Borsada Alfa ve Beta Katsayıları Nedir?

Yatırım dünyasında sıklıkla kullanılan terimlerden alfa ve beta katsayıları, risk-getiri açısından oldukça önemlidir. Getirileri karşılaştırmak ve öngörmek amacıyla kullanılan bu ölçütler, kazançlı yatırımlarda büyük paya sahiptir.

Kulağa karmaşık gelse de göründüklerinden çok daha basit olan alfa ile beta katsayıları, birçok yönden yatırımcı lehine çalışır. Mesela; bir menkul kıymetin ya da portföyün performansını ve riskini sınıflandırmada kritiktir. İster fonlara ister hisse senetlerine yatırım yapın, alfa ve beta gibi yatırım terimlerini anlamak, daha bilinçli kararlar almanızı sağlar.

Özellikle borsa yatırımcıları için avantajlı görülen göstergeler, risk seviyelerini daha iyi ölçmeye ve yatırım portfölyosunu uygun şekilde yapılandırmaya yardım eder. Peki, borsada para kazanmak için anlaşılması ve kullanılması gereken alfa ve beta katsayıları hakkında neler bilinmelidir?

Bu ölçütler nasıl hesaplanır ve nasıl yorumlanır? Bilinmesi gereken tüm detaylara aşağıdaki başlıklardan ulaşabilirsiniz.

Borsada Alfa Katsayısı Nedir?

Alfa, bir yatırım menkul kıymetinin veya bir portföyün, piyasaya bağlı oynaklığa göre ayarlama yapıldıktan sonra getirilerini değerlendirmek için kullanılan bir performans metriğidir.

Basitçe söylemek gerekirse alfa, bir yatırımın getirisinin, betasının tahmin edeceği getiriyi aşıp aşmadığını ifade eder. Alfa değeri pozitifse yatırım aşırı getiri sağlamış, negatifse aşırı getiri sağlamamıştır.

Yani piyasaya bağlı oynaklık ve rastgele dalgalanmalara göre ayarlama yapıldıktan sonra bir yatırımın aşırı getirisini yansıtır.

Ölçüt; yatırım fonları, hisse senetleri ve tahviller için beş ana risk yönetimi göstergesinden biridir. Bir bakıma yatırımcılara bir varlığın beta tahmininden daha iyi mi yoksa daha kötü mü performans gösterdiğini anlatır.

Bir risk ölçüsü olarak da bilinen alfa için temel ölçü sıfırdır. Diğer bir ifadeyle sıfır alfa, bir varlığın riskle orantılı bir getiri elde ettiğini gösterir. Ancak -15’lik bir alfa, getiri söz konusu olduğunda yatırımın çok riskli olduğunu ifade eder.

Sıfırdan büyük alfa ise volatiliteye göre ayarlama yapıldıktan sonra yatırımın daha iyi performans gösterdiği anlamına gelir.

Alfa, bir fon yöneticisinin performansını veya BIST 100 gibi bir piyasa endeksinden daha iyi performans gösterme yeteneğini değerlendirmek için kullanılabilir.

Alfayı anlamak aynı zamanda kazanmayı umduğunuz getirinin potansiyel yatırım ücretlerini aşacak kadar yüksek olup olmayacağına karar vermenize de yardım edebilir. Bu ölçütün temel amacı, yüksek performanslı varlıklara yatırım yaparak piyasayı yenmektir.

Peki, bu ölçüt nasıl hesaplanır? Aşağıda bu sorunun yanıtına bakalım.

Alfa Katsayısı Nasıl Hesaplanır?

Alfa katsayısını hesaplarken şirketlerin faaliyet alanları belirleyici olmaktadır. Öyle ki bilişim ve gıda sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin hisselerinin değeri farklı nedenlerden dolayı değişmektedir.

Bu yüzden alfa ve beta kat sayıları hesaplanmadan önce şirket ve sektörün analizini yaparak kâr getireceğini düşündüğünüz birkaç hisse senedi üzerinde yoğunlaşmalısınız.

Alım yapmanız gerektiğine de beta ve alfa katsayılarına bakarak karar vermelisiniz. Her zaman için somut veriler ile hareket etmek yatırımcıları zarar etmekten koruyacaktır.

Alfa basitçe bir varlığın getirisinden karşılaştırma ölçütü getirisinin çıkarılmasıyla hesaplanır.

Örneğin, bir yatırım fonunun bir yılda yüzde 8 getiri sağladığını, BIST 100’ün ise yüzde 6 getiri sağladığını varsayalım.

Yatırım fonunun yıllık getirisi gösterge endeksin yıllık getirisinden daha yüksek olduğundan fonun alfası yüzde 8 – yüzde 6 işlemi ile yüzde 2 çıkacaktır. Rakam sıfır üzerinde olduğu için yatırım, endeksten daha iyi performans göstermiştir.

Fakat BIST 100’ün getirisi yüzde 8’in üzerinde olsaydı, yatırımın alfa katsayısı negatif çıkacaktı. Bu da yatırımın endeksten kötü performans gösterdiğini anlatacaktı. İki rakamın da eşit olması durumunda ise alfa katsayısı sıfır, yani taban çizgisinde olurdu.

Genel olarak daha yüksek bir alfa, daha fazla yatırım getirisi anlamına geldiğinden yatırımcılar tarafından daha çok tercih edilir. Daha düşük bir alfa, risk seviyesi için beklenen ortalamanın altında kazanılan fon demektir.

Öte yandan alfanın tarihsel bir sayı olduğu unutulmamalıdır. Bir hisse senedinin zaman içindeki alfasını takip ederek nasıl olduğunu görmek faydalıdır fakat rakam, yarın size nasıl olacağını gösteremez.

Aynı zamanda alfa değeri hesaplanırken karşılaştırma ölçütü çok önemlidir. Nitekim uygunsuz kıyaslamalar alfa değerini şişirebilir ya da gereğinden fazla düşürebilir.

Örneğin, çoğunlukla daha riskli teknoloji hisse senetlerine yatırım yapan bir fon düşünelim. Ancak alfa değeri hesaplanırken S&P 500 Endeksi baz alınsın. Böyle bir durumda alfa değeri (S&P 500’ün kârlı bir yıl olduğu varsayımıyla) çok yüksek görünebilir.

Ancak NASDAQ gibi teknoloji segmentine daha fazla odaklanan daha uyumlu bir endeksle kıyaslanırsa daha düşük bir alfa değerine ulaşılır.

Alfa oluşturmak aktif fon yöneticilerinin hedefidir çünkü belirli bir risk alma seviyesi için beklenenin üzerinde getiri elde ederler. Bu noktada en başarılı olanlar, uzun süreler boyunca tutarlı bir şekilde alfa üretenlerdir.

Mesela ünlü yatırım dehası Warren Buffett’ın şirketi Berkshire Hathaway, 1965’ten bu yana S&P 500’ü yıllık yaklaşık yüzde 10 oranında geride bırakmıştır. Peki, bu ne anlama geliyor?

Şöyle ki 1965’in başında S&P 500’e yapılan 1000 dolarlık bir yatırım, 2022’nin sonunda yaklaşık 239.000 dolar değerinde olur.

Aynı miktarda yatırımın Berkshire’daki değeri ise 35 milyon dolardan fazla olur.

Çünkü 1965’ten 2022’nin sonuna kadar Berkshire’ın hisseleri yüzde 3.787.464 artış gösterirken S&P 500 yüzde 24.708 artış gösterdi. Yani 1965’te Berkshire’a 10.000 dolar yatırım yapmış olsaydınız, 2022 sonunda 378 milyon dolara sahip olurdunuz.

Borsada Beta Katsayısı Nedir?

