Faşist Ne Demek? Kime Denir? Kısaca Faşizm Nedir?

Sözlüklerde faşist, sadece kendi düşüncesini doğru belleyen ve başkalarını da o düşüncenin doğruluğuna inandırmaya zorlayan kişi olarak tanımlanıyor. Ancak terimin daha birçok farklı tanımı ve açıklaması bulunuyor.

Bununla birlikte neredeyse her tanımda milliyetçilik fikri öne çıkıyor. Ancak detaylı bilgi için faşizm siyasi ideolojisinin ortaya çıkışını, farklı faşist hareketleri, öne çıkan liderleri ve özelliklerini öğrenmek şart.

İşte bu nedenle pek çok kişinin Alman ırkçı lider Hitler ile bağdaştırdığı faşizm-faşist kavramlarını aşağıdaki başlıklarda tek tek inceleyeceğiz.

Faşist Ne Demek?

Faşist denildiğinde hemen hepimizin aklına bir şeyler geliyor. Hatta ülkemizde de birileri faşist olmakla suçlanıyor. Aşırı milliyetçi olan ve kendisinden başka hiçbir ırkın varlığına tahammül edemeyen insanlar, faşist olarak değerlendiriliyor.

Liberalizm karşıtlarına da soykırım yandaşlarına da faşist deniyor. Peki, bu yaklaşım ne kadar doğru? Mesela; Kürtlere karşı fazlasıyla tahammülsüz olanlar için faşist denilebilir mi? İşte bu ve benzeri sorulara doğru cevap verebilmek için öncelikle ideoloji hakkındaki detaylara göz atmak gerekiyor.

Faşist Hareketlerde Öne Çıkan Davranışlar Nelerdir?

• Faşist hareketlerin hemen hepsinde erkek egemenliği vardır. Onlara göre erkek olmak bir üstünlüktür. Ve kadın-erkek eşitliği kabul edilmemektedir.
• Faşizm yanlılarının ortak özelliklerine baktığımızda onların ne kadar milliyetçi olduğunu rahatlıkla görebiliyoruz. Milliyetçilikle ilgili sloganlara, kıyafetlere, milli marşlara ve benzeri unsurların üzerine fazla düşülür.
• Medyanın her türlü organını kontrol etme taraftarıdırlar. Çünkü düşüncelerine aykırı bir görüşten bahsedildiğini duymaya katlanamazlar.
• Eğitime ve sanata karşı olumsuz bir tutumları vardır. Çünkü kendini ifade etmeyi bilen ve yetiştiren insanların liberal sözlerini duymak istemezler.
• Ülkedeki güvenlik güçlerinin insanlar üzerinde sınırsız yetki sahibi olması fikrini desteklerler.
• Faşistler bireycilik ve liberalizm gibi ideolojilerden korkar ve korkularını farklı düşünceleri bastırarak ifade etmeye çalışırlar.
• Benimsedikleri ideolojiyi başkalarına da aktarmak ve onların düşüncesine sahip insanlar yetiştirmek için eğitime istedikleri şekilde yön verirler.
• Toplum içinde belirli kesimleri düşman ilan eder ve onlardan kurtulmak için her türlü yola başvurabilirler.
• Hükümet, korkuyu kitleler üzerinde harekete geçirici araç olarak kullanır.
• İşkence, yargısız infaz, uzun süreli gözaltı gibi uygulamalara karşı başını başka tarafa çevirme, hatta bunları onaylama eğilimindedir.
• İşçi sendikalarına karşı çıkar ve onları baskı altında tutmak için her türlü yola başvururlar.

Faşist Kime Denir?

Bu siyasi ideolojinin farklı hareketlerini destekleyenler için de faşist diyebilir miyiz? Örneğin; İtalyan faşizmi ile Alman faşizmi arasındaki farkları biliyor muyuz? Her iki ideolojinin de destekçilerini de aynı şekilde düşünmekle doğru bir şey mi yapıyoruz?

Faşist kimdir sorularına daha ayrıntılı cevap vermek için öncelikle faşizmi incelemeliyiz. Çünkü faşizmin kökenine inmeden faşistin ne demek olduğunu doğru bir şekilde öğrenemeyiz. İşte bu nedenle önce faşistlerin hangi ideolojiyi benimsediklerini bilelim.

Faşizm denildiğinde pek çok kişinin aklına Alman soykırımcı lider Adolf Hitler gelse de bu ideolojiyi ortaya çıkartan kişi Benito Mussolini’dir. Daha doğrusu faşizm; İtalyan lider Mussolini’nin önderliğinde ortaya çıkmış siyasi bir ideolojidir.

