Kıymetli Evrak Nedir, Türleri ve Özellikleri Nelerdir?

Ticaret işlemlerinin günümüzde yoğun bir şekilde yapılmasıyla ödeme konusunda farklı yollara başvurulmaktadır. Bu yollardan biri de kıymetli evrakların karşı tarafa ödeme aracı olarak verilmesidir. Nakit yetersizliği bu şekilde kapatılabilmektedir. Kıymetli evraklar kambiyo senetleri ve menkul kıymetler olarak farklı iki türde sınıflandırılmaktadır. Bu türlerde kendi içlerinde ayrılmaktadır. Karıştırılmamak için bu türler hakkında bilgi sahibi olmak ve özelliklerinin bilinmesi gerekir.

Nakit para işlevi gören kıymetli evraklar kişilere ödemelerde kolaylık sağlamaktadır. Kişiden kişiye devredilebilir özelliklere sahip olması da son derece avantajlıdır. Bu sayede borçlu olan kişi borcunu bu şekilde ödeyebilmektedir. Hem ticaret hem de yatırım amaçlı olarak kullanılan bu senetler maddi bir değere sahiptir. Bu evrağa sahip olan kişi, karşılık olarak değerini nakde çevirebilir veya direkt olarak nakit para gibi kullanabilir. Böylece işlemlerine ara vermeden devam edebilir.

Peki, para yerine geçebilen bu kıymetli evraklar nedir, türleri ve çeşitleri nelerdir gibi soruların yanıtlarına gelin hep birlikte bakalım:

Kıymetli Evrak Nedir?

Kıymetli evrak piyasalarda para olarak kullanılan üzerinde hak yazılı olan belgelerdir. Bu belgeler ibraz edilmediğinde hiçbir hak iddia edilememektedir. İbraz edildiğinde bir başkasına devredilmektedir. Nakit olarak kullanılabilmeleri kıymetli evrakların en önemli özellikleridir. Böylelikle hem yatırım hem de ticaret hayatında yoğun olarak kullanılır. Nama ve hamiline yazı olan kıymetli evraklarda hak üzerindeki tesiri büyük olan belgelerde senedi devri mümkündür. Bu belgeler hisse senedi, tahvil, çek, knşimento, ipotekli borç, nakliye ve irat senetleridir. Hamiline olarak sıralandırılarak devredilir.

Emre yazılı olan kıymetli evraklar, hamiline olarak yazılı olanlardan farklı şekilde devredilir. Devredilmesi için senedin ciro olma şartı vardır. Bono (Emre Muharrer Senet), makbuz senedi, poliçe, çek, deniz ödüncü senedi, varant araçları emre yazılı olan senetlerdir.

Kıymetli Evrakların Türleri Nelerdir?

Kıymetli evrakların sınıflandırılmasında bağlı oldukları kanunlar önemlidir. Bazıları Türk Ticaret Kanunu, bazıları Türk Medeni Kanunu bazıları ise Sermaye Piyasası Kanunu’na bağlı olarak sınıflandırılır. Devir işlemleri kanunların yükümlülüklerine göre gerçekleştirilir. Bu anlamda kıymetli evrakları kambiyo senetleri ve menkul kıymetler olmak üzere iki ana başlık altında incelemek istiyoruz. Kambiyo senetlerinin içerisinde çek, poliçe ve bono araçları bulunmaktadır. Menkul kıymetlerde ise tahviller, hisse senetleri, hazine bonoları ve ipotekli borç senetleri yer alır. Şimdi, bu kıymetli evrak türlerini detaylı bir şekilde inceleyelim:

Kambiyo Senetleri

Ticaret hukukuna bağlı olarak işlem gören senetler üç farklı alt gruba ayrılmıştır. Çek, poliçe ve bono kambiyo senedi olarak bilinen senetlerin diğerlerinden farkı nakde çevrilebilme hızlarının kolay olmasıdır. Bu nedenle özellikle ticaret işleri ile uğraşan kişiler tarafından kullanılan ödeme araçlarıdır. Riskli olmayan bu araçlardan yatırım amaçlı da kullanılabilmektedir. Alacak hakkının hukuken güvence altında olması da son derece güvenilir olduğunun kanıtıdır. Bağımsız sözleşme olması da senetlerin tercih edilmesindeki bir diğer avantajdır. Şimdi, para yerine geçen bu üç aracı ele almak gerekirse;

Çek

Ticari faaliyetlerde yoğun olarak kullanılan çek, borçlu ve alacaklı arasında imzalanmaktadır. Banka aracılığıyla bozdurulan çekte üzerinde yazılı olan tutar alacaklının hesabına dahil edilir. Çeke sahip olan kişi bir başka kişiye hakkını devredebilir. Bunun için bankada prosedür gereği işlemlerin yapılması gerekiyor. Bu konuda hakkında daha detaylı bilgilere buradan ulaşabilirsiniz. Dikkat edilmesi gereken husus kıymetli evrağın üzerinde mutlaka çek olduğunu belirten ibrazın olması gerektiğidir. Aksi halde geçersiz sayılmaktadır.

