Ayı ve Boğa Piyasası Nedir? Ne Kadar Sürer?

Piyasaların inişli çıkışlı durumunu tanımlamak için ayı ve boğa eğilimi terimleri kullanılır. Eğer bir yatırım aracı fazlaca karamsar bir dönemden geçiyorsa ayı eğilimine girdi denir. Tam tersi durumda yani yükselişlerin ön planda olduğu iyimserlik dönemleri için de boğa eğilimi gösterdiği söylenir.

Borsaya giriş konusunda merak edilen ayı ve boğa tabirleri her iki hayvanın da saldırı hareketlerini tanımlar. Yani saldırı sırasında ayılar pençelerini yukarıdan aşağı doğru sallarlar. Boğalar ise boynuzlarını aşağıdan yukarı doğru kaldırırlar. Bu hareketleri piyasaların dipten zirveye ve zirveden dibe doğru hareketine benzetilmiştir.

Gelin şimdi ayı ve boğa piyasası hakkında daha fazla bilgiye göz atalım:

Ayı Piyasası Nedir? (Bear Markets – Bearish Market)

Piyasaların karamsar olduğu ve fiyatların uzun bir süre düşüş trendinde olacağı beklentisi için kullanılan terim ayı eğilimidir. Ayı piyasası veya ayıların hakimiyeti şeklinde de ifade edilir.

Ayı piyasası nedir sorusuna verilebilecek daha net yanıt ise varlıkların son zamanlardaki yüksek seviyelerinden yüzde 20 düşmesidir.

Yani bir yatırım aracının ayı piyasasına girdiğini söylemek için zirve noktasından yüzde 20 aşağı yönlü bir hareketin görülmesi gerekir. Aynı zamanda ana trend aşağı yönlüdür.

Ayı piyasasının İngilizcesi olan bear market ya da bearish market de sıklıkla kullanılır. Öte yandan yüzde 20, düşüş için eşik olsa da ayı piyasalarında genellikle uzun bir süre boyunca çok daha sert düşüşler görülür.

Bir ayı piyasasında ara sıra birkaç “rahatlama rallisi” yaşansa da genel eğilim aşağı yönlüdür. Ayı piyasaları, yatırımcıların karamsarlığı ve düşük güveni ile karakterize edilir.

Dolayısıyla ayı piyasası sırasında, yatırımcılar genellikle herhangi bir iyi haberi görmezden gelir ve hızla satış yapmaya devam ederek fiyatları daha da düşürür. Ayı eğilimindeki yatırım aracının fiyatı düşüş trendinde olduğu için yatırımcıların iştahı giderek azalır. Bu şekilde talebin düştüğü enstrümandaki değer kaybı gün geçtikçe artar.

Ayı piyasasının başka bir tanımı, yatırımcıların risk aramaktan ziyade riskten kaçındıkları zamandır. Bu dönemlerde yatırımcılar sıkıcı, kesin bahisler lehine spekülasyondan kaçınır.

Ayı piyasasının nedenleri genellikle değişse de belli başlı gerekçelerden söz edilebilir. Zayıf veya yavaşlayan ya da durgun bir ekonomi, patlayan piyasa balonları, salgın hastalıklar, savaşlar, jeopolitik krizler ve çevrimiçi ekonomiye geçiş gibi ekonomideki köklü paradigma değişimleri, ayı piyasasına neden olabilir.

Zayıf veya yavaşlayan bir ekonominin işaretleri tipik olarak düşük istihdam, düşük harcanabilir gelir, zayıf üretkenlik ve işletme kârlarında gerilemedir. Ayrıca devletin ekonomiye herhangi bir müdahalesi de ayı piyasasını tetikleyebilir.

Örneğin, vergi oranındaki veya federal fon oranındaki değişiklikler bir ayı piyasasına yol açabilir. Benzer şekilde, yatırımcı güvenindeki bir düşüş de bir ayı piyasasının başlangıcına işaret edebilir.

