Opsiyon Nedir, Opsiyon Örnekleri Nelerdir?

Türev ürünler arasında dikkat çeken ama hakkında az şey bilenen opsiyonlar, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) işlem görürler. Vadeli işlem sözleşmesi kadar yoğun ilgi görmese de avantajlı ürünlerdir.

Döviz riskine karşı koruma sağlayan ve zararın ödenen prim kadar olduğu opsiyon sözleşmeleri, alıcısına bir yükümlülük getirmez. Sadece opsiyonu kullanma veya kullanmama hakkını verirler. Satıcılara ise yükümlülük getirirler.

Şimdi opsiyon ne demek sorusunun detaylı cevaplarına göz atalım:

Opsiyon Nedir?

Belli bir vadede önceden fiyatı belirlenmiş bir malı alma veya satma hakkı veren finansal ürünlerdir. Alıcısına alma veya satma hakkı verirken, satıcısına alma veya satma yükümlülüğü doğuran anlaşmalardır.

Bir başka deyişle;

• Opsiyonu alan yatırımcı, belirli bir prim karşılığında opsiyonu kullanma hakkına sahip olur.
• Opsiyonu satan yatırımcıysa alıcının talebi halinde opsiyon şartlarını yerine getirmekle yükümlüdür.

Opsiyon ne demek diye incelediğimiz zaman, tamamen yasal olduklarından da bahsetmeliyiz. Çünkü ikili opsiyon ile karıştırıldığı görülmektedir. İkili opsiyon yasal değildir ve Borsa İstanbul gibi kurumsal bir yapıya dahil değildir.

Opsiyon ile İlgili Terimler

Opsiyon piyasası hakkında bilmeniz gereken bazı terimler vardır. Opsiyon ne demek öğrenmek için bu terimleri de mutlaka bilmelisiniz. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:

Opsiyon Primi: Alma veya satma hakkına sahip olmak için ödenmesi gereken bedel.

Kullanım Fiyatı: Opsiyon sözleşmesine konu olan ürünün üzerinde anlaşılan ileri tarihteki alım veya satım fiyatı.

Call Option (Alım Opsiyonu): Sözleşmeyi alan tarafa kullanım fiyatından alma hakkı veren işlem.

Put Option (Satım Opsiyonu): Sözleşmeyi alan tarafa kullanım fiyatından satma hakkı veren işlem.

Kârda Opsiyon: Bir alım opsiyonunda dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatından yüksekse kârda diye adlandırılır. Bir satım opsiyonunda ise dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatının altında ise kârda opsiyondur.

Zararda Opsiyon: Bir alım opsiyonunda dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatının altında ise zararda diye adlandırılır. Bir satım opsiyonunda ise dayanak varlığı spot fiyatı kullanım fiyatının üstünde ise zararda opsiyondur.

Başabaş Opsiyon: Dayanak varlığın spot piyasa fiyatı, kullanım fiyatına eşitse başabaş opsiyon olarak tanımlanır.

Amerikan Tipi Opsiyon: Sözleşmenin vadeden önce herhangi bir tarihte kullanılabilir olması.

Avrupa Tipi Opsiyon: Sözleşmenin yalnızca vade geldiğinde kullanılabilir olması.

Uzun Taraf (Long): Opsiyon sözleşmesini alan taraftır. Prim ödeme dışında herhangi bir yükümlülüğü bulunmadığı için risk taşımaz.

Kısa Taraf (Short): Opsiyon sözleşmesini satan taraftır. Vadeye kadar veya vade tarihinde alma veya satma yükümlülüğü bulunduğu için risk taşır. Dolayısıyla kısa taraftan teminat talep edilir.

Opsiyon nedir öğrendiğimize göre şimdi de opsiyon sözleşmesi nedir hemen göz atalım:

Opsiyon Sözleşmesi Nedir?

Borsa İstanbul’un açıklamasına göre opsiyon sözleşmesi nedir diye incelediğimizde; “iki taraf arasında yapılan ve alıcıya ödeyeceği belli bir tutar karşılığında, belirli bir vadeye kadar bugünden belirlenen bir fiyat üzerinden opsiyona dayanak teşkil eden bir malı, kıymetli veya finansal göstergeyi satın alma veya satma hakkı tanıya, satıcıya da alıcının bu sözleşmeden doğan hakkını kullanması durumunda sözleşmeye dayanak teşkil eden malı, kıymetli veya finansal göstergeyi satma veya alma yükümlülüğü getiren sözleşmelerdir” tanımı ile karşılaşırız.

Bu uzun tanım, opsiyon sözleşmelerini etraflıca açıklamaktadır. Ancak biraz karışık gelmiş olabilir. Özetlemek gerekirse;

• Alıcı açısından opsiyon sözleşmesi, opsiyon primi karşılığında belirli bir vadeye kadar bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan dayanak varlığı alma veya satma hakkı veren sözleşmedir.
• Satıcı açısından opsiyon sözleşmesi, alıcının sözleşmeden doğan hakkını kullanması durumunda dayanak varlığı satma veya alma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP); pay endeksi ve Dolar/TL opsiyon sözleşmeleri işlem görmektedir. VİOP nedir detaylıca öğrenmek için ilgili yazımızı ziyaret edin. Ancak küresel piyasalardaki opsiyon işlemlerine baktığımız zaman, forex pariteleri arasında ilk sırada yer alan EUR/USD paritesine dayalı opsiyonlar yoğun ilgi görmektedir.

Gelelim opsiyon sözleşmelerini kısaca tanımlayan kodlara…

O_XXXXXE1223P5450

• O harfi opsiyon olduğunu gösterir.
• XXXXX kısmı dayanak varlığı tanımlar
• E harfi Avrupa tipi bir sözleşme olduğunu gösterir. (E – Avrupa ve A – Amerikan)
• 1223 kısmı vade tarihini gösterir. (Aralık 2023)
• P harfi put opsiyon olduğunu gösterir. (Put – Satım ve Call – Alım)
• 5450 kısmı ise kullanım fiyatını ifade eder.

Opsiyon koduna bir örnek daha verelim.

Opsiyon Piyasası Nasıl Çalışır?

Opsiyon nedir ve opsiyon piyasası nasıl çalışır en iyi bir örnekle tanımlayabiliriz.

Diyelim ki bir araba alacaksınız ve fiyatı şu anda 500 bin lira. Ancak elinizde bu kadar para yok ve yapacağınız bir iş sonucunda 2 ay sonra bu miktarı tamamlayacaksınız. Bu sefer de arabanın fiyatının yükselme ihtimaliyle karşı karşıyasınız.

Araba satıcısıyla bir anlaşma yapıp 10 bin lira kapora karşılığında arabayı 2 ay sonra 500 bin liradan alacağınızı taahhüt edebilirsiniz. 2 ay sonra arabanın fiyatı 600 bin lira olsa bile bu anlaşma sayesinde siz arabayı 500 bin liradan alırsınız. Arabanın toplam maliyeti ise 510 bin lira olur ve siz 90 bin lira kar edersiniz.

Diyelim ki arabanın fiyatı 2 ay sonra 450 bin liraya düştü. İşte o zaman siz bu sözleşmeyi fes etme hakkına sahipsiniz. Bu durumda zararınız sadece ödediğiniz kapora kadar olacaktır.

İşte en basit haliyle bu bir opsiyon işlemidir. Sözleşmeyi yaparken ödediğiniz kapora ise opsiyon primidir. Arabayı almak için belirlenen 500 bin lira ile kullanım fiyatıdır.

Arabanın 600 bin liraya ulaşmasıyla alım yapmanız durumunda sözleşmeniz, alım yani call opsiyonu olarak tanımlanır. Eğer fiyatın düşeceğine yönelik bir sözleşme yapsaydınız bu da satım yani put opsiyonu olarak tanımlanacaktı.

Opsiyon Yatırımı Nasıl Yapılır?

Opsiyon yatırımı yapmak istiyorsanız VİOP için aracılık hizmeti sunan bir aracı kurumdan yatırım hesabı açtırmalısınız. Yasal olarak faaliyet gösteren aracı kurumları inceleyerek opsiyon işlemlerine aracılık edip etmediklerini öğrenebilirsiniz.

Yatırım hesabınızı açtırdıktan sonra bir işlem platformu indirmeniz gerekiyor. Bu MetaTrader 5 olarak adlandırılıyor. Bu platformu bilgisayarınıza, telefonunuza veya tabletinize indirebiliyorsunuz. Kurulum işlemlerinin ardından size tanımlanan kullanıcı bilgileri ile giriş yapmalısınız. Ardından opsiyon sözleşmelerinden dilediğinizi seçip al veya sat emri vererek işleminizin gerçekleşmesini sağlayabilirsiniz.

Opsiyon işlemlerini gerçekleştireceğiniz platformlarda sözleşme kodları, kullanım fiyatları