Kıymetli evrak çeşitleri arasında yer alan kambiyo senetleri, hak doğurucu niteliğe sahip senetlerdir. Bu senetler Türk Ticaret Kanunu’na göre ticari iş sayılırken başlıca özellikleriyle diğer kıymetli evraklardan ayrışmaktadır.
Öne çıkan özelliği, el değiştirebilmeleri ve ödeme aracı olarak kullanılabilmeleridir. Poliçe, bono ve çek olmak üzere üç çeşit kambiyo senedi bulunurken ticari ilişkilerin yanında yatırımlarda da tercih edilen evraklardandır.
Birçok avantajı olan bu kıymetli evraklar, yetersiz bilgiye sahip olunduğunda ise olumsuz sonuçlar doğurabilir.
İşte bu nedenle kambiyo senedi nedir, türleri ve özellikleri nelerdir gibi soruların yanıtları bilinmelidir.
Kambiyo Senedi Nedir?
Öncelikle kambiyo sözcüğünün anlamına bakalım. Türk Dil Kurumu, bir ticaret terimi olarak kambiyoyu “İki ayrı ülke parasının birbiriyle değiştirilmesi” ifadeleriyle tanımlamaktadır.
Bununla birlikte; herhangi bir yerdeki bir alacağın tahsili, bir borcun ödenmesi veya bir yerden toplanan para ve para yerine geçen taşınabilir değerlerin başka bir yere aktarılması için yapılan işlemin bedeli ile bu işlemin yapıldığı yer tanımları vardır.
Kambiyo senedi ise kısaca bir borcu veya ödemeyi temsil eden, ticari işlemlerde kullanılan kıymetli evraklardır. Türk Ticaret Kanunu’nda kambiyo senetleri için bir tanım olmasa da bu senetlerin özellikleri ve gereklilikler açıklanmıştır.
Buna göre kambiyo senetleri, poliçe, bono ve çekten ibaret olup, ticari senetler veya para senetleri olarak da anılırlar.
Bu belgeler, çeşitli türleri ve özellikleri olan ödeme araçlarıdır. Kambiyo senedi, para yerine geçen ve belirli bir ödeme taahhüdünü içeren bir belgedir. Ticari
işlemlerde yaygın olarak kullanılan para senetleri, varlıkların alıcı ve satıcılar arasında el değiştirmesini sağlar.
Hukuken geçerliliği olan kambiyo senetleri, alacaklıya belirlenen tarihte alacağını alma hakkı verir. Türk Ticaret Kanunu’na göre vade bitiminde borçlu taraf, borcunu alacaklıya ödemek zorundadır.
Öncelikle uluslararası ticarette kullanılan kambiyo senedi, bir tarafı diğer tarafa talep üzerine veya önceden belirlenmiş bir tarihte sabit miktarda para ödemeye bağlayan yazılı bir emirdir.
Bir kambiyo senedi genellikle üç tarafı içerir. Bir tanesi muhatap, yani tutarı ödeyecek taraftır. Lehtar, senet bedelinin ödemesini alacak kişidir. Keşideci ise senedi düzenleyen ve borçluya ödeme emri veren taraftır.
Keşideciyi biraz daha açacak olursak; “bankalara çek defteri başvurusunda bulunan ve gerekli şartları sağladıktan sonra çek defteri elde eden bireyler veya tüzel kişiler” tanımını paylaşabiliriz. Kısacası kambiyo senetleri, muhatap, keşideci ve lehtardan oluşan üçlü bir ilişkiden doğar.
Öte yandan kambiyonun geçmişine baktığımızda bu kavramın onlarca yıl önce ortaya çıktığını görürüz. Ülkeler arasındaki ticari ilişkilerin gelişmesi için kambiyo hukukunun birleştirilmesi gerekmiş ve 1930’da İsviçre’de üç sözleşme kabul edilmiştir.
Sözleşmeler 1 Ocak 1934’te yürürlüğe girerken Türkiye de 1957 yılında, Ticaret Kanunu sayesinde bu sözleşmelere taraf olmuştur.
Türk Ticaret Kanunu’nda “kambiyo senetleri” terimi altında poliçe, bono (emre muharrer senet) ve çek örnek olarak verilmiştir.
Kambiyo Senedi Türleri Nelerdir?
Çek, bono ve poliçe olmak üzere üç türü bulunan kambiyo senetlerinin hazırlanışları ve devredilişleri belli şartlara bağlıdır.
Senetler hakkında bilgiye sahip olmadan işlem yapmak zararlı çıkmanıza neden olabilir. Bu yüzden kambiyo senedi türleri nedir, nasıl çalışır, ne gibi özelliklere sahiptir sorularının yanıtlarını öğrenmelisiniz.
Böylelikle nasıl kullanıldıklarını anlayabilir, ticari işlemlerde nakit para yerine geçen bu evraklarla alım satımlarınızı gerçekleştirebilirsiniz.
Çek
İlk olarak çekleri ele alalım. Bu kıymetli evraklar ticarette yoğun işlem hacmine sahiptir. Çek nedir sorusu bir havalenin ödenmesi için çıkarılan teyit emri olarak yanıtlanabilir.
Çek, bir bankaya hitaben ve belirli bir kişi adına ya da hamiline ödenmek üzere şeklinde yazılmaktadır. Para yerine geçen bu ödeme aracının hukuki geçerliliği vardır.
Ancak kıymetli evrakın çek olarak kabul edilmesi için üzerinde “çek” ibaresinin olması gerekmektedir. Yukarıda ne anlama geldiğini açıkladığımız keşideci, muhatap ve lehtar olmak üzere üç tarafça hazırlanır.
Çek konusunda bilinmesi gereken bir diğer terimse cirodur. Ciro, çekin başkasına devredilmesi anlamına gelir. Çeki elinde bulunduran kişi alacaklı iken ödeme yapması gereken banka, borçlu kurum olarak tanımlanır. Kıymetli evrak, alacaklı, borçlu ve bankanın imzalamasıyla yürürlüğe girer. Banka, alacağı ödeyen taraftır ve çeki düzenleme işlemi yapar.
Bireyler ya da tüzel kişilerin kullanabildiği çek defterleri, bankalar tarafından verilir. Yani öncelikle çek defteri alacak banka seçilmelidir. Ardından gerekli belgelerle başvuru yapılmalı ve teminat yatırılmalıdır.
Çünkü banka çek verdiğinde borçlu konumuna girer. Örneğin 20 sayfalık bir çek defterinin her bir yaprağı için 10 bin lira ister. Söz konusu tutar, hesabınızda blokeli olarak saklanır ve bankanın alacaklı konumundaki çek sahibine ödeme yapmasını garantiler.
Çekler devredilebilmektedir. Bu işlemler bankalar aracılığıyla iki farklı şekilde yapılır. Ya çekin düzenlendiği bankadan ya da kendi hesabınızın bulunduğu bankadan çeki bozdurabilirsiniz.
Çekin üzerinde yazan bilgilere göre de devir işlemleri farklılaşır. Şöyle ki üzerinde isim yazılı olan kıymetli evraklarda sadece adı yazılan kişi çeki alabilmektedir.
Üzerinde isim yazmayanlarda ise çeki elinde bulunduran kişi kıymetli evrağın düzenlendiği bankaya giderek ödemeyi alabilir. Bunun için önemli olan şey çekin ibraz edilmiş olmasıdır. Yoksa karşılıksız çıkabilir.
Bono
İkinci olarak da kıymetli evraklar olarak anılan kambiyo senetleri içerisinde yer alan bonoları ele alalım. Belirli bir kişi tarafından alacaklıya verilen paranın bir süre sonra ödeneceğini resmi olarak belgeleyen bu kambiyo senedi, emre muharrer senet olarak da bilinir.
Halk arasında senet olarak bilinen bono, borçlunun alacaklısına hitaben düzenlediği belgelerdir. Vadesinde hamili tarafından genellikle bankalar aracılığıyla borçlusuna ödenir. Çek gibi ciro edilebilen bonolar, kredi, ödeme, ispat ve teminat vasıtası olarak kullanılabilir.
Bir kıymetli senedin bono olabilmesi için belli başlı unsurlar vardır. Bu unsurların başında senedin üzerinde bono yazması gelir.
Bunun dışında senedin üstünde vade tarihi, alacaklının adı soyadı, ödeme yeri, ödeme vaadi, senedin düzenlendiği yer ve tarihi gibi bilgiler yer almalıdır. Gerekli şekil şartlarını taşımayan kıymetli evrak, bono değil adi senet sayılır.
Poliçe
Sonuncu kambiyo senedi türü olan poliçe nedir sorusuna bakalım. Hamiline para ödenmesini gerektiren değerli evraklardan olan poliçeler, diğer senetlerdeki gibi üç taraflı ilişkiyi düzenler.
Keşideci, lehtar ve muhatap olan tarafları ele alan poliçe, belirli bir kişi emrine, başka bir kişiye verilen ve ödeme yetkisini de içeren senettir. Türk Ticaret Kanunu’nun esas olarak düzenlediği kambiyo senedi olarak da bilinir.
Çek gibi üç kişi arasında imzalanan kıymetli evraklarda alacaklı, borçlu ve senedi düzenleyen kişi yer almaktadır. Senedi düzenleyen kişiye keşideci adı verilir. Bu kişi veya kurum bir yandan alacaklı bir yandan ise borçlu konumdadır. Keşideci alacaklı olduğu kişiden aldığı evrağı borçluya teslim eder.
Borçlu taraf senedi aldığında keşideci aradan çekilmiş olur. Bu durumda borçlu borcunu ister evrağı düzenleyen bankaya isterse de diğer alacaklıya ödeyebilir.
Bu konuda herhangi bir zorunluluk getirilmemiştir. Çünkü poliçede ödeme alacaklıya değil, alacaklının belirlediği kişiye yapılan ödemeyi konu almaktadır. Bu yüzden de üç kişi arasında yapılır.
Çekte olduğu poliçenin geçerli olması için de bazı gerekli şekil şartları vardır. Bu bilgilerin başında elbette belgenin poliçe olduğunun belirtilmesidir. Ardından da tarafların bilgilerinin doğru ve açık bir şekilde yazılması gerekir.
Özellikle ödemenin kime yapılacağı hususunda ayrıntılar, ödeme yeri ve tarihi poliçe üzerinde yer almalıdır. Bu unsurların varlığı sayesinde ödemelerde herhangi bir sıkıntı ile karşılaşılmaz.
Kambiyo Senetlerinin Özellikleri Nelerdir?
Kambiyo senetlerinin başlıca özelliği bir ödeme aracı olarak kullanılabilmeleri ve kıymetli evrak nitelikleridir.
Kambiyo senetleri sayesinde ticari ilişkiler kolaylaşmıştır. Bu senetler, özellikle de işletmeler açısından büyük önem arz eder. Çünkü yüklü miktarda ödeme yapmak her zaman mümkün olmayabilir. Kıymetli evraklar, bu noktada bir kredi ve ödeme aracı olarak işlemlerin daha kolay yürütülmesini sağlar.
Aynı zamanda güvenilirlik açısından da işe yarar. Çünkü ödemenin nakit yapıldığı zamanlarda sahte para gibi olumsuzluklarla karşılaşılabilmektedir. Dolayısıyla işlemlerin bu belgeler aracılığıyla yapılması tarafların lehinedir.
Elbette karşılıksız çek, sahte senet gibi olumsuzluklarla karşılaşmamak adına evrakların üzerinde bulunması gereken ibarelere dikkat edilmelidir. Kambiyo senetleri nelerdir başlığı altında ve yukarıdaki bilgilerde detaylıca ele aldıktan sonra şimdi Türk Ticaret Kanunu’nca belirtilen ortak özelliklere maddeler halinde bakalım:
- Kambiyo senetleri sıkı şekil şartlarına tabidir.
- Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdir.
- Kambiyo senetleri bir para alacağını temsil eder.
- Kambiyo senetleri kurucu ve soyut senetlerdir.
- Kambiyo senetlerinde müteselsil borçluluk esası geçerlidir.
- Kamu güvenine mazhardır.
- Kambiyo senetleri için özel bir takip usulü öngörülmüştür.
- Kambiyo senetlerinde imzaların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir.
- Kambiyo senetlerinde ehliyet, imza ve temsil unsurları vardır.
Sonuç olarak, kambiyo senedi, kıymetli evrakın bir alt türü olarak incelenen hak doğurucu niteliğe sahip senettir. Emre yazılı olarak ticari faaliyet işlemlerinde kullanılmaktadır. Kambiyo senetleri, uygulamada en çok kullanılan kıymetli evrak çeşitlerindendir.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