Yatırımcılar bir şeylerin olacağına inandıklarında harekete geçecekler, bu durumda kayıpları önlemek için hisseleri satacaklardır. Genel olarak ise ayı eğiliminin başlangıcında oldukça iyimser bir hava hakimdir. Fiyatlar fazlasıyla yükseldiği için bazı yatırımcılar zirvenin görüldüğünü düşünmeye başlar.

Büyük yatırımcıların bu düşünceyle satış yapmaya başlaması sonucunda fiyatlar önce durgunlaşır, ardından gerilemeye başlar. Diğer yatırımcılar da bu durum karşısında satışa geçer ve fiyatlardaki düşüş hızlanır.

Fiyatlardaki düşüşün hızlanmasıyla birlikte panik satışları gerçekleşir. Neredeyse tüm yatırımcılar enstrümandan çıkmaya başlamıştır. İşte bu şekilde başlayan eğilim, zirvenin yüzde 20 altına indiğinde ayı piyasası hakimiyetinden bahsedilmeye başlanır.

Bir süre yatırım aracındaki bu negatif seyir devam eder. Ardından büyük yatırımcılar yeniden sahneye çıkar ve fiyatın yeteri kadar düştüğünü düşünerek alım yapmaya başlar.

Çünkü cazip fiyatlı hisse senetleri bulunmaya başlamış ve iştah artmıştır. Başlayan satın almalarla ayı piyasasını resmen sona erdirilir. Alım arttıkça fiyatlar yükselir ve boğa piyasası için beklenen zemin oluşur.

Boğa Piyasası Nedir? (Bull Markets – Bullish Market)

Boğa piyasası nedir sorusu en basit şekilde ayı piyasasının tam tersidir şeklinde yanıtlanabilir. İngilizcesi bull market ya da bullish market olan boğa piyasası, fiyatların dipten yüzde 20 oranında daha yukarıda olduğu dönemler için kullanılır.

Dolayısıyla iyimser bir hava hakimdir. Ana trend de anlaşılacağı üzere yukarı yönlüdür. Boğa piyasasının hakim olduğu yatırım aracına kayda değer bir talep vardır. Büyüklerden en küçük yatırımcılara kadar herkes enstrümanın iyimserliğine kapılmıştır.

Dolayısıyla fiyatlar pozitif seyrini sürdürmektedir. Boğa piyasası terimi çoğunlukla borsaya atıfta bulunmak için kullanılsa da tahviller, gayrimenkuller, para birimleri ve emtialar gibi alım satımı yapılan her şeyde geçerlidir.

Finansal piyasalarda bir varlığın veya menkul kıymetin fiyatının sürekli yükseldiği bir dönemi yansıtan boğa piyasasında yatırımcılar, kâr elde etmek için artan satın alma ve düzeltme gibi çeşitli stratejiler kullanır.

İlgili Haber

Forex (Foreks) Nedir, Forex Yatırım Nasıl Yapılır?

Haberi Görüntüle »

Boğa piyasaları, iyimserlik, yatırımcı güveni ve güçlü sonuçların uzun süre devam edeceğine dair beklentilerle karakterize edilir. Boğa piyasaları genel olarak ekonomi güçlenirken veya zaten güçlüyken gerçekleşir.

Güçlü gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) ve işsizlikteki düşüşle paralel olarak gerçekleşme eğilimindedirler. Şirket kârlarındaki artışla aynı zamana denk gelmeleri yüksek olasılık taşır.

Yatırımcı güveni de bir boğa piyasası dönemi boyunca yükselme eğiliminde olacaktır. Hisse senetlerine olan genel talep, piyasanın genel tonu ile birlikte olumludur. Ayrıca boğa piyasalarında halka arz miktarında genel bir artış kaydedilir.

Tüm bunların yanında bir boğa piyasası sırasında daha fazla yatırımcı sermaye kazancı elde etme umuduyla menkul kıymetleri satın almaya ve elinde tutmaya istekli olduğundan, ticaret hacminde artış yaşanır.

