Berlin Duvarı: Yapılışı, Yıkılışı, Hakkında Bilgiler ve Filmler

Aranızda “Berlin Duvarı nerede” sorusunun cevabını bilmeyen yoktur diye düşünüyorum. Ama ben yine de Berlin Duvarı’nın isminden de anlayabileceğiniz gibi Berlin’de inşa edilmiş bir duvar olduğunu söyleyerek konuya giriş yapayım. Bugün hala izleri olan Berlin Duvarı, yaklaşık 30 yıl boyunca Doğu ile Batı arasındaki aşılmaz geçit olmuş, sözde halkı korurken aslında insanları duvarların arkasına mahkum etmiş, özgürlüğü kısıtlamış, yeri gelmiş can almış, bir tarafı günlük güneşlik resimlerle doluyken bir diğer tarafı ölüm beyazına boyanmış ünlü duvardır.

Pek çok filme konu olan ve bütün dünya tarafından bilinen Berlin Duvarı, gözyaşı, acı, özlem, keder, utanç, mahkumiyet, mecburiyet ve bazen de ölüm ile bağdaştırılmıştır. Aslına bakarsanız, olumsuz olan her duyguyla, özgürlüğü kısıtlayan her düşünceyle de diyebiliriz.

Kaldı ki Berlin Duvarı ile ilgili söylenebilecek olumlu bir şey varsa şayet, o da duvarın yıkılış haberini duyan insanların kısa süre içerisinde duvara akın etmesi ve esaretin nihayete erdiği haberini duyduklarında yüzlerinin gülümsemesidir. Yani bu noktada siz ne düşünürsünüz bilemem ama benim düşüncem böyle. Gelin, Berlin Duvarı hakkında nesnel bilgiler bulacağınız aşağıdaki başlıkları inceleyin ve sonrasında görüşlerime ne kadar katılıp katılmayacağınıza karar verin.

Berlin Duvarı Yapılışı – Nerede, Ne Zaman ve Neden Yapıldı?

Sahiden Berlin Duvarı neden yapıldı? Doğu ile Batı Berlin arasına neden böyle acımasız bir sınır koyuldu? Bilenler bilir ama burada ünlü duvar hakkında pek bilgisi olmayanlar için detaylıca konuşacağız.

Öncelikle Berlin Duvarı’nın II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan gelişmelere dayandığını ve yapılışının arkasındaki temel nedenin bu olduğunu söyleyeyim. Zaten duvar, ABD önderliğindeki Batı Bloku ile Sovyetler Birliği önderliğindeki Doğu Bloku ülkeleri arasında 1947 yılından 1991 yılına kadar devam etmiş olan soğuk savaş döneminin en açık ve en net örneklerinden biri olarak gösterilmektedir.

Berlin Duvarı’nın Yapılışı;

Şöyle ki; II. Dünya Savaşı’nda kaybeden taraf olan Almanya ve başkenti Berlin işgal kuvvetleri tarafından dörde bölünmüştür. Amerikan, Fransız, Sovyet ve Rusya olmak üzere ayrılan ülkedeki Batı ittifakı birbirine benzeyen yönetim birimlerini birleştirmiş ve Batılı güçler bir bütün haline gelmiştir.

Bu birleşmeye ve komünizmi yok etmeye çalışan Batılılara karşı çıkan Sovyetler Birliği de boş durmayarak, Doğu Almanya’da yeni bir rejim kurmak üzere harekete geçmiştir. Ekonomisi sosyalizme dayanmasına rağmen otoriter bir politikası olan Doğu Almanya’daki halk Batı’ya kaçmaya başlamıştı. Ve daha çok Berlin’den yapılan bu kaçışların altında yatan temel nedenler; ekonominin kötülüğü, diğer taraftakilere duyulan özlem ve kısıtlanmış özgürlükler idi.

