Rüçhan Hakkı Nedir? Nasıl Kullanılır? Kullanılmazsa Ne Olur?

Bir pay senedine sahip olmak, ortağına çeşitli haklar getirir. Rüçhan hakkı bunlardan birisidir ve bedelli sermaye artırımından öncelikli olarak yeni pay alma hakkı getirir. Bu hakkı iyi anlamak için bedelli sermaye artırımını iyi anlamak gerekir.

Şirketlerin finansman ihtiyacı doğabilir ve bu durumda ya borçlanmayı ya da şirket ortaklarına başvurmayı tercih ederler. Ortaklara başvurmak borç yükümlülüğünden daha iyidir. Çünkü ortakların şirkete yatırdıkları sermayenin herhangi bir vadesi bulunmaz ve geri ödenme gereksinimi doğurmaz.

Şirket ortaklardan finansman sağlamak için yeni hisse senedi çıkartır ve bunları ortaklara dağıtmak amacıyla sermaye artırımı yapar. İşte buna bedelli sermaye artırımı denir. Dolayısıyla ortaklar da bu paylardan öncelikli olarak alma hakkına sahip olurlar. İşte buna da rüçhan hakkı denir.

Şimdi rüçhan hakkı nedir, nasıl kullanılır, kullanılmazsa ne olur sorularının cevaplarını inceleyelim:

Rüçhan Hakkı Nedir?

Şirketin bedelli sermaye artırımı yapması durumunda ortakların öncelikli pay alma hakkına rüçhan hakkı denir. Şirketlerin ortaklar aracılığıyla finansman ihtiyacını karşıladığı bedelli sermaye artırımı ile oluşturulan yeni paylar, öncelikli olarak ortaklara sunulur.

Ortaklar rüçhan haklarını kullanma veya kullanmama seçeneğine sahiptir. Eğer haklarını kullanmayı tercih ederlerse yeni hisselerden satın alabilirler. Ancak bu haklarını kullanmak istemeyebilirler, yani sermaye artırımına katılmaz istemezler. Bu durumda rüçhan haklarını borsada satabilirler.

Eğer ortak rüçhan hakkını kullanmazsa, bedelli sermaye artırımı sonrasında hisse fiyatı düşeceği ve elindeki pay adedi aynı kalacağı için toplam varlıklarında düşüş gerçekleşecektir.

Rüçhan Hakkı Nasıl Kullanılır?

Şirketin bedelli sermaye artırımı sonucunda oluşan rüçhan hakkı kullanım süresi en az 15 gün, en çok 60 gündür. Ortaklar bedelli sermaye artırımına katılmak istiyorsa bu süre içerisinde rüçhan hakkını kullanması gerekir.

Sahip olunan rüçhan hakkı, elinizde bulunan her hisse senedi için bir adet yeni pay alma kuponu demektir. Sahip olunan her yeni pay alma kuponu için şirket tarafından belirlenen rüçhan kullanım fiyatı kadar ödeme yapılır. Bu şekilde kuponlar hisse senedine dönüştürülmüş olunur. Bu şekilde sahip olduğunuz toplam hisse senedi miktarı artmış olur.

Aynı zamanda yeni pay alma kuponunu hisse senedine çevirmeden, piyasadaki mevcut kupon fiyatından satışını da yapabilirsiniz. Ama bu durumda bedelli sonrası hisse fiyatı düşeceği için toplam varlığınızda da düşüş olacaktır.

Rüçhan hakkınızı kullanmak için işlem yaptığınız aracı kuruma başvurabilirsiniz. Genellikle “Yatırımlar” bölümünde size tanımlanan rüçhan kuponlarını bulabilirsiniz. Bu kuponu seçtikten sonra bedelli sermaye artırımına katılabilir ve bunları hisse senedine çevirebilirsiniz. Ya da piyasa fiyatından satışını yapabilirsiniz.

Rüçhan Hakkı Kullanılmazsa Ne Olur?

Eğer sahip olunan rüçhan hakkı kullanılmazsa şirketin bedelli sermaye artırımına katılmamış olursunuz. Bunun sonucunda da yeni çıkan hisse senetlerinden alma hakkı kaybedilir.

Rüçhan hakkı kullanılmadığında, bir başka deyişle bedelli sermaye artırımına katılım gösterilmediğinde sahip olunan toplam varlık bedelinde düşüş olur. Çünkü bedelli sermaye artırımı sonrasında hisse senedi fiyatı düşecektir. Dolayısıyla ortağın sahip olduğu payların toplam bedelinde düşüş görülecektir.