Boğa piyasasındaki menkul kıymetler, yatırımcıların algılanan fiyat artışı potansiyeli nedeniyle daha fazla ödemeye istekli olmaları nedeniyle daha yüksek değerlemeler alma eğilimindedir.

Ayrıca menkul kıymetlere daha fazla talep ve daha az satıcı olduğundan bir boğa piyasası genellikle piyasada daha fazla likidite ile karakterize edilir. Bu da yatırımcıların hızlı ve makul bir fiyata alım satım yapmalarını kolaylaştırır.

Boğa piyasasında iyi performans gösteren şirketler, gelir odaklı yatırımcılar için cazip olabilecek temettüleri artırarak hissedarlarını ödüllendirmeyi de seçebilirler. Yani yön yukarı olduğunda temettülerde de artış görülebilir.

Genellikle ekonominin güçlü olduğu dönemlerde boğa eğilimi hakimiyet göstermektedir. Yatırımcılar böyle dönemlerde piyasalara güvenilirler ve tasarruflarını yatırımlarla değerlendirmek isterler.

Bilinmesi gereken en önemli nokta ise piyasaların sürekli bir döngü içerisinde hareket ettiğidir. Tıpkı ayı piyasasında olduğu gibi boğaların hakim olduğu dönemlerin öncesinde bir karamsarlık söz konusudur.

Ancak yatırımcılar artık fiyatların yeteri kadar düştüğünü düşünmeye başlamıştır ve alım yönünde işleme geçmektedir.

Alımların hızlandığı boğa eğiliminde fiyatlar zirvenin yüzde 20 üstüne çıktığında büyük yatırımcılar fiyatların yeteri kadar yükseldiğini düşünmeye başlarlar. Satışa geçerek kârlarını almaya geçerler ve fiyatlarda bir durgunluk görülür.

Bunu gören diğer yatırımcılar da yavaş yavaş pozisyonlarını kapatmaya başlar. Bir domino etkisiyle satışların hızlanması sonucunda fiyatlar geriler. Boğa piyasasında düzeltme ve çöküşlere dikkat edilmesi gerektiğini de belirtelim.

Piyasalar en az 60 gün boyunca en yüksek seviyelerinden (yüzde 10) düştüğünde teknik olarak bir düzeltme kabul edilir. Piyasalar en az 60 gün boyunca (yüzde 20) veya daha fazla düştüğünde, bir ayı piyasası gelmiştir.

“Boğa” ve “Ayı” Terimleri Nereden Geliyor?

“Ayı” ve “boğa” terimlerinin genellikle tek bir varlığın veya bir bütün olarak piyasanın genel eylemini tanımlamak için kullanıldığını öğrendik. Peki, neden ayı ve boğa?

Yazının başında kısaca bahsettiğimiz gibi ayı ve boğa piyasası terimleri, iki hayvanın saldırı şekillerinden gelmektedir.

Bu ifadelerin gerçek kökenleri belirsiz olsa da yaygın düşünce, boğaların boynuzlarını yukarı kaldırarak, ayıların ise pençelerini aşağı doğru kaydırarak saldırmasıdır. Bu eylemler daha sonra mecazi olarak bir pazarın hareketiyle ilişkilendirildi. Eğilim yukarıysa, boğa piyasası, eğilim aşağıysa ayı piyasası olarak kabul edildi.

Her iki hayvan da inanılmaz ve öngörülemeyen güçleri ile tanınırlar, bu nedenle borsa oynaklığı ile ilgili olarak her birinin çağrıştırdığı görüntü doğru gelmektedir. Terimlerin nereden geldiğiyle alakalı başka bir görüşse ayı postu satışına dayanıyor. Buna göre önceden ayı postu satışındaki aracılar, henüz almadıkları derileri satarlardı.

