Borsada Brüt Takas Nedir? Hisseyi Nasıl Etkiler?

Borsada sıklıkla karşılaşılan brüt takas ifadesi, yatırımcıların en çok merak ettiği konular arasındadır. Hisse senedine brüt takas uygulanması ne demek, pek çok kişi tarafından araştırılmaktadır. Kısaca, borsada belirli kriterlere göre seçilen senetlerin takas işlemlerine yönelik bir uygulama olarak tanımlanabilecek brüt takas, aynı zamanda bir nevi önlemdir.

Borsada devre kesici gibi yatırımcıları koruma amacı taşıyan borsada brüt takas, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından uygulanabilir. Kurul, uygun gördüğü durumlarda bazı hisse senetleri için brüt takas kararı alır. Bu karar belirli ya da belirsiz bir süreliğine alınabilir.

Peki, brüt takas hisseler yatırımcı için ne demektir? Brüt takas nedir, brüt takas hisseyi nasıl etkiler, bu tedbir neden uygulanır gibi soruların yanıtlarına aşağıdaki başlıklardan ulaşabilirsiniz.

Brüt Takas Nedir?

Brüt takas, SPK tarafından belirli kriterlere göre seçilen bazı hisse senetlerinin takas işlemlerine yönelik olarak yapılan farklı bir uygulamayı ifade eder. SPK’nın, Borsa İstanbul, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. ile işbirliğiyle yürüttüğü uygulama, yatırımcıları korumaya yöneliktir.

Bir çeşit tedbir niteliği taşıyan brüt takasta SPK, Borsa İstanbul’da (BİST) işlem gören bazı hisse senetlerini belirli veya belirsiz süreli olarak brüt takas uygulamasına dahil etmektedir.

Peki, bunun nedeni ne? Sorunun yanıtı, brüt takas ne demek öğrendikten sonra daha iyi anlaşılacaktır. Netleştirme işleminin kaldırılması olarak da ifade edilen brüt takas uygulamasında, hisse alım-satımları normal şekilde yapılmaz.

Normal süreçte borsada yatırım yapmak için online kanallar da kullanılabilirken brüt takasta internetten al-sat emri verilemez. Online alım satımın yapılamadığı bu durumlarda emir girişleri yalnızca telefon ya da kuruma şahsi başvuruyla yapılabilir.

Bununla birlikte brüt takasta şöyle koşullar vardır:

• Brüt takas uygulanan hisselerde, aynı gün içerisinde alım ve satım işlemi yapılamaz.
• Brüt takasta olan hisseler yalnızca nakit olarak alınabilir.

Uygulamanın amacı nedir sorusunun yanıtı ise volatilite kaynaklı olası sorunların önüne geçmek olarak verilebilir. Çünkü bazen yüksek miktarlarda arka arkaya yapılan hisse alım ve satım işlemleri volatiliteyi artırarak, yatırımcıların zarar etmesine yol açmaktadır.

Yetkili kurumlar da bu sorunu önlemek amacıyla, bazı hisse senetleri özelinde brüt takas uygulaması gerçekleştirir.

Hisse işlemlerinin takası, Yıldız ve Ana Pazar’da işlem gören herhangi bir hisse için olağan uygulama esası olan netleştirme sistemi üzerinden yapılır.

Netleştirme sistemi de bir hisse senedini aldıktan sonra onu istenen anda satabilmeyi ve bir hisseyi sattıktan sonra o satış dolayısıyla oluşan takastaki nakit alacak ile yeniden hisse alınabilmesini sağlayan sistemdir.

Ancak brüt takasa alınan hisseler buna istisna oluşturur. Dolayısıyla netleştirme işleminin kaldırılması olarak da adlandırılır.

Borsa İstanbul’un brüt takas uygulamasına ilişkin açıklamasına göre;

Takasbank tarafından netleştirme uygulaması kaldırılan paylarda brüt takas uygulaması yapılmakta, aracı kurum ve yatırımcı bazındaki takas alacakları Takasbank tarafından takas süresinden sonra dağıtılmaktadır.

Brüt takas uygulanan hisselerde alım yapmak isteyen yatırımcıların takas tarihinde hesaplarında alımlarını karşılayacak tutarda nakit bulunması gerekir.

Satım durumunda ise yatırımcılar ise takas tarihinde hesaplarında satımlarını karşılayacak miktarda menkul kıymet bulundurmalıdır.

Brüt takas kararı alınan hisse senetleri ve brüt takas tedbirinin başlangıç ve bitiş tarihleri, ilgili tarihte piyasa kapandıktan sonra BİST tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) aracılığıyla duyurulur.

01/10/2020 tarihinde devreye alınan Pay Piyasası yeni pazar kurallarına göre Alt Pazar, Yakın İzleme Pazarı ve Piyasa Öncesi İşlem Platformu’nda takas işlemleri, brüt takas esaslarına göre gerçekleştirilmektedir.

Yıldız Pazar ve Ana Pazar’da brüt takas, Borsa İstanbul ve SPK tarafından getirilen tedbir uygulamalarına bağlı olarak pay bazında süreli olarak uygulanmaktadır.

Brüt Takas Uygulaması Borsayı Nasıl Etkiler?

Brüt takası uygulaması borsayı nasıl etkiler sorusu da merak edilenler arasında. Uygulamanın yatırımcıları korumaya yönelik olduğundan daha önce bahsettik.