Rüçhan Hakkı Hesaplama

Şirketin bedelli sermaye artırımı yapması sonucunda oluşan rüçhan hakkı konusunda birkaç farklı hesaplama yapılır. Elde edilecek lot miktarı, bölünme sonrası toplam lot, ödenecek tutar ve bölünme sonrası yeni fiyat gibi bazı noktalarda rüçhan hakkı hesaplama yapılır.

Bunların her birinin formülü şu şekildedir:

Bu formüllerin kullanımını anlamak için bir rüçhan hakkı örnek işlemi yapalım.

Bir yatırımcının mevcut lot miktarı 100 ve hisse senedinin fiyatı 5 TL olsun. Şirketin bölünme oranı ise yüzde 200 olarak açıklansın. Bu durumda;

• Yatırımcının elde edeceği lot miktarı: 100 * (200/100) = 200 adet
• Yatırımcının bölünme sonrası toplam lot miktarı: 100 + 200 = 300 adet
• Yatırımcının ödemesi gereken tutar: 200 * 1 (Rüçhan fiyatı genellikle 1 TL’dir) = 200 TL
• Hisse senetlerinin bölünme sonrası yeni fiyatı: 5 / [1 + (200/100)] = 1,66 TL

Bölünme öncesinde 100 lot hissesi olan yatırımcının elindeki hisselerin değeri 500 TL idi. Bölünme sonrasında yatırımcının 300 lotu ve hisse fiyatı 1,66 TL olacak. Bu durumda bölünme sonrası hisselerin toplam değeri 500 TL olacaktır.

Eğer bu yatırımcı rüçhan hakkını yeni pay almak için kullanmayıp Rüçhan Pazarı’nda satsaydı elindeki hisse değeri, 100 * 1,66 eşitliğinde 166 TL olacaktır. 200 lot alma hakkını içeren kuponları Rüçhan Pazarı’nda 1 TL’den sattığında ise 200 TL elde edecekti. Sonuç olarak yatırımcı rüçhan hakkını kullanmadığı zaman 134 lira zararda olacaktı.

Bu durumu bir de şirket açısından inceleyelim.

Şirketin 100 milyon lira ödenmiş sermayesi (nominal), 300 milyon TL öz sermayesi ve 500 milyon TL piyasa değeri olsun. Şirketin hisse fiyatı = 500 milyon / 100 milyon eşitliğinden 5 TL olacaktır.

Şirket hisse başı 1 TL rüçhan hakkı kullanım fiyatıyla yüzde 200 oranında bedelli sermaye artırımı yapacak. Bu durumda şirketin ödenmiş sermayesi 100 milyondan 300 milyona çıkacaktır. Öz sermayesi ise 300 milyondan, [300 milyon + (1 * 200 milyon)] eşitliğinden 500 milyon TL’ye yükselecek.

1 adet hissesi bulunan yatırımcı, 1 * (200/100) eşitliğinden 2 adet hisseye sahip olacak. Rüçhan hakkını kullanmak istediği zaman 2 TL ödeyerek toplamda 3 lot hisseye sahip olacak.

Bu işlemlerin ardından hisse fiyatı 5 / (1 + 2) eşitliğinden 2,5 lira olacak ve piyasa değeri de 2,5 * 300 milyon eşitliğinden 750 milyona ulaşacaktır.

Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı Nedir?

Şirketin bedelli sermaye artırımı yapması sonucunda oluşan yeni pay alma hakkı kuponlarının hisse senedinden bağımsız olarak alınıp satılabildiği pazar, rüçhan hakkı kupon pazarı ismiyle anılır.

Borsa altında faaliyet gösteren bu pazarda, yatırımcılar yeni pay alma hakkı kuponlarını satarlar. Bu hakkı satan yatırımcılar ya bedelli sermaye artırımına katılım tutarını yatırmak suretiyle karşılığında hisse senedi alırlar ya da bu haklarını satmış olurlar.

Rüçhan hakkı kupon pazarı, şirketin hisse senetlerinin yeni pay alma hakkı kullanım süresiyle başlar. Rüçhan hakkı kullanım süresi sonundan önceki 5. iş gününde de kapanır.

Bu pazarda görünen hisse kodlarının yanına R harfi eklenir. Yani ABCDE şirketinin rüçhan hakkı için bu pazarda bulunan kuponları ABCDE.R kodu ile görünür.

En kısa ve net haliyle rüçhan hakkı ile ilgili bilgileri sizlerle paylaştık. Eğer ortak olduğunuz bir şirket bedelli sermaye artırımı yapmaya karar verdiyse sizin de rüçhan hakkınız var demektir. Bunu kullanmak veya satmak için aracı kurumunuzla iletişim kurabilir veya işlem platformunuzda bu kuponu bulabilirsiniz.