp satılmasını sağlamaktadır. Bu işlemler, Takasbank aracılığıyla gerçekleştirilir. Çünkü kıymetli evraklar, Takasbank’ta saklanır.

Borçlanma Araçları Piyasası’nda Yatırım İşlemleri Nasıl Yapılır?

Birikimlerinizi Borçlanma Araçları Piyasası üzerinden değerlendirmek istiyorsanız yatırım hesabı açtırmalısınız. Bu hesabı, aracı kurumlar ile bağlantı kurarak açtırabilirsiniz. İster banka isterseniz de özel şirketler aracılığıyla da hesap açtırabilirsiniz. Piyasada aracı kurumu seçmeden, bireysel olarak işlem yapmanız mümkün değildir. Nedenlerine ve merak edilenlere daha önceki yazımızda yer vermiştik. (Göz atmak için tıklayın.) Bu yüzden aracı kurumu seçmeniz gerekir. Bu kapsamda bilmeniz ve dikkat etmeniz gerekenler vardır. Çünkü alım – satım emirlerinizi kurumlar vasıtasıyla verirsiniz. Bu nedenle tercihinizi doğru kurumdan yana kullanmalısınız.

Aracı kurumlar üzerinden ileteceğiniz emirler ile yatırımlarınızı gerçekleştirirsiniz. Piyasada çok fazla sayıda işlem gören enstrüman olduğu için değerleri birbirinden farklıdır. Az miktarda para ile borçlanma araçlarına yatırım yapma ihtimaliniz vardır. Bu bilgilere aracı kurumunuz tarafından ulaşabilirsiniz. Böylece istediğiniz aracı alıp satarak faiz getirisi elde edebilirsiniz. Bunun için nüfus cüzdanınızın ve ikametgah adresinizi belgeleyen evrakların fotokopisini kurumunuza iletmelisiniz. Böylece kısa süre içinde yatırım hesabınız aktif hale getirilir. Açılan hesaba para yatırarak, birikimlerinizi değerlendirmeye başlayabilirsiniz. Burada bilmeniz gereken husus, hesapta minimum başlangıç teminat miktarı bulunması gerekir. Bu değer, yatırım yapacağınız enstrümanın altında olmamalıdır. Çünkü eksik bakiye sebebiyle işlemler gerçekleştirilememektedir.

Son olarak, Borçlanma Araçları Piyasası’nda işlem yapmak isteyen yatırımcıların dikkat etmesi gerekenlerden biri de satın alınacak olan enstrümanın getirisidir. Bu getiriyi belirlemek için piyasa takibi ve analizi yapmanız gerekir. Faiz veya enflasyon oranı gibi birçok unsur borçlanma araçlarının değerini etkiler. Bu hususlara dikkat ederek yatırımlarınızı yapmanız gerekir. Bunun sebebi, yatırım araçlarının net getirisinin, başlangıçtakinden farklı olmasıdır. Bu yüzden fiyat seviyelerinde meydana gelecek dalgalanmaları tahmin ederek, alım – satımda bulunmalısınız. Böylelikle doğru adımları atarak, hedeflediğiniz getirilerin altına imzanızı atabilir, bütçenize hissedilir katkılarda bulunabilirsiniz.