Dolayısıyla fiyatların düşeceğini umarak, tuzakçılardan bu derilerin gelecekteki satın alma fiyatları hakkında spekülasyon yaparlardı. Tuzakçılar ise maliyet fiyatı ile satış fiyatı arasındaki farktan kâr elde ederlerdi.

Aracılar, ayı postu yapanların kısaltması olan “ayılar” olarak bilinmeye başlandı ve bu terim, pazardaki gerilemeyle bağdaştırıldı.

Tersine, bir zamanlar popüler olan boğa-ayı dövüşleri nedeniyle ayılar ve boğalar geniş çapta karşıt kabul edildiğinden, boğa terimi ayıların zıttı olarak kullanıldı.

Köklü sözlük devi Merriam Webster’e göre önce ayı terimi ortaya çıktı. Etimologlar, ayıyı yakalamadan önce ayının derisini satmanın akıllıca olmadığına dair bir uyarı atasözüne işaret ediyorlar.

On sekizinci yüzyılda, ayı postu terimi, “ayı postu satmak veya satın almak” ifadesinde ve ayı postu satan birine atıfta bulunarak “ayı postu aracısı” ifadesinde kullanılıyordu.

Zamanla “ayı postu aracısı” adı sadece “ayı” olarak kısaltıldı. Tanım, hisse senedi satan bir spekülatörü tanımlamak için “ayı” kullanan finansal piyasaları içerecek şekilde genişletildi.

Boğa terimine gelindiğinde de karşımıza farklı görüşler çıkıyor. Saldırı şeklinin yanında boğa piyasasındaki boğanın, kısmen, korkunç kanlı boğa güreşi ve ayı yemleme sporlarından kaynaklandığı düşünülüyor.

Bu yarışmalar, 1200’lerde orta çağda başladı ve Elizabeth döneminde popülerliğinin zirvesine ulaştı.

İnsanlar etkinliklere akın eder ve bir boğa ya da ayının yer aldığı bir yarışmaya büyük meblağlarda bahis oynardı. Bunun günümüz borsa spekülasyonlarındaki terimlerin kullanımına nasıl karşılık geldiği ortadadır.

Shakespeare’in oyunları da boğaların ve ayıların yer aldığı savaşlara atıfta bulunur. Macbeth’te talihsiz ana karakter, düşmanlarının onu bir kazığa bağladığını belirterek “ama ayı gibi, rotada savaşmalıyım” der.

Ayrıca Kuru Gürültü isimli oyununda Shakespeare, boğayı vahşi ama asil bir canavar olarak tanımlar.

Boğa Piyasası Ne Kadar Sürer?

Ayı ve boğa piyasası başlığı altında merak edilenlerden biri de boğa piyasası ne kadar sürer sorusu. Bu ve boğa piyasası ne zaman başlar sorusuna verilecek kesin bir yanıt olmadığını belirterek başlayalım.

Çünkü en önde gelen uzmanlar bile zaman sorusuna kesin cevap veremez. Ancak işaretlere bakarak ya da teknik analiz yaparak tahminlerde bulunabilir. Ya da tarihsel gelişmeler ışığında döngünün ortalama ne kadar süreceği konusunda görüş belirtilebilir.

Boğa piyasalarının tarihine bakıldığında dünyanın en büyük ekonomisi ABD’de Haziran 1932’den beri 14 boğa piyasası olduğu görülür.

Bir boğa piyasasının ortalama uzunluğu 3,8 yıldır ve en uzun boğa piyasası, COVID-19 salgını piyasaları çökertmeden hemen önce, S&P 500’ün 2009’dan 2020’ye kadar yukarı yönlü seyrettiği 11 yıllık dönemi kapsar.

Tarihi açıdan bir boğa piyasasının ortalama uzunluğu 9,6 aydır. Bir boğa piyasası için ortalama kazanç yüzde 112’dir. Bunların ortalama olduğunu ve her boğa piyasasıyla birlikte genişlediğini unutmamalısınız.

Ayı Piyasası Ne Kadar Sürer?