Henüz duvarın inşa edilmediği bu zamanlarda, Doğu ile Batı arasında bir sınır (Yıl: 1952) çizilmiş olmasına rağmen, insanlar diğer tarafa geçmeyi başarıyorlardı. Hatta 1955 yılına kadar yalnızca Berlin metrosu ile diğer tarafa kaçan insanların sayısı 270.000’i geçmişti. Doğu Almanya; işte bu durum karşısında duvar örme fikrini geliştirmişti. Zira tel örgüler ve katı kurallarla Batı’ya geçişi durduramayacağını anlamıştı. Sonuçta; Sovyetler Birliği liderleri ile Sosyalist Birlik Partisi lideri Walter Ulbricht arasında görüşmeler yapılmış ve duvar düşüncesi somut bir hal almıştır.

Berlin Duvarı’nda Hayatını Kaybeden Genç;

Doğu Almanya’nın içerisinde meclisin ortak kararı ile 12-13 Ağustos 1961’de yalnızca 1 gecede örülen duvarın yapılış amacı, kapitalist ABD kontrolündeki Batı Berlin’i çevrelemek ve Doğu Almanya’yı kapitalizmin yuvası olarak görülen Batı Berlin’den tamamen ayırmaktı.

Gizlilik içinde yürütülen plan bir gecede hayata geçirilmiş ancak örülen bu duvar da kaçışları engelleyememiştir. Doğu Almanya da duvarı yükseltmiş, etrafına mayın tarlaları döşemiş, üzerine tel örgüler yerleştirmiş, çelik kapanlar yerleştirmiş, belirli aralıklarla gözetleme kuleleri (302 tane) ve aydınlatmalar koymuş, bütün bunlara ek olarak hem motosikletli hem de yaya polislerle köpekleri de sözüm ona koruma duvarına eklemiştir.

Günter Litfin Anısına;

Tüm bu gelişmelerle birlikte 25 karayolu, demiryolu ve suyolu sınır kapısının bulunduğu duvar, sıkı bir şekilde kontrol edilmeye başlamıştı. 1961 yılında yalnızca tel örgü olan sınır, kısa süre içerisinde işte bu hale gelmişti. Ayrıca duvarın doğu tarafı kaçanların daha kolay görülebilmesi için beyaz renge boyanmıştı. Batı tarafına ise renkli grafitiler yapılmıştı. Ve 155 kilometre boyunca uzayan bu duvar, Batı’da yıllarda Utanç Duvarı (Schandmauer) olarak anılacaktı.

Doğu Almanya, arttırılan güvenlik önlemleri ile duvarın artık geçilemeyeceğine inansa da işler tahmin edildiği gibi gitmemişti. Nitekim yapılan onca şey, insanları durdurmamış ve 5.000 civarında kişi Doğu’dan Batı’ya kaçmayı başarmıştır. 150 metre uzunluğu bulan tüneller, ev yapımı balonlar, saklanılan bagajlar-valizler ve benzeri yöntemlerle binlerce insan Berlin Duvarı’nı aşmayı başarmıştır. Fakat bu sırada hayatını kaybedenler ve yaralananlar da olmuştur. Örneğin; duvara yakın olan evlerin camlarından karşı tarafa geçmek için atlayan pek çok kişi yaralanmıştır. Aynı şekilde evinin camından atlayan bir kişi de hayatını kaybetmiştir.

Duvarda Hayatını Kaybeden İlk Kişi Ida Siekmann;

Tıpkı adı Ida Siekmann olan 59 yaşındaki kadın gibi! Sadece birkaç blok ötede yaşayan duvarın ardındaki kız kardeşine ulaşmak isteyen Ida Siekmann, aynı zamanda Berlin Duvarı’nın yapımından sonra burada hayatını kaybeden ilk kişi olmuştur. Çünkü bir hemşire olan kadın, doğum gününden 1 gün önce ve duvarın inşasından 9 gün sonra yani 22 Ağustos 1961’de üçüncü kattaki evinden atlayarak karşı tarafa geçmeye çalışmış ancak bu isteği onun ölümüne neden olmuştur.