Ve bu siyasi doktrinin ilkeleri ile öğretileri İtalyan filozof Giovanni Gentile tarafından 1920’li yıllarda yazılmıştır. Yani dünyada faşizmin ortaya çıktığı ve iktidar olduğu ilk ülke İtalya’dır. İdeolojinin ortaya çıkış nedeninin altında ise 1. Dünya Savaşı vardır.

Çünkü İtalya savaştan istediği payı alamamış, emperyalist yağmalamasından istediği sonuçları elde edememiştir.

1914-1915 yılları arasında faşist topluluklar kurulmuş ve faşizm ideolojisi için çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Sonunda faşizmin peygamberi olarak da anılan Mussolini 1922 yılında iktidara gelmiştir.  Duce (lider) unvanını kazanan Benito Mussolini İtalya Krallığı’nın başbakanlığını yapmıştır.

Daha sonra ise 25 Nisan 1945 tarihine kadar İtalyan Sosyal Cumhuriyeti’nin devlet başkanı görevini üstlenmiştir. Ulusal Faşist Partisi’ni kurucusu olan Mussolini’nin komünizme, liberalizme, demokrasiye, marksist sosyalizme ve muhafazakarlığa karşı geliştirdiği ideolojisi, ortaya çıkan diğer faşist hareketlerle güçlenmiştir.

Tıpkı Adolf Hitler’in aşırı milliyetçi ve ırkçı olan ideolojisi nasyonal sosyalizmi öne çıkan örnektir. İtalya’da iktidara gelen faşist parti ve yönetim şekli diğer pek çok Avrupa ülkesini de etkilemiştir. Ortaya çıkan değişik akımlar Mussolini’nin faşizm ideolojisini model almış ve diğer faşist hareketlerin şekillenmesinde etkili olmuştur.

Mussolini’nin İdeolojisini Model Alan Diğer Faşist Hareketler Nelerdir?

İtalya’nın ideolojisi birçok ülkeyi etkisi altına almıştır. Yani Mussolini’nin sistemi partilere ve örgütlere sistem hakkında fikir vermiştir denilebilir. Aşağıda İtalyan liderin ideolojisini model alan faşist hareketler bulunmaktadır:

• Falanjizm: Falanjizm için kısaca otoriter-kralcı faşist ideolojidir diyebiliriz. 1933 yılında İspanyol Jose Antonio Primo de Rivera (siyasetçi, diktatör, avukat) tarafından geliştirilen ideoloji, İspanya üzerinde hakimiyet kurmak isteyen komünistlere karşı ortaya çıkartılmıştır.
• Nasyonal Sosyalizm: Diğer faşist hareketleri bilmiyor olabilirsiniz ama Hitler’in uyguladığı bu politikayı hepiniz biliyorsunuz. Nazizm olarak da bilinen nasyonal sosyalizmde aşır milliyetçi yaklaşım ve ırkçılık öne çıkan unsurlardır. Komünizme ve kapitalizme karşı olan nasyonal sosyalizm için Mussolini’nin ideolojisinden sonra en çok bilinen faşist hareket diyebiliriz.
• Ustaşa: Bu faşist hareket ise 2. Dünya Savaşı’nda Yugoslavya topraklarında ortaya çıkmıştır.
• Peronizm: Mussolini’nin faşizm ideolojisinden etkilenen bir diğer hareket ise 1946 ile 1955 yılları arasında ve 1973 ile 1974 yıllarında Arjantin’de devlet başkanlığı yapan Juron Peron’un geliştirdiği peronizmdir.
• Avusturya Faşizmi: Avusturya’da 1920 ve 1930’lu yıllarda uygulanmış faşist harekettir.
• Estado Novo (Yeni Devlet): 1933-1974 yılları arasında Portekiz’de uygulanan faşist rejimin adı ise Estado Novo. Salazar rejimi olarak da bilinen bu politik rejim tam 41 yıl boyunca devam etmiştir.
• Japon Militarizmi: Hirohito Showa Tenno’nun (Japon imparatoru) başlangıç döneminde uygulanan harekettir. Aşırı katı kuralları olan fazlasıyla milliyetçi ve militarist bir politika izleyen harekette Çin’e ve Kore’ye karşı saldırılar yapıldı. Savaş rehineleri üzerinde sözüm ona tıbbi deneyler yapan Japonlar -tanrısal ırk- olarak görüldü.
• Reksizm: 20. Yüzyılın ilk yarısında Belçika’da ortaya çıkan reksizmi geliştiren kişi Leon Degrelle’dir. Demokrasi karşıtı olan bu faşist hareketin amacı, toplumun ahlaki yönden kendini yenilemesi ve fedoral bir oluşum sağlamaktı.

Kısaca Faşizm Nedir?