Boğada olduğu gibi ayı piyasası için de net bir cevap verilememekle birlikte tarihsel olaylara bakılır. Ortalama olarak, ayı piyasaları her 3,5 yılda bir meydana gelir ve ortalama uzunluğu yaklaşık 9,5 aydır.

Çünkü genişleme ve daralma, ekonomik döngünün normal parçaları olsa da boğa piyasalarıyla karşılaştırıldığında, ayı piyasaları genellikle kısa ömürlüdür.

S&P 500’deki ayı ve boğa piyasası çizelgeleri bunu iyi bir şekilde göstermektedir.

First Trust tarafından yapılan bir analize göre Nisan 1947 ile Nisan 2022 arasında, uzunlukları bir ay ile 1,7 yıl arasında değişen ve şiddeti S&P 500’de yüzde 51,9’dan yüzde 20,6’ya kadar değişen 14 ayı piyasası yaşanmıştır.

Ayı ve Boğa Piyasalarının Arz – Talep İlişkisi

Boğa piyasası veya ayı piyasası durumu hisse senedi fiyatlarının yönü ile işaretlense de yatırımcıların bilmesi gereken bazı özellikler vardır.

Arz ve talep bunlardan biridir. Boğa piyasasında, menkul kıymetler için güçlü talep ve zayıf arz vardır.

Başka bir deyişle, birçok yatırımcı menkul kıymet almak isterken çok azı bunları satmaya isteklidir. Sonuç olarak, yatırımcılar mevcut sermayeyi elde etmek için rekabet ettikçe hisse fiyatları yükselecektir.

Ayı piyasasında ise bunun tam tersi görülür. Daha fazla insan satın almaktan çok satmak ister. Talep, arzdan önemli ölçüde düşüktür ve sonuç olarak hisse fiyatları düşer. Zaten bu durum ayı ve boğa piyasası göstergelerinde de yer alır.

Ayı ve Boğa Piyasasının Farkları

Ayı ve boğa piyasası birbirinin tersidir. Ayı piyasasında karamsarlık hakimken, boğa piyasasında iyimserlik oluşu en bariz farklarıdır.

Düşüşlerin hakim olduğu ayı piyasasında satışlar yoğun bir şekilde görülür. Yatırımcıların piyasaya ilgisi azalırken, ellerindeki varlıkları korumaya çalışırlar. Yatırım stratejileri ise genellikle açığa satış şeklindedir.

Yükselişin hakim olduğu boğa piyasasında ise alım işlemleri yoğundur. Yatırımcılar piyasaya karşı fazlasıyla ilgilidir ve kendi paylarına düşeni almak için hareket ederler. Piyasaya girişler artarken, yayılmacı bir yatırım stratejisinin izlendiği görülür.

Ayı ve boğa eğilimlerinin en bariz farklarından birisi de dip ve zirveden uzaklıklarıdır. Yani ayı piyasasında fiyatlar bir önceki zirveden yüzde 20 ve daha fazla aşağıda seyreder. Boğa piyasasında ise bir önceki dipten en az yüzde 20 daha yukarıda bir seyir söz konusudur.

En Ünlü Ayı Piyasası Örneği

Ayı piyasasının en ünlü örneği; 1987 yılında gerçekleşen Kara Pazartesi olayıdır. 19 Ekim 1987 tarihinde gerçekleşen olayda Dow Jones Sanayi Ortalaması 508 puan yani yüzde 22,6 düşüş göstermiştir. S&P 500 endeksi ise yüzde 21 oranında gerilemiştir. Üstelik tek bir günde!

Olayın yaşandığı gün New York Borsası’nda işlem hacmi 604 milyon hisseye tırmanmıştır. Oysaki normal bir günde işlem hacmi 100 milyon hisse civarındadır. Panik satışları dalgası durdurulamayarak devasa bir çöküş yaşanmıştır.