Berlin Duvarı’nda hayatını kaybeden bir diğer kişinin de ilk kez silahla vurularak öldürülen 24 yaşındaki Günter Litfin olmuştur. Bir terzi olan Litfin Berlin’in doğusunda oturup, batısında çalışıyormuş. Daha sonra şehrin batısında bir ev tutan Litfin, buraya taşınma hayalleri kuruyormuş. Ancak Berlin Duvarı’nın inşası ile bütün hayalleri suya düşmüş.

Karşı tarafa geçebilmek için kaçmaya çalışan Litfin önce tren raylarını kullanmış. Polisin fark ettiği ve uyarı ateşi açtığı Litfin raylardan bir su kanalına atlayarak yüzerek kaçış girişimini sürdürmüş. Ancak kafasına saplanan bir mermi ile öldürülmüş. Ve Batı’nın sert bir şekilde eleştirdiği olay, Berlin Duvarı’ndan kaçmaya çalışırken silahla alınan canların ilki olarak tarihe geçmişti.

Kaçış girişimi sırasında silahla vurularak öldürülen son kişi ise 6 Şubat 1989’da bedenine saplanan kurşunlar yüzünden hayatını kaybeden Chris Gueffroy’dur. Arkadaşı Christian Gaudian ile gece yarısında karşı tarafa geçmeye çalışan Chris Gueffroy, göğsüne isabet eden 10 kurşunla yaşamını yitirmiştir.

Arkadaşı Gaudian ise ağır yaralanmış, ardından yargılanmış ve 3 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Berlin Duvarı’nın kaç can aldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, belirtilen sayı en az 86 en fazla ise 238 olmuştur. Ve günümüzde Berlin Duvarı boyunca burada hayatını kaybedenler için yapılmış pek çok anıta rastlanmaktadır.

Tavsiye İçerik: Sosyalizm Nedir? Sosyalist Kime Denir? Komünizm ile Arasındaki Farklar

Berlin Duvarı Yıkımı – Hangi Tarihte ve Nasıl Yıkılmıştır?

Doğu Almanya’nın sözüm ona sosyalist Doğu’yu kapitalist Batı’ya karşı korumak amacıyla ördüğü duvar, kendi vatandaşlarının özgürlüğü kısıtlamakla kalmayıp aynı zamanda onların hayatına da mal oluyordu. Ve bir gün radikal bir kararla açıklama yapan Alman Demokratik Cumhuriyeti, isteyen Doğu Almanya vatandaşlarının diğer Doğu Bloku ülkelerine geçebileceğini duyurdu. Çıkan iznin ardından binlerce insan Polonya, Macaristan, Yugoslavya, Çekoslovakya gibi ülkelere göç etti. Ardından bu ülkelerden diğer ülkelere kaçan insanların farkına varan Doğu Almanya, duvarın bir anlamının kalmadığını fark etti ve 9 Kasım 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkım kararını açıkladı.

İlk olarak Brandenburg Kapısı daha sonra ise diğer kapılar ve barikatlar kaldırıldı. Ve yalnızca 1 saat içerisinde duvarın iki tarafında binlerce insan birikti. O an 28 uzun yılın ardından mahkumiyetin sona erdiği andı. Kilometrelerce uzunluktaki koca duvarın ayırdığı insanlar için kavuşma vaktiydi. Ama bu süre içerisinde yaşanan acı olaylar ne kadar unutulacaktı, orası kesinlikle tartışılır!