Poliçe

Borçlu ile alacaklı arasındaki parasal ilişkiyi düzenleyen poliçe kıymetli evraktır ve kambiyo senetlerinin içerisinde yer almaktadır. Sigorta senedi olarak bilinen poliçede alacaklı, borçlu ve üçüncü bir taraf vardır. Poliçe yazılı ödeme emridir. Fakat alacaklı kişi borcu kendisine değil üçüncü tarafa ödenmesi emrini verir. Bunun için yazılı bir belge oluşturulur. Böylece borçlu günü geldiğinde borcu olan tutarı ilgili kişiye öder.

Bono

Borç senedi olan bono kambiyo senetlerinin içerisinde yer alır ve ödeme aracı olarak kullanılır. Bono hakkında ayrıntılı bilgilere bu yazıdan ulaşabilirsiniz. Bu konuda bonoların finans piyasalarında da işlem gördüğünü hatırlatmak isteriz. Bankalar aracılığıyla bozdurulabilen emre muharrer senet, sabit getirili bir menkul kıymettir. Borcun belli bir tarih içerisinde ödeneceğini garanti altına aldığı için hem ticaret hem de yatırım amaçlı olarak yoğun bir şekilde kullanılır. Şöyle ki banka işlemlerin karşılaşılan küçük kesintiler direkt olarak bonolar üzerinden ödenebilmektedir. Çünkü kıymetli evraklar nakit para özelliği taşımaktadır.

Menkul Kıymetler

Kambiyo senetleri ile menkul kıymetlerin birbirlerinden ayrılma sebebi menkul kıymetlerin borsada işlem görüyor olmasıdır. Tahviller, hazine bonoları, hisse senetleri, ipotekli borç senetleri gibi ürünler yatırımcılar tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. Bunların dışında da evraklar vardır. Fakat kullanılmadıkları için çok fazla kişi tarafından bilinmemektedirler. Bu nedenle yazımızda daha çok bilinen evrakların üzerinde durmak istiyoruz.

Menkul kıymet araçları getirileri bakımından birbirlerinden ayrılırlar. Sabit ve değişken getiriye sahip oldukları için yatırımcılar risklere bağlı olarak hangi araçlara yöneleceğine karar verirler. Bu açıdan hisse senetleri riskli görülmesine rağmen kap payı ve alım – satım arası farktan iki türlü kazanç sağlama fırsatı sunduğu için tercih edilmektedir. Diğer araçlar ise güvenilir, sabit getiri garantilediği için alınıp satılmaktadır. Dilerseniz hemen enstrümanlar hakkında bilgiler verelim:

Tahvil

Tahviller devlet ve özel şirketler tarafından çıkartılan borç senetleridir ve piyasalarda menkul kıymet olarak anılmaktadır. Bu anlamda hisse senetlerinden farklı bir yapıya sahiptirler. Senetlerde belli bir bedel ödenerek, karşılığında borç para verilen şirketin hisselerine ortak olunmaktadır. Fakat tahvillerde böyle bir durum söz konusu değildir. Belli bir vade aralığı vardır. Bu süre 1 yıldan az değildir. Bu nedenle daha çok uzun vadeli yatırım yapmak isteyenler tahvil aracını kullanmaktadır. Devlet tahvillerinde sabit getiri garantilidir. Ama özel şirket tahvillerinde böyle bir garanti yoktur. Bu nedenle devlet borçlanma senetleri daha garanti gelmektedir. Vade bitiminde hem anapara hem de faiz getiri elde etme fırsatı sunan finansal varlıklar sabit getirili menkul kıymet araçları arasında yer alır.

Hazine Bonoları

Bono türleri arasında bulunan hazine bonoları devlet tarafından çıkartılmaktadır. Bu nedenle devlet tahvilleri gibi güvenilir araçlardır. Sabit getiri fırsatı sunması 2 aydan az, 365 günden fazla vade süresine sahip olmaması kısa vadede para kazanmak isteyenler için oldukça caziptir. Bu anlamda ister bankalar isterseniz de finans piyasaları aracılığıyla hazine bonosu alım – satımda bulunabilirsiniz. Tahviller gibi sabit getirinin yanında faiz kazancı da elde edilen enstrüman sayesinde birikimlerinizi güvenilir bir şekilde değerlendirebilirsiniz. Bunun için hazine bonosu nedir, yatırımı nasıl yapılır gibi soruların yanıtlarını çok iyi bilmeniz gerekiyor. Konu hakkında detayları öğrenmek için burayı tıklayın. Buna bağlı olarak kar getirecek zaman dilimlerini yakalayabilir, işlemlerinizin sonucundan karlı olarak ayrılabilirsiniz.

