Varlık Fonu Nedir? Türkiye Varlık Fonu Hakkında Bilgiler

Varlık fonları, ülkemizde kurulan Türkiye Varlık Fonu’nun ardından daha çok gündeme gelmeye başladı. Aslında bu fonların ilk örnekleri 1950’li yıllarda petrol gelirlerindeki yükseliş ile Körfez ülkeleri tarafından uygulanmıştır.

Kısaca, bir ülkenin rezervlerinden elde edilen para havuzlarından oluşan bir devlet yatırım fonu veya kuruluşu olarak tanımlanmaktadır. Rezervler ise ülke ekonomisine ve vatandaşlarına fayda sağlayacak yatırımlar için ayrılan fonlardır.

Günümüzde en büyük varlık fonu 1 trilyon doların üzerindeki değeriyle Norveç’in Norvay Government Pension Fund Global isimli fonudur. Peki, Türkiye Varlık Fonu’nun değeri ve dikkat çeken özellikleri nelerdir? Aşağıdaki başlıklarda bu soruların cevaplarını ve daha fazlasını bulabilirsiniz.

Varlık Fonu Nedir?

İngilizcesi (sovereign wealth fund) olan varlık fonları, bütçe ve cari fazlası olan ülkelerin artan paraları kamu yararına değerlendirmek ve gelir elde etmek için topladıkları fondur. Fonlar bunları genellikle uluslararası piyasalarda emtia, hisse senetleri, tahvil ve gayrimenkulde değerlendirir.

Bu basitçe ülkelerin yatırım yaptığı bir mekanizma olarak da tanımlanabilir. Genellikle petrol veya diğer emtialardan elde edilen bir yığın para; daha sonra hisse senetlerine, bonolara, mülklere veya diğer potansiyel büyüme alanlarına yatırım yapılır.

Varlık fonlarını kullanan ülkelerin çoğu, Norveç ve Orta Doğu’daki petrol gelirleri gibi büyük ölçüde tek bir gelir kaynağına bağımlı olan ekonomilere sahiptir.

Varlık fonları aracılığıyla yapılan yatırımlar da bu ülkelerin çeşitlendirilmesi ve tek bir gelir akışına daha az bağımlı hale gelmesi için etkili bir yoldur. Ulusal varlık fonları hakkında üzerinde durulması gereken bir diğer önemli nokta, bunları benzer ama farklı olan finansal varlıklarla karıştırmamaktır.

Ulusların merkez bankaları tarafından tutulan benzer fonlar, farklı hedefleri olduğu için ulusal varlık fonları değildir. Şöyle ki merkez bankaları para biriminin değerini yönetmek, ekonomiyi canlandırmak veya enflasyonu önlemek için fonlar bulundururken ulusal varlık fonları sadece daha yüksek getiri hedeflemektedir.

Türkiye Varlık Fonu Nedir?

Misyonu Türkiye’nin stratejik varlıklarını geliştirmek, değerlerini artırmak ve öncelikli yatırımlar için kaynak sağlamak şeklinde belirtilmiştir.

Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketi, 26 Ağustos 2016’da Resmi Gazete’de yayımlanan ve yürürlüğe giren kanunla kurulmuştur. Cumhurbaşkanlığı’na bağlı, profesyonel yönetim ilkelerine göre yönetilen ve özel hukuk hükümlerine tabidir.

2017 yılında Ziraat Bankası, BIST, PTT, ETİ Maden, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Türksat, Çaykur ve BOTAŞ gibi birçok şirketin hisse yönetimi, Türkiye Varlık Fonu’na aktarılmıştır. Olay gündemde büyük yankı uyandırmıştır. Başbakanlık o dönemki açıklamasında devredilen şirketlerin mevcut düzeninin sürdürüleceğini bildirmiştir.

TVF’nin yurt içinde kamuya ait varlıkları ekonomiye kazandırmak, dış kaynak temin etmek, büyümeye ve ortaklıklara yardımcı olmak gibi amaçları bulunmaktadır. Kuruluşundan bu yana bünyesine kattığı şirketlerle birçok tartışma yarattığını da söyleyelim. Ayrıca 2016 ve 2017 yılına ilişkin denetimlerinin zamanında yapılmamasıyla eleştirilmiştir.