Öğretilerini Giovanni Gentile (Faşizmin Doktrini) yazmıştır. Ve bu ideoloji, komünizm, liberalizm, demokrasi gibi politik rejimlere karşıdır. Faşizmde öne çıkan unsurlar; lidere bağlılık, milliyetçilik, devlete bağlılık ve militarizmdir.

Savaş, baskı ve yayılmacılık düşüncesi faşizme göre ulusun güçlenmesi, yeniden canlanması için gerekli olan şeylerdir. Çünkü faşizmde “büyük balık küçük balığı yer” düşüncesi öne çıkmaktadır. Yani bu sağcı politik sistemde güçlü olan ulus güçsüzler üzerinde egemenlik kurma, onlardan yararlanma hakkına sahiptir.

Öncüsü Mussolini olan faşizm kısa süre içinde benimsenmiş ve Hitler’in nasyonal sosyalizmi başta olmak üzere baskıcılık yandaşı yönetim şekillerinin tümünü niteleyen bir kavram haline gelmiştir.

Faşizm Latince fasces kelimesinden türetilmiştir ve bu sözcük “demet, birlik, grup” gibi anlamlara gelmektedir. Ayrıca fasces Antik Roma’da hükümetin gücünü ve yetkisini sembolize eden ucunda balta bulunan çubuk demetinin adıdır.

Bu sembol, üzerinde yapılan ufak tefek oynamalardan sonra İtalya’nın resmi devlet sembolü haline gelmiştir. (1926) Anlamı, Mussolini’nin sloganında da yer almış ve devlet gücü, halk mülkiyeti, birliktelik üçlüsünü ifade etmiştir.

Tüm bu bilgilere ek olarak; İtalyan faşizminde vatandaşlık kavramının vurgulandığı söylenebilir. Diğer taraftan, Hitler’in nasyonal sosyalizminde ise önemli olan şey Alman kanı taşımaktır. Yani faşist hareketlerde milliyetçi ve ırkçı fikirler ülkelere göre değişiklik göstermektedir. Ama faşizmdeki en önemli ideoloji her zaman milliyetçiliktir.

İlgili Haber

Sosyalizm Nedir?

Haberi Görüntüle »

Birçok tanımı olan faşizm, bazıları tarafından bir tür politik eylem, politik felsefe veya kitle hareketi olarak tanımlanır. Çoğu tanım faşizmin otoriter olduğunu ve milliyetçiliği her ne pahasına olursa olsun teşvik ettiğini kabul ederken temel özellikleri tartışma konusudur.

Faşizm çalışmalarının babası olarak kabul edilen Profesör Robert O. Paxton, faşizmi anti-liberal, anti-sosyalist, yayılmacı milliyetçi bir gündem için sofistike propaganda teknikleri ile popüler coşku uyandıran 20. yüzyıla özgü siyasi bir uygulama biçimi olarak tanımlamıştır.

Faşizmin Ekonomi Politikası

Korporatizm, toplumu organizmacı bir gözle görmenin sonucu olarak her kesimin tüm faaliyetlerinin amacını dayanışma ve ortak çıkara indirgeyen politik bir yaklaşımdır.

Mussolini dönemindeki İtalya uygulaması, tipik bir örnektir. Bu dönemde ülkedeki işsizlik azalmış, milli gelir de yükseliş kaydetmiştir. Bu yaklaşımda sorunlar, faşist devlet tarafından uzlaşma yoluyla çözümlenmeye çalışılır.

Örneğin İtalya’da devlet tarafından kurulan sendikalar yoluyla İtalyan emekçilerinin hakları savunulmuş ve sermayenin işçi sınıfını ezmesinin önüne geçilmiştir. Faşizmin ekonomi politikası orta sınıfın desteğini almış, çünkü yönetim tek bir sınıfı değil tüm ülkenin çıkarlarını gözetmiştir.

Ünlü Faşist Ülkeler ve Liderler

Bildiğiniz gibi, Mussolini’nin önderliğinde doğan faşizm ilk olarak İtalya’da ortaya çıkmıştır. Ardından Adolf Hitler’in parti başkanlığını yaptığı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi tek yasal parti olmuştur. Yani faşist ülkeler denildiğinde akla ilk gelenler İtalya ve Almanya’dır.

Çünkü her iki ülkede de faşist yönetim iktidara demokratik yollarla gelmiştir. Ama tabii ki iç savaş, darbe gibi yasal olmayan yollarla faşist yönetimin görüldüğü ülkeler de vardır.

Örneğin; İspanya’daki faşist yönetim (lideri Francisco Franco) çıkan iş savaş sonucunda başa geçmiştir. İspanyol lider çıkan iç savaşın ardından diktatörlükle 36 yıl boyunca yönetimin başında durmuştur. Zaten bu 36 yıllık dönem tarihe Franco diktatörlüğü olarak geçmiştir.