Duvarın resmi olarak yıkımına ise 13 Haziran 1990’da, Ida Siekmann’ın hayatını kaybettiği Bernauer Strasse’de başlandı. 300 Doğu Alman askeri tarafından başlatılan yıkım, 4 ay sonra 13 Ekim 1990’da sona erdi. Ve duvarın şehrin içinden geçen kısmı Kasım ayının sonuna kadar neredeyse tamamen yok edildi. Ancak bazı kalıntılar anıtlaştırıldı. Mesela; 302 tane olan gözetleme kulesinin 5 tanesi anıtsal amaçlı olarak yok edilmedi. Bunlardan bir tanesi kaçış girişimi sırasında vurularak öldürülen Günter Litfin’e ithaf dildi. Bazıları ise muhafaza edilerek, hem Berlin hem de farklı ülkelerde sergilendi.

Duvardan kalan kimi parçalar Brandenburg’de bir depoda bulunuyorken, bazıları da Amerika başta olmak üzere çeşitli ülkelere satıldı. Farklı amaçlarla kullanılan duvar kalıntılarının bulunduğu bazı yerler; Budapeşte’de Terör Müzesi’nin önü, Brüksel’de Avrupa Parlamentosu’nun önü, New York’ta 53. cadde olarak belirtilebilir.

Ayrıca yıllar önce duvarın bulunduğu alanlar özel taşlar ve üzerinde Almanca Berlin Duvarı (Berliner Mauer) yazan levhalarla belirgin hale getirildi. Kısacası; duvarın geçtiği alanın büyük bölümü şu an meydanlar, binalar, dükkanlar, yollar ile kaplanmış olsa da 1961 ile 1989 yılları arasında yaşananlar, günümüzde hem somut hem de soyut bir şekilde varlığını hissettirmektedir.

Berlin Duvarı’nda Dikkat Çeken Grafiti: Öpüşen Adamlar

Yukarıda da belirttiğim gibi duvarın batı tarafı, şehrin renkliliğini yansıtan grafitilerle doldurulmuştu. Bu grafitiler içerisinde en çok akılda kalan ise öpüşen iki adam figürü olmuştur. Pek çok kişinin merak ettiği Berlin Duvarı’ndaki öpüşen adamlar grafitisinin hikayesi ise şöyledir.

Duvarın yıkım kararı açıklandıktan sonra 118 sanatçı bir araya gelmiş ve beyaza boyanmış doğu duvarının üzerine çeşitli çizimler yapmışlardır. 1.3 kilometre boyunca uzanan grafitiler arasında hafızalara kazınan da söz konusu öpüşen adamlar çizimi olmuştur. Duvarın yıkılmayıp, anıtlaştırılan parçalarından biri olarak bırakılan öpüşen adamlar figürü ile vurgulanmak istenen şey ise sosyalizmle ilgili!

Daha doğrusu; iki öpüşen adam çoğu kişiye geyleri hatırlatsa da Berlin Duvarı’nda anlatılmak istenen sosyalist liderlerin birbirine bağlılığı. Çünkü sosyalist devletlerde bağlılığı ve sevgiyi göstermek amacıyla dudaktan dudağa öpüşme geleneği varmış. Komünist Rusya rejiminde de kullanılan bu selamlaşma şekli, Asya’da da benimsenmiş. Devlet büyükleri böyle bir poz vermediğinde aralarının bozuk olduğu düşünülürmüş.

Neyse ki Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliği’nin yıkılmasının ardından bu gelenek sürdürülmemiş. Berlin Duvarı’nda öpüşen iki adam da bu geleneği ifade etmektedir. Resimde öpüşen erkeklere gelince ise biri Alman Sosyalist Genel Sekreteri Erich Honecker, diğeri ise Sovyetler Birliği Sosyalist Parti lideri Leonid Brezhnev’dir. Ve son olarak; resmin altında “Tanrım, bu ölümcül aşktan kurtulmama yardım et” anlamına gelen Almanca bir cümlenin bulunduğunu da eklemek isterim.