Borsada alfa katsayısının ne olduğunu yukarıdaki başlıklar altında ele aldık. Peki, borsada beta katsayısı nedir? Öncelikle şunu belirtelim: Beta katsayısı, hisse senedi alırken nelere dikkat etmeli sorusunun yanıtlarında önemli yer tutan ölçütlerdendir.

Genellikle beta katsayısı olarak anılan beta, bir hisse senedinin, bir fonun veya bir hisse senedi portföyünün bir bütün olarak piyasayla karşılaştırıldığında oynaklığını gösterir.

Finansta beta (β veya beta katsayısı) ile bir menkul kıymetin ya da portfolyonun piyasayla volatilitesi ya da sistematik riski ölçülür. Zaten beta, volatilite nedir nasıl hesaplanır konusunda bilinmesi gereken bileşenlerden biridir.

Piyasaya göre oynaklığı ölçen ve bir risk metriği olarak kullanılabilen beta için taban çizgisi 1’dir. Yani beta katsayısı 1 çıkarsa, söz konusu menkul kıymet ve piyasa aynı doğrultuda hareket eder.

Beta katsayısı 1’den büyükse hisse senedi piyasadaki hareketliliğe göre daha fazla değişkenlik gösterir. 1’den küçük olan beta katsayısı ise varlığın piyasaya daha az duyarlı olduğu anlamına gelir.

Beta, öz sermaye fonlamasının maliyetini hesaplayan ve algılanan riske göre beklenen getiri oranının belirlenmesine yardımcı olabilen Sermaye Varlık Fiyatlama Modeli’nin (CAPM) bir bileşenidir.

Beta muhtemelen uzun vadeli riskten ziyade kısa vadeli riskin daha iyi bir göstergesi olarak algılanır.

CAPM, sistematik risk veya yatırımın genel tehlikeleri ile varlıkların, özellikle de hisse senetlerinin beklenen getirisi arasındaki ilişkiyi tanımlar. Bir yatırımın gerekli getirisi ile risk arasında doğrusal bir ilişki kuran bir finans modelidir.

Bireysel bir hisse senedi hakkındaki beta verileri, yatırımcıya yalnızca hisse senedinin muhtemelen çeşitlendirilmiş bir portföye ne kadar risk katacağına dair bir tahmin sağlayabilir. Beta, riski bir karşılaştırma ölçütüne göre oynaklık biçiminde ölçer ve daha yüksek riskin daha yüksek potansiyel ödüllerle birlikte geldiği ilkesine dayanır.

Analistler bir hisse senedinin risk profilini belirlemek istediklerinde betayı kullanırlar.

Genellikle betası 1.0 üzerinde olan herhangi bir hisse senedi anlamına gelen yüksek betalı hisse senetlerinin daha riskli olduğu ancak daha yüksek getiri potansiyeli sağladığı varsayılır. Betası 1.0 altında olan düşük betalı hisse senetleri daha az risk taşır ancak aynı zamanda genellikle daha düşük getiri sağlar.

Piyasanın temsili ölçümü olarak en yaygın kullanılan endeks, S&P 500’dür. Bir hisse senedinin fiyatının ne kadar değişken olduğunu bilmek, yatırımcının riske değip değmeyeceğine karar vermesine yardımcı olabilir.

Daha önce de belirttiğimiz gibi beta için temel sayı 1’dir. Yani bir hisse senedinin betası 1,5 ise genel piyasaya göre yüzde 50 daha değişkendir.

Kabul edilebilir betalar şirketlere ve sektörlere göre değişiklik gösterir. Mesela pek çok kamu hizmeti hisse senedinin betası 1’den küçükken, Nasdaq’da listelenmiş pek çok yüksek teknoloji hisse senedinin betası 1’den büyüktür.

Yatırımcılar için bu, teknoloji hisselerinin daha yüksek getiri olanağı sunduğuna ancak genel olarak daha fazla risk taşıdığına, kamu hizmet hisselerinin ise istikrarlı kazanç sağladığına işaret eder.

Pozitif bir alfa her zaman negatif bir alfaya göre daha tercih edilir olsa da beta o kadar net değildir.

Düzenli bir gelir arayan emekliler gibi riskten kaçınan yatırımcılar daha düşük betaya ilgi duyuyor. Daha büyük getiri arayan risk toleranslı yatırımcılar genellikle daha yüksek beta hisse senetlerine yatırım yapmaya isteklidir.

Beta Katsayısı Nasıl Hesaplanır?

Beta, bir varlığın getirisi ile piyasanın getirisi arasındaki kovaryansın (iki rastgele değişkenin beraber değişimlerini inceleyen bir istatistik) alınması ve bunun piyasanın varyansına bölünmesiyle hesaplanır.

Beta hesaplamasında geçmiş verileri kullandığınız için ölçüm geriye dönüktür. Beta ileriye dönük olarak yararlı bir önlem olabilir veya olmayabilir. En bilindik beta hesaplama formülü şu şekildedir:

Beta = Piyasa Getirisinin Hisse Senedi Getirisi ile Kovaryansı / Piyasa Getirisinin Varyansı

Kovaryans, herhangi iki hisse senedinin fiyat hareketlerindeki korelasyonu ölçmek için kullanılır. Pozitif bir kovaryans, hisse senetlerinin aynı yönde hareket etme eğiliminde olduğu anlamına gelirken, negatif bir kovaryans, hisse senetlerinin zıt yönlerde hareket ettiği anlamına gelir.

Varyans, bir hisse senedinin ortalamasına göre ne kadar hareket ettiğini ifade eder. Bir hisse senedi fiyatının zaman içindeki oynaklığını ölçmek için sıklıkla kullanılır.

Volatilite Oranları ile Beta Katsayıları Arasındaki Durum

Volatilite oranları hisse senetlerinin değerinin değişmesine neden olur. Bu nedenle volatilite oranları ile beta katsayıları arasında doğrudan bir ilişki vardır. Zaten betanın tanımından da bu açık bir şekilde anlaşılabilir.

Beta, bir menkul kıymetin veya portföyün bir bütün olarak piyasayla karşılaştırıldığında volatilitesinin veya sistematik riskinin bir ölçüsüdür. Hisselerde volatilite oranın yüksek olması fiyatların oynak olmasını sağlar. Bu durum kazancın artmasını sağlayacağı gibi riskleri de artırır.

Beta katsayısı 1’in üzerinde olan hisse senetleri S&P 500’e göre daha volatildir.

Volatilite oranının düşük olması da hisselerin değerinin hassas ve küçük miktarlarda değişme yaşamasına neden olur. Bu hisselerin oranı düşük olduğu için genellikle risk almayan yatırımcılar tarafından tercih edilir.

Beta katsayısı 1’den düşük olduğu zamanlarda volatilite oranı doğru orantıda düşük seviyelerde ilerlemektedir. Kısacası volatilite ve beta katsayıları arasında doğru orantı vardır.

Sonuç olarak, birikimlerinizi hisse senetleri üzerinden değerlendirmek istiyorsanız kesinlikle alfa ve beta katsayılarının ne demek olduğunu ve nasıl yorumlanması gerektiğini bilmelisiniz. Aynı zamanda senetlerin fiyatlarına etki eden unsurlar hakkında bilgiler edinmelisiniz.

Gelecekte hisseler değer kazanacak mı, kaybedecek mi belirleyebilecek tecrübeye sahip olmalısınız. Tüm bu kazanılması gereken yetileri aracı kurumlarının eğitimleri aracılığıyla öğrenebilirsiniz.

Demo hesaplar yardımıyla da gerek analizler gerekse de diğer dikkat edilmesi gereken unsurların nasıl yorumlanması gerektiğini anlayabilirsiniz. Böylelikle hedeflerinize ulaşacak adımlar atarak beklentilerinizi karşılayabilirsiniz.