Kısacası; faşist yönetimin resmileştiği ülkeler denildiğinde akla gelenler İtalya ve Almanya’dır. Ve resmileşmiş olmasa da günümüzde faşizm ideolojisine örnek gösterilebilecek pek çok hareketin görüldüğü açıkça ortada duran bir gerçektir.

Benito Mussolini

Duce unvanını alan Mussolini 1922 yılından 1945 yılına kadar İtalya’ya liderlik yapmıştır. Medyayı sansürleyen, sendikaları kapatan, karşıt görüşte olanları cezalandıran Mussolini sürdürdüğü politik rejim nedeniyle binlerce kişinin ölümüne neden olmuştur. Ve sonunda başarısız olmuş, kaçarken yakalanmış, kurşuna dizilerek öldürülmüştür.

Adolf Hitler

Faşist lider bu dönemde ülkenin endüstrisini epey geliştirmiş ve silah gücünü arttırmıştır. Ülkeyi 1. Dünya Savaşı’nın yarattığı bunalımdan kurtaran ve güçlendiren Hitler daha sonra asıl planına yani topraklarını genişletmek için saldırma aşamasına geçmiştir. Ayrıca ari ırk ideolojisi ve Yahudi düşmanlığı nedeniyle milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur. Ve sonunda kaybettiğini anlayan Hitler, eşiyle (Eva Braun) birlikte intihar ederek hayatına son vermiştir.

Francisco Franco

El Caudillo (önder) unvanını alan Franco İspanya’da sürdürdüğü faşist yönetim yüzünden binlerce insanın ölümüne yol açmıştır.

Nikolay Çavuşesku

Para pul içinde yüzerken halkın sefalet içinde olmasına kayıtsız kalan Nikolay Çavuşesku 1989 yılında kaçmaya çalışırken yakalanmış ve eşi Elena Çavuşesku ile birlikte kurşuna dizilmiştir.

Kim İl-sung

Yüce Lider lakabını alan Kim İl-sung binlerce insanın katledilmesine yol açmıştır. Milyonlarca insanın ölümünden sorumlu olan Kim İl-sung’un ölümünden sonra ise yerine oğlu Kim Jong-il geçmiştir.

Saddam Hüseyin

Arap milliyetçiliği ile Arap sosyalizminden doğan baasçılık (Baas Partisi) siyasi ideolojisini benimseyen Saddam Hüseyin de soykırımlar yapan ve binlerce insanı katleden bir lider. Ve hepinizin bildiği gibi 30 Aralık 2006 tarihinde asılarak idam edildi.

Hideki Tojo

Faşizmden önce sosyalizmi savunan Japon lider başbakanlık yaptığı dönemlerde, milyonlarca insanın katledilmesine neden olmuştur. II. Dünya Savaşı’ndan sonra yargılanıp hüküm giyen faşist lider Tojo başarısız intihar girişiminin ardından 1948 yılında asılarak ilan edildi.

Josef Stalin

Listede olması gereken bir isim ki kendisi hakkında en fazla eser yazılan isimler arasında. 1930’lı yılların sonlarında “Büyük Temizlik” adını verdiği bir katliam girişimi yapmıştır. Ayrıca II. Dünya Savaşı’na girmiş ve izlediği politikalar yüzünden hem ülke içinde hem de dışında milyonlarca insanın ölümüne sebep olmuştur. Kimine göre kahraman kimine göre ise milyonlarca insanın ölümüne yol açan bir diktatör olan Josef Stalin hakkında ne düşüneceğinize siz karar verin.

Türkiye’de Faşizm

Peki, Türkiye’de faşizm var mı? Aslına bakarsanız, Cumhuriyet’in ilanından bu yana adı konmuş ya da partileşmiş faşist hareketler yapılmamıştır.

Fakat 1944 yılında başlayıp 1945 yılına kadar süren Irkçılık-Turancılık davasında yargılanan (Hüseyin Nihal Atsız, Reha Oğuz Türkkan) bazı isimlerin, faşizm taraftarı olduğu düşünülmüştür. Ayrıca 1971 ve 1980 darbeleri de pek çok kişi tarafından faşist hareket olarak değerlendirilmektedir.

Uzun lafın kısası; Türkiye’de faşizmin adı konmamış olabilir. Ancak tüm bu bilgilerden sonra Türkiye’de faşist hareketlerin olup olmadığına verilen cevaplar kesinlikle tartışmalıdır.

Sonuçta; düşüncelerimizi ne kadar özgürce ifade edebildiğimiz, ırk, mezhep, din, dil ayrımının yapılıp yapılmadığı, diktatör bir lider tarafından yönetilip yönetilmediğimiz gibi hususlarda bariz fikir ayrılıkları vardır.