Hisse Senetleri

Hisse senetleri şirkete belli bir para karşılığı ortak olma hakkını belgeleyen kıymetli evraklardır. Genellikle bu evraklar borsa veya forex piyasası aracılığıyla halka arz edilirler. Böylelikle bankadan aldığınız bir senet sayesinde finans piyasalarına giriş yapabilirsiniz. Bu konuda senetler hakkında bilgi sahibi olmanız gerekiyor. Çünkü senetler çok sayıda çeşide sahiptir. Bu nedenle fiyatlarındaki değişmelerde hem türlerine hem de işlem gördükleri sektörlere bağlı olarak değişmektedir. Biliyorsunuz ki piyasalarda kazanç sağlama mantığı düşük fiyattan alım, yüksek fiyattan satışa bağlıdır. Bu nedenle anlık değişen değerler üzerinde geri çekilme veya yükselme hareketlerinin hangi zamanlarda yaşanacağını belirlemeniz gerekir.

Gerek getirileri gerekse sunmuş olduğu haklar nedeni ile hisse senetleri yatırımcılar için iyi bir yatırım aracıdır. Günümüzde çoğu kişi altın, döviz gibi araçların aksine senetlere yönelmektedir. Bunun sebebi şirketlerin dönem içinde dağıtmış olduğu temettü paylarıdır. Ya da bu paylar yerine sahip olunan hisselerin miktarında artışların yapılmasıdır. Borsada uzun vadede ciddi anlamda kazanç sağlama fırsatı sunan senetler, forexte kısa vadede güzel miktarda getiriler elde edilmesini sağlamaktadır. Bunun için kesinlikle senetlerin değerini etkileyen faktörlerin bilinmesi gerekiyor. aynı zamanda yıldızı parlayacak sektörlere yatırım yapılması şarttır. Böylece hem aradaki alım – satım farkından hem de dönemsel kar kay paylarından ek getirilere ulaşılmaktadır.

İpotekli Borç Senetleri

Taşınmaz malların rehin alınması sonucunda ipotekli borç senetleri kullanılmaktadır. Senetlerin değeri mallara göre belirlenir ve bu malların değerini aşamaz. Tapu siciline işlenen bu evraklar alacaklı olan kişinin alacağını temsil etmektedir. Bu da rehin hakkı ile garanti altına alınmış olur.

Bu senet dışında irat borç senetleri, varantlar, konşimento, makbuz senetleri de yer almaktadır. Fakat kullanım açısından yaygın değillerdir. Daha yeni yeni varant yatırım araçlarına ilgi duyulmaya başlamıştır. Bunun nedeni kısa vadede yüksek getiri sağlama fırsatı sunmasıdır. Fakat bu anlamda para kaybetme riskinin de yüksek olduğunu belirtmeliyiz. Çünkü bu araçların işleyişi diğer menkul kıymetlere göre daha farklıdır. Varantlar hakkında merak ettiğiniz soruların cevaplarına buradan detaylı bir şekilde ulaşabilirsiniz.
Kesinlikle bu ürünler hakkında bilgi almadan paranızı yatırmamalısınız. Çünkü kayıpla karşılaşma riski diğer sabit ve değişken getirili araçlara göre daha fazladır.

Kıymetli Evrakların Özellikleri Nelerdir?

Kıymetli evraklar belli bir miktarda ve kalitede olan enstrümanlardır. Kısıtlı olmaları nedeni ile değerli görülürler. Bu nedenle de kıymetli evrak olarak anılırlar. Ayrı başlık altında incelediğimiz kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu standartlarına göre çıkarılmaktadır ve gerek duyulduğunda tekrar çıkartılmamaktadır. Menkul kıymetlerde ise böyle bir durum söz konusu değildir. Belli bir sayıları yoktur ve istenildiği zaman tekrar çıkartılabilmektedirler.

Kıymetli evraklar bağımsız olarak işlemektedir. Alıcı ve satıcı arasında sözlü veya yazılı olarak borç alacaklı ilişkisi kurulmaktadır. Bu nedenle mağdur duruma düşebilme ihtimaliniz vardır. Şöyle ki araba almak istediğinizi varsayalım ve üzerinizde para olmadığını 40.000 TL’lik çek olduğunu düşünelim. Arabanın da 30.000 tutarında olduğunu varsayalım. Bu durumda anlaşmanızı sözlü olarak yaptığınızı, 30.000 TL’de mutabık olduğunuzu; fakat 40.000 TL’lik çek verdiğinizi düşünelim. Bu hususta alıcı çekin tamamını bozdurup kendine alabilir. Bu nedenle sözleşmenin bağımsız olarak yapılması risk içerebilmektedir.

Son olarak, kıymetli evrakların en avantajlı özellikleri devredilebilir ve direkt nakde çevrilebilir olmasıdır. Bu sayede ticaret işlemlerinde vakit kaybı yaşanmadan ödemeler gerçekleştirilir. Senet sahiplerinin hakları vardır. Fakat bu haklar senet ile bağlantılıdır. Senede sahip olmadan hak iddia edilemez. Belirlenen unsurlara bağlı olmayan senetler geçersiz sayılmaktadır. Çeklerin üzerinde çek ibaresinin olmamasını örnek olarak gösterebiliriz. Bu nedenle para yerine kullanmak istediğiniz menkul kıymetin özelliklerini bilmelisiniz ve işlemlerinizi yükümlülüklere göre gerçekleştirmelisiniz. Böylelikle herhangi bir problemle karşılaşmazsınız. Karşılaştığınızda da hukuken hakkınızı arayabilirsiniz.