Tahvil gibi belirli bir vade aralığında belirli getiri sağlayan yatırım araçları, sabit getirili menkul kıymetler kategorisindendir. Adından da anlaşılacağı gibi yatırımcıya, sabit getiri vadeder ve genellikle risksiz ya da düşük riskli enstrüman arayanlara hitap eder.
Borsa İstanbul sabit getirili menkul kıymetleri şöyle tanımlamaktadır:
“Alacaklılık hakkı sağlayan, belirli bir meblağı temsil eden, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve yatırım aracı olarak kullanılan borçlanma senetleridir.”
Vade sonuna kadar elde tutulduğunda belirli getiriyi garanti eder. Bu da yatırımcıya vade sonunda anaparanın yanında ne kadar gelir elde edeceğini bilme hakkı tanır. Tahvil, bono, repo gibi ürünlerden oluşan bu araçlar, ihraç edildikleri kurumlara göre kamu veya özel sektör olmak üzere kendi içlerinde gruplara ayrılır.
Yatırımcılar tarafından daha çok devlet güvencesi taşıyan kıymetli evraklar tercih edilse de özel şirketlerin çıkartmış oldukları enstrümanlara da talep vardır.
Borç senedi özelliği taşıyan menkul kıymetler yatırımcılara alacaklılık hakkı sağlar ve belirli bir miktarı temsil eder. Belirli getiri, vade sonuna kadar elde tutulduğunda sağlanabilse de ihtiyaç halinde hızlı bir şekilde nakde çevrilebilmektedir.
Sabit getirili menkul kıymet nedir sorusuna yanıt verdiğimize göre şimdi kamu kuruluşlarının ve özel şirketlerin çıkartmış oldukları sabit getirili menkul kıymetleri başlıklar altında inceleyelim.
Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS)
Devletin cari yıl bütçe kanununa dayanarak bütçe açıklarının finansmanı amacıyla çıkarmış olduğu borçlanma senetlerini ifade eder. DİBS’ler sabit getirili menkul kıymetler içinde ihraç rakamları ve ikinci el işlem hacimleri olarak en büyük grubu oluştururlar.
Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt içi piyasada ihraç edilen borçlanma senetleridir.
Borçlu devlet, alacaklı ise senet sahipleridir. Devlet senet sahiplerine, kupon ödeme tarihlerinde ve vade sonunda borçlu olduğu tutarı öder. Ancak vade bitiminden önce de ikincil piyasalarda alınıp satılabilir.
Tabi bu durumlarda, vadedilen getirinin garantisi yoktur. Mesela senet sahibinin normalde 100 lira kâr etmesi gerekiyor diyelim. Vade bitimi öncesi senet elden çıkarılırsa kâr, daha düşük rakam olabilir.
DİBS’ler vadelerine, ihraç yöntemlerine, ihraç edildikleri para birimi cinsine, faiz ödeme türlerine, üzerlerinde kupon taşıyıp taşımamalarına göre farklı açılardan sınıflandırılabilir.
Ancak en çok vadeye göre sınıflandırma yapılır. 1 yıl ve daha uzun vadeli DİBS’ler devlet tahvili, 1 yıldan kısa vadeli DİBS’ler ise Hazine bonosu olarak adlandırılır.
Devlet Tahvilleri
Tahvil nedir sorusu; devletin veya özel bir kuruluşun ödünç para almak için çıkardığı, değişik dönemlerde belirli oranlarda faiz getiren yazılı senet olarak tanımlanır.
Devletin 1 yıldan uzun vadeli borçlanma ihtiyaçlarını karşılamak için çıkarılan borçlanma senetleridir. TCMB Terimler Sözlüğü’nde de “ihraç vadesi 1 yıldan uzun menkul kıymetler” şeklinde tanımlanmaktadır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılırken satışı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) aracılığıyla yapılır. Devlet garantisi altındadır ve en risksiz tahvil türü olarak gösterilir.
Aynı zamanda devlet garantili olduğu için likiditesi nispeten yüksektir. Tüzel kişilerin yanında bankalar da devlet tahvillerini yatırım aracı olarak kullanabilir. Sabit faizli devlet tahvillerinin yanında değişken faizli ve dövize endeksli devlet tahvilleri de vardır.
Hazine’nin tahvil ve bonoların nasıl alınacağına ilişkin açıklamasında Bakanlık tarafından birincil piyasada ihale yöntemiyle ihraç edilen Hazine bonosu ve devlet tahvillerini doğrudan Merkez Bankası şubeleri vasıtasıyla alınabileceği bildirilmektedir. Bununla birlikte banka ve aracı kurumlar aracılığıyla da tahvil yatırımı yapılabilir.
Hazine Bonoları
Yurt içi piyasada ihraç edilen DİBS kapsamında vadesi bir yıldan az olanlara Hazine bonosu denir. Borçlanma senedi olan bonolar, tahvillerle benzemekle birlikte aradaki fark vade süresidir.
Yani vade sürelerine bakarak sabit getirili menkul kıymetin bono mu tahvil mi olduğunu anlayabilirsiniz. Bono nedir, yatırımı nasıl yapılır sorusunun yanıtları arasında da tahvilden kısa süreleri öne çıkmaktadır.
20Hazine bonoları ihraç tarihinde nominal değerin altında iskontolu olarak satılırlar. Vade sonunda nominal değer ile iskontolu satış değeri arasındaki olumlu fark faiz geliri ortaya serer.
Likiditesi yüksek olan Hazine bonoları, devletin kısa vadeli finansman ihtiyacının finanse edilmesi için kullanılır.
Aynı zamanda bono çeşitleri arasında Hazine bonosunun yanında banka bonosu, altın, gümüş, platin bonosu, finansman bonosu türleri de bulunmaktadır. Bunlar özel sektör bonoları kategorisindedir.
Özel Sektör Tahvilleri
Özel kurumların veya anonim şirketlerin çıkartmış oldukları tahvillerin özellikleri devlet tahvilleri aynıdır. Tek farkı devlete değil, şirketlere kaynak sağlanmasıdır. Doğal olarak devlet güvencesi de yoktur. Yani temerrüt riski ve getiri, daha fazladır.
Kaynak ihtiyacı olan özel kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (SPK) izin alarak tahvil çıkarabilir.
Türk lirası cinsinden işlem gören tahviller, iskontolu veya kuponlu olarak alacaklılık hakkı sağlayabilirler. Kamu kuruluşlarından farklı olmaları ihraççılarının banka ya da anonim şirket olmasıdır.
Devlet tahvillerindeki gibi güvence olmamasına rağmen güzel miktarda getiri sağladığı için şirket tahvillerine olan talep fazladır. Ek getiri oranı sabit menkul kıymet aracının çıkartıldığı tarihte belli olmaktadır.
Bonolara göre genellikle daha yüksek getiri imkanı sunmaktadır. Çünkü vade süresi daha uzundur. Bu yatırım işleminde şirkete ortak olunmadığı için, şirketin kâr veya zarar hesabından sorumlu olunmaz. Belirlenen tarihte daha önce belirlenen seviyede getiri elde edilir.
Özel Sektör Bonoları
Tahvillerde olduğu gibi devlet dışında özel şirketler aracılığıyla da bono çıkartılabilmektedir. Bu bonolara banka veya borsa aracılığıyla yatırım yapabilirsiniz. Bunun için aynı zamanda bir yandan da yatırım yaptığınız yerin mantığına göre hareket etmeniz gerekir.
Finansman bonosu, banka bonosu ve altın, gümüş, platin bonosu gibi türleri vardır.
Finansman bonosu genellikle büyük firmalar, bankalar ve finans kuruluşları tarafından basılıp ihraç edilen bonolardır. Vadesi genellikle 9 ayı geçmemekle birlikte nominal değerleri, anapara ve faizi içerir.
Banka bonosu ise adından anlaşılacağı üzere bankalar tarafından çıkarılan bonolardır. Bankanın borçlandığı bu kıymetin amacı sermaye piyasalarından kaynak sağlamaktır. İskonto esası ile satılan banka bonolarının iskonto oranı banka tarafından serbestçe belirlenir.
Halka arz edilecek banka bonolarının vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla; tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi ise 15 günden az 1 yıldan fazla olamaz.
Altın, gümüş, platin bonoları; Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası üyesi bankalar veya aracı kurumları tarafından ihraç edilen bonolardır. Bu bono türünde vade 60 günden az veya 360 günden fazla olamaz.
Tahvil gibi faiz oranları ile zıt ilişkiye sahip olan bonolarda oranların takip edilmesi önemlidir. Böylece beklentilerinizi karşılayacağını düşündüğünüz zamanlarda likiditesi yüksek olduğu için bonoyu direkt paraya çevirip kazanç sağlayabilirsiniz.
Özel şirketlere kısa vadeli kaynak sağlamak amacıyla çıkartılan bonolarda devlet güvencesi yoktur. Özel sektör şirketlerinin temerrüt riski devlete kıyasla çok daha yüksektir.
Fakat getiri ve risk oranları birbiriyle doğru orantıdadır. Yani risk ne kadar yüksek olursa, getiri de o kadar fazla olacağı için özel sektör borçlanma araçlarından daha çok getiri elde edilir.
Repolar
Repo, yabancı bankalar öncülüğünde kullanılan, ardından ülkemizde de kullanmaya başlayan bono gibi kısa vadeli sabit getiri elde etmenizi sağlayan yatırım aracıdır.
İngilizce açılımı Repurchase Agreement (geri alım anlaşması) terimi için repo nedir sorusu kısaca “geri alım taahhüdü ile satım işlemi” olarak yanıtlanabilir.
Yani repo; bono, tahvil gibi sabit faiz getirisine sahip menkul kıymetlerin önceden belirlenmiş faiz getirisinde ve şartlarda ileride geri satın alınması güvencesiyle satılmasıdır.
Pek çok çeşidi bulunmaktadır. Örneğin taraflardan birinin ilgili menkul kıymeti ileride geri almak vaadiyle satmasına repo, karşı tarafın bu menkul kıymeti ileride geri satmak vaadiyle almasına ters-repo denir.
Sürekli repo, vadeye kadar repo, esnek repo, açık repo, fiktif repo ve gecelik repo gibi türleri de vardır.
Kısa vadede hem anapara hem de faiz kazancı elde edilmesini mümkün kıldığı için sıklıkla tercih edilirler. Repo yatırımı banka ya da aracı kurumlar vasıtasıyla yapılabilir.
Repo işlemleri, enflasyon ve faiz oranları ile doğru orantıdadır. Yani faiz oranlarının düşeceği zamanlarda getiri de düşeceği için repo işlemi yapmaktan uzak durmalısınız.
Elbette birikimlerinize yön vermek için repo türleri ve getirileri hakkında detaylı bilgi edinmeniz gerekir. Böylece hangi repo türünün portföyünüze daha uygun olduğuna doğru karar verebilirsiniz.
Eurobondlar
Uzun vadeli yabancı para cinsinden yatırım düşünenlerin tercihidir. Avroil olarak da bilinen menkul kıymetler, devlet ya da özel şirketler tarafından çıkartılabilir. Kupon ödemeli ve sabit getirili olduğu için tahville bonolarla benzer yapıya sahiptir.
Eurobond getirileri ve faiz oranları, ihraç eden ülkenin ya da şirketin kredi risk primi (CDS) ve kredi notu ile doğru orantılıdır. Örneğin faiz oranının yüzde 10 olduğu bir ülkenin çıkardığı eurobondun getirisi, faiz oranı yüzde 2 olan bir ülkenin borçlanma aracına göre daha yüksektir.
Diğer sabit getirili menkul kıymetlerde olduğu gibi Eurobond’lar da düşük riskli yatırım arayışındakilere hitap etmektedir.
Hem bankalar hem de forex piyasası aracılığıyla yatırımı yapılabilen Eurobond nedir sorusunun yanıtını detaylıca öğrenerek size uygun olup olmadığını anlayabilirsiniz.
Bunların dışında gelir ortaklığı senetleri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası likidite senetleri, gelire endeksli senetler, varlığa dayalı menkul kıymetler, kira sertifikaları ve varlık teminatlı menkul kıymetler gibi enstrümanlar da vardır.
Sonuç olarak, sabit getirili menkul kıymetler çok fazla çeşide sahiptir. Yukarıdaki başlıklarda daha çok ülkemiz yatırımcıları tarafından sıklıkla kullanılan araçlar üzerinde durduk. Bilhassa tahvil, bono ve repo; birikimlerini güvenle değerlendirmek isteyen kişilerin tercihini oluşturur.
Bu anlamda tahviller uzun, bono ve repo işlemleri ise kısa vadede sabit getiri sağlamayı mümkün kılan enstrümanlardır. Tabi her yatırım aracı ya da piyasasında olduğu gibi doğru zamanda doğru işlemi yapabilmek için gerekli tüm bilgileri edinmelisiniz.
Günlük takip etmeniz gereken konuları öğrenmelisiniz. Bu konuda aracı kurumlarının ücretsiz eğitim hizmetlerinden faydalanabilirsiniz. Demo hesaplarda alıştırma yaparak, fiyat hareketlerini inceleyebilirsiniz.
Böylece edindiğiniz bilgiler ve kazandığınız tecrübeler sonucunda birikimlerinizi nasıl değerlendirmeniz gerektiği konusunda kendinizi yol haritası çizebilirsiniz.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