Kara Pazartesi olayı sadece New York Borsası’nı etkilemekle kalmayıp dünyanın diğer borsalarına da sıçramıştır. Örneğin; Londra Borsası yüzde 27, Sydney Borsası yüzde 42, Hong Kong Borsası yüzde 46 değer kaybetmiştir.

Olayın neden yaşandığıyla ilgili kesin bir bilgi yoktur. Ancak o gün Wall Street’te ve dünya piyasalarında yaşanan dev satış dalgası en çarpıcı neden olarak karşımıza çıkmaktadır. Olayın öncesinde ise satışa neden olacak sürpriz bir gelişme yaşanmamıştır. Yine de Kara Pazartesi olayını tetiklediği düşünülen bir dizi gelişmeden bahsedilir. Bunlar;

• Hızlı ekonomik büyüme,
• Hisse senedi fiyatlarında oluşan balon,
• Faizlerin hızla yükselmesi,
• Doların düşüşü,
• ABD’de cari açık ile bütçe açığının artması,
• Program trading,
• Devre kesici olmaması şeklinde sıralanır.

Yaklaşık üç ay boyunca yaşanan olay sonucunda ABD piyasaların yüzde 30’dan fazla kayıp yaşanmıştır. Borsa tarihinin en büyük bir günlük düşüşü olarak anılması da tahmin edeceğiniz gibi gayet normaldir.

En Ünlü Boğa Piyasası Örneği

Tarihin en ünlü boğa piyasası örneği dendiğinde de altının 2001 yılında başlayan yükseliş eğilimi akla gelmektedir. Altın fiyatı Nisan 2001’de 430 dolar civarındadır ve 2008 yılına kadar hızla yükselerek 1325 doları aşmıştır.

Ekim 2008’de küresel krizin etkisiyle bir süre 1000 doların altını gören altın, daha sonra güçlü bir şekilde yükselişe geçmiş ve Ağustos 2011’de 2354 doları aşmıştır. Bu tarihin en uzun boğa piyasası eğilimlerinden birisi olarak bilinir.

Bir diğer ünlü örnek ise daha yakın tarihlidir ve ABD piyasalarından çıkmadır. ABD borsa tarihinin en uzun boğa eğilimi Şubat 2009’dan başlayarak Aralık 2021’e kadar sürmüştür. Bu yükselişi S&P 500 endeksinde puan olarak incelediğimizde ise 1025 dolar civarından 5060 doların üstüne kadar bir yükseliş gözlenmiştir.

Grafiği incelediğiniz zaman arada yaşanan birkaç düşüş dikkat çeker. Burada pandemi çöküşünün bazıları tarafından boğa koşusunun bitişi olarak gösterildiğini belirtelim. Ancak uzun vadede bakıldığında sürekli bir yükseliş eğilimi görülmektedir.

Ayı ve Boğa Piyasasında Nasıl Hareket Etmeli?

Ayı ve boğa piyasaları yatırımcılar için hem fırsatlar hem krizler barındırır. Özellikle acemi yatırımcılar için iyimser görünürken, tuzakların olduğu pek anlaşılmaz. Dolayısıyla bu piyasalarda nasıl hareket etmek gerektiği tamamen bilgi ve deneyiminize göre değişir.

Sizlere ayı boğa piyasasında nasıl hareket etmek gerektiğiyle ilgili verebileceğimiz en önemli tavsiye dikkatli olmanız ve rehavete kapılmamanızdır. Ayrıca ünlü isimlerin özellikle boğa eğilimiyle ilgili söylediği birkaç söz kulağınıza küpe olacak en iyi tavsiyelerdir:

Sonuç olarak ayı ve boğa eğilimleri anladığınız gibi piyasaların ruh halini anlatan en iyi kavramlardır. Genellikle yatırımcılar böyle dönemleri nasıl değerlendirmek gerektiğini merak ederler. Ancak burada verebileceğimiz tek tavsiye, piyasanın hareketlerini iyi analiz etmeleri, talebi, fiyatların doygunluğunu ve ekonomik göstergeleri takip etmeleridir.