Berlin Duvarı ile İlgili Filmler

Bu kadar konuştuktan sonra, Berlin Duvarı ile ilgili filmlerden bahsetmesek olmazdı. Nitekim şimdiye kadar Berlin Duvarı hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olmayan pek çok kişinin, bu aşılmaz sınırla ilgili gerçeklerden fazlasıyla etkilendiğini tahmin ediyorum. Eğer siz de onlardan biriyseniz, birkaç tanesinden ayrıntılı şekilde bahsedeceğimiz filmleri izlemenizi öneririm. Berlin Duvarı ile ilgili filmler;

• Der Tunnel (Tünel) (2001)
• Das Leben der Anderen (Ötekilerin Yaşamı) (2006)
• Die Frau vom Checkpoint Charlie (Checkpoint Charlie’deki Kadın) (2007)
• Das Wunder von (Berlin Mucizesi) (2008)
• The Spy Who Come From The Cold (Soğuktan Gelen Casus) (1965)
• Funeral in Berlin (Berlin’de Cenaze) (1966)
• One, Two, Three (Bir, İki, Üç) (1961)
• The Legend of Rita (Rita Efsanesi) (2000)
• Torn Curtain (Esrar Perdesi) (1966)
• Octopussy (Ahtapot) (1983)
• Bridge of Spies (Casuslar Köprüsü) (2015)

Good Bye Lenin! (Hoşçakal Lenin!)

Berlin Duvarı ile ilgili çekilmiş en etkileyici filmlerin başında gelen Good Bye Lenin! 2003 yılında vizyona girmiştir. Sosyalizm yanlısı anne (Kathrin Sass) ile oğlu (Daniel Brühl) arasındaki ilişkiyi konu alan film, bugüne kadar milyonlarca insan tarafından izlenmiştir.

Doğu Almanya hükümeti yıkılmadan 8 ay önce kalp krizi geçirip komaya giren anne olup bitenlerden habersiz yeniden hayata dönmüştür. Ve doktor, Alex’e küçücük bir üzüntünün bile onun için ölümcül olabileceğini söylemektedir. Bu nedenle genç, annesine yapay bir dünya yaratma yoluna gitmiştir. Doğu Almanya’nın yıkılmasının sosyalistler üzerinde yarattığı etkinin vurgulandığı filmin yönetmenliğini ise Wolfgang Becker yapmıştır.

Das Leben der Anderen (Başkalarının Hayatı) (2006)

En iyi politik filmler listesinde de yer alan film, 2006’da Yabancı Dilde En İyi Film Oscar’ını almaya hak kazanmıştır. Yönetmen koltuğunda Florion Henckel von Donnersmarck’ın olduğunu gördüğümüz film ayrıca IMDb TOP 250 listesinde de yer almaktadır. Berlin Duvarı’nın bölgeyi ikiye böldüğü dönemde, Doğu Almanya’da geçen film, meraklıları için iyi bir tercih olacaktır.

Der Himmel Über Berlin (Berlin Üzerinde Gökyüzü) (1987) – Wings of Desire (Arzunun Kanatları)

Almanya Fransa ortak yapımı olan bu film ise Wim Wenders tarafından yönetilmiştir. Ülkemizde 8. Uluslararası Film Festivali’nde (Nisan 1989) gösterilen Der Himmel Über Berlin (Berlin Üzerindeki Gökyüzü), Amerika’da Wings of Desire (Arzunun Kanatları) adıyla gösterime girmiştir. 1980’li yılların sonunda Berlin’deki iki meleğin ve tanıklık ettikleri olayların hikayesi anlatılmaktadır. Farklı tarzı ve şiirsel anlatımıyla akıllarda kalan yapım, çıktığı yıl Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye ödülüne aday gösterilmiş, yönetmen Wenders ise en iyi yönetmen ödülüne layık görülmüştür.

Berlin Duvarı Belgeseli

Son olarak; konuyla ilgili daha detaylı bilgi almak isteyenler için aşağıdaki belgeseli paylaşıyoruz. Duvarın var olduğu yıllarda çekilmiş görüntülerin de yer aldığı bu belgesel, Berlin Duvarı hakkında duyduklarınızı daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.

Paratic

YouTube'da Takip Et