Brüt takas uygulamasına dahil edilen hisseler için online işlemler durdurulmakta ve bu da spekülatif alım satımların önüne geçmeyi amaçlamaktadır.

Yani brüt takas ile hisselerdeki ani fiyat değişimlerinin önüne geçilebileceği gibi panik alım-satımlarını durdurmak mümkündür. Bu da tıpkı borsada devre kesici gibi hem piyasa hem yatırımcılar için pozitif görülür.

Brüt Takas Uygulaması Hisseleri Nasıl Etkiler?

Brüt takas uygulaması hisselerin takas işlemlerinin yanında alım satım ve hacimlerini de etkiler.

Brüt takas uygulanan hisse senetlerinde, al-sat kısıtlanacağı için hacim ve talep açısından da geriler. Bu durum, hisse fiyatlarını düşürür. Bu durum düşükten al yüksekten sat mantığıyla hareket eden yatırımcılar tarafından fırsat olarak değerlendirilir.

Brüt takas uygulamasından çıkarılan hisse senetlerinin fiyatlarında belirgin bir yükseliş olduğu gözlenir.

Brüt Takas Hisse Nasıl Satılır?

Brüt takas uygulanan hisse senetlerinde işlemlerin sadece müşteri temsilcisi aracılığıyla gerçekleştirildiğini ve brüt takasta günlük alım satım yapılamayacağını belirttik.

Hisse nasıl satılır sorusunun yanıtı, en erken (T+1) bir gün sonra satılabileceğidir. Borsa T1 ifadesi ise paranın 1 gün sonra nakdi olarak çekileceğini gösterir.

Satışı yapılan hissenin tutarı ile aynı gün içerisinde brüt takasa tabi olan bir hisse senedi en erken bir gün sonra (T+1) alınabilir. Brüt takas uygulanan hisse bir gün sonra satılabildiği için satışın gerçekleşeceği tarihte hesapta satış emrini karşılayacak miktarda hisse senedinin bulunması gereklidir.

Brüt Takas Uygulaması Örneği

Brüt takas nedir, brüt takas ne demek, brüt takas hisseleri nasıl etkiler gibi araştırılan konuları yukarıdaki başlıklarda ele aldık. Sonuçta borsa takibi yapan yatırımcılar için bilinmesi gereken konular.

Şimdi konuyu pekiştirmek adına brüt takas uygulamasına örnek verelim:

X hisse senedi, piyasada 200 liradan işlem görüyorken 100 adet (lot) için 20000 lira ödeyerek alım yaptığınızı varsayalım.

Bu durumda 20000 lira takasa nakit borçlu, 100 adet X hisse senedinde ise alacaklı olursunuz. Brüt takasın olmadığı olağan bir durumda, 100 adet payın tamamını ya da istediğiniz kısmını, hissenin takası henüz gerçekleşmeden aynı gün içinde yeniden satabilirsiniz.

Diğer yandan, yine olağan işleyişte X hissesini aynı gün içinde ya da sonrasında sattığınızda, henüz satışla ilgili takas işlemi gerçekleşmediği halde takasta alacaklı olduğunuz nakit tutarınca yeniden X hissesinde ya da başka bir hissede alım yapabilirsiniz.

Ancak brüt takasta durum bu şekilde ilerlemez.

Mesela brüt takas uygulanan X hissesinden 20000 lira ödeyerek 100 adet almış olun.

Alım için hesabınızda 20000 lira nakit olması veya brüt takasa tabi olmayan bir hisse satışından nakit alacaklı olmanız gerekecektir.

X hissesini aldıktan sonra hisse takas hesabınıza henüz geçmediği için, aynı gün içinde yeniden satamazsınız.

X hissenin takası gerçekleştikten sonra, X hissesinden tekrar alırsanız, yine ancak takası gerçekleşen miktar kadar satış yapabilirsiniz.

Brüt takas X hissesinde yapılan satış işlemi sonrasında, satıştan gelecek olan nakit tutarıyla aynı gün içerisinde X hissesi veya brüt takasa tabi başka bir hissenin alımını yapamazsınız.

Fakat buradan gelecek nakit ile (takastaki nakit alacağınız) brüt takas uygulanmayan bir hissede alım yapabilirsiniz.

Brüt takas uygulanan X hissesinde açığa satış ve kredili işlem de gerçekleştiremeyeceksiniz.

Brüt Takas Ne Zaman Hesaba Aktarılır?

Yasalara göre hem alış emri verilen hisseler hem de satış emirleri için satış miktarı işlemin ardından iki iş günü içinde hesaba aktarılır.

Alınan ve satılan hisse senetleri, iki gün boyunca sorumlu merkezlerde korunur.

Hisse senediyle ilgili işlemlerde herhangi bir sorun yoksa iki gün sonra hesaplara geçer.

Brüt Takas Ne Kadar Sürer?

Yatırımcıları koruma amacı taşıyan brüt takas tedbirinin ne kadar sürdüğü de merak edilenler arasındadır.

Sorunun yanıtı ise sürenin yetkili kurum tarafından belirlendiğidir. Çünkü brüt takas uygulamasının hisse üzerinde ne kadar kalacağı SPK tarafından belirlenir.

Sürenin belirtilmesi şart değildir. Kurum, brüt takas tedbirini hisse üzerinde uzun süre boyunca tutabilir. Sürenin belirtilmediği durumlarda brüt takas süresiz olabilir.