Türkiye Varlık Fonu’nun Amaçları

Türkiye Varlık Fonu’nun ana amaçları büyüme, çeşitlilik ve yatırım olarak belirtilse de kurum bu doğrultuda hangi kaynakları kullanacağı konusunda eleştirilmiştir.

Çünkü varlık fonları, ihracat fazlalarını ya da doğal kaynak gelirlerini ülkenin ihtiyaçlarına yönelik kullanan fonlardır. Türkiye uygulamasında ise söz konusu gelirler var olmadığından özelleştirme ve mevcut kamu iktisadi teşebbüslerinden aktarımlara yönelim görülmektedir.

Yasada ifade edilmemiş olmasa da yapılan açıklamalardan TVF’nin piyasalardaki dalgalanmalara karşı kullanılacağı da dile getirildi.

TVF’nin para ve finansal piyasalara yönelik dengeleme ve ekonomik teröre karşı mücadele fonksiyonu görevini yapacağını anlatan o dönemin Başbakan Yardımcısı Nurettin Canikli, şu ifadeleri kullandı:

Türkiye Uygulamasının Varlık Fonu Sahibi Ülkelerden Farkı

Dünya genelindeki varlık fonlarına bakıldığına çoğunun emtia zengini ve tasarruf fazlasına sahip ülkeler olduğu görülüyor. İlk varlık fonu 1953’te Kuveyt tarafından kullanılırken ülke fazla gelirlerini bu fonla uluslararası piyasalarda değerlendiriyor.

Diğer taraftan varlık fonu sahibi ülkelerin çoğu enerji ihracatçısıyken Türkiye enerji ithalatçısı olarak göze çarpıyor. Onlar ihracata bağlı yüklü döviz girişlerine sahipler, Türkiye’nin döviz rezervleri ise malum. Dolayısıyla Türkiye Varlık Fonu, pek çok uzmandan ve muhalefet kesimden eleştiri alıyor.

TVF’nin Yapabilecekleri ve Öne Çıkan Özellikleri

• Şirketin 50 milyon lira olan kuruluş sermayesi Özelleştirme Fonu’ndan karşılanır.
• Şirketin hisse senetleri nama yazılıdır.
• Yönetim kurulu en az beş kişiden oluşurken üyelerinin ekonomi, finans, bankacılık ve maliye alanlarında en az beş yıl tecrübe sahibi olması şartı aranmaktadır.
• Sayıştay kanununa tabi değildir, SPK denetimine tabidir.
• Damga vergisi, harç, BSMV ve kredi kullanımı vergisinden muaftır.
• Menkul kıymet ödemelerinde BIST kayıt ücretinden ve kotasyondan muaftır.

Yönetim Kurulu’nun kararıyla Türkiye Varlık Fonu adına gerçekleştirilebilecek işlemler şu şekildedir:

• Yerli ve yabancı şirketlerin hisse senetleri, özelleştirme kapsam ve programına alınanlar dahil olmak üzere Türkiye’de kurulan ihraççılara ait payların alınıp satılması.
• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen yabancı kamu, özel sektör ve kamu borçlanma araçları ve ihraççı paylarının alınıp satılması.
• Vadeli mevduat ve katılma hesabı işlemlerinin yapılması.
• Hazine taşınmazları ve mevduat sertifikaları, altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının alım satım işlemlerinin yapılması.
• Fon katılma payları, repo ve ters repo işlemleri, kira sertifikaları, gayrimenkul sertifikaları, varantlar ve sertifikalar, Takasbank para piyasası işlemleri, türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, özel tasarlanmış yabancı yatırım araçları ve ikraz iştirak senetleriyle ilgili işlemlerin yapılması.
• Ulusal yatırımlar ile uluslararası alanlarda diğer devletler ve/veya yabancı şirketler tarafından yapılacak yatırımlara iştirak ve bunlarla sınırlı olmamak üzere diğer yatırım araçları işlemlerine girilmesi.

Türkiye Varlık Fonu’nun Kaynakları ve Finansmanı

Türkiye Varlık Fonu’nun Portföyü

Türkiye Varlık Fonu’nun portföyündeki şirketler ve hisse oranları şu şekildedir.

• Türk Hava Yolları A.O.’nun yüzde 49,12 hissesi
• Türk Telekomünikasyon A.Ş.’nin yüzde 6,68 oranındaki Hazine’ye ait hissesi
• Ziraat Bankası’nın sermayesinde bulunan Hazine’ye ait hisselerin tamamı
• Türkiye Halk Bankası A.Ş.’nin %51,11 oranındaki hissesi
• Türkiye Petrolleri A.O.’nın (TPAO) sermayesinde bulunan Hazine’ye ait hisselerin tamamı
• Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.’nin (BOTAŞ) sermayesinde bulunan Hazine’ye ait hisselerin tamamını
• Posta ve Telgraf Teşkilatı A.Ş.’nin (PTT) sermayesinde bulunan Hazine’ye ait hisselerin tamamı
• Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş.’nin (TÜRKSAT) sermayesinde bulunan Hazine’ye ait hisselerin tamamı
• Borsa İstanbul A.Ş.’nin sermayesinde bulunan Hazine’ye ait hisselerin tamamı
• Nakit oynatılan Piyango, Hemen-Kazan, Sayısal Loto, Şans Topu, On Numara ve Süper Loto oyunları ile ilgili daha değişik yeni oyunların yapılmasına izin verilebilecek oyunlarına ilişkin lisans 49 yıl süreyle
• TCDD İzmir Limanı devri işlemleri tamamlanıncaya kadar TCDD’nin yönetiminde kalmasına ve TCDD tarafından işletilmeye devam edilmesine karar verilmiştir.
• Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin sermayesinde bulunan %49 oranındaki hisse
• Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
• Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş’nin %10 oranındaki hissesi
• Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün (Çaykur)
• Yurt içinde at yarışları düzenleme, yurt içi ve dışında düzenlenen at yarışları üzerine yurt içi ve dışından müşterek bahis kabul etme hak ve yetkilerine ilişkin lisanslar, topluca 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren 49 yıl süreyle
• Mülkiyeti Hazineye ait Antalya, Aydın, İstanbul, Isparta, İzmir, Kayseri ve Muğla’da bulunan bazı taşınmazlar.

Türkiye Varlık Fonu Yönetim Kurulu

Eylül 2018’de Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı kararı ile Varlık Fonu’nun Yönetim Kurulu Başkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.

Yönetim Kurulu Başkan Vekili Berat Albayrak olurken; Salim Arda Ermut, Hüseyin Aydın, Rifat Hisarcıklıoğlu, Erişah Arıcan, Fuat Tosyalı ve Zafer Sönmez üye olarak atandı.

Dünyanın En Büyük Varlık Fonları ve Ekonomiye Etkileri

Egemen Servet Fonu Enstitüsü’ne (SWF) göre Norveç, dünyanın en büyük varlık fonu olarak ilk sırada yer almaktadır. Kasım 2019 itibariyle yaklaşık 1.1 trilyon dolar seviyesine ulaşmıştır.

Bununla birlikte karları devlete ait Kuzey Denizi petrol sondaj operasyonundan geldiği için petrol fiyatlarındaki düşüşlere karşı savunmasızdır. Orta Doğu fonları da büyük ölçüde petrol ihracatına dayanırken hükümet fonlarındaki toplam servetin yaklaşık üçte birini oluştururlar.

Ulusal varlık fonlarının altındaki toplam para miktarı Eylül 2007’den bu yana iki katından fazla arttı ve 3.265 trilyon dolardan 2019’da 8.1 trilyon dolara yükseldi. Varlık stokları şu anda tüm hedge fonların toplamının iki katına ulaştı ki bu fonlar genel piyasaları etkileyecek kadar büyükler.

Örneğin, finansal kriz sırasında Citigroup, Morgan Stanley ve Merrill Lynch’den büyük paylar aldılar. Londra ve New York gayrimenkullerindeki varlık balonlarına katkıda bulundular. Yatırımcılar daha sofistike hale geldikçe bu fonların etkileri de artıyor. Yüksek petrol fiyatları 2007-2014 yılları arasında büyük servet fonlarının büyümesini teşvik etmiştir.

Bu süre zarfında varlıklarının yaklaşık %60’ı petrol ve doğal gaz gelirlerinden geliyordu. 2008 mali krizi büyümelerini çok az yavaşlattı ki bu fonlar Aralık 2009’da 4 trilyon dolara ve Mart 2012’de 5 trilyon dolara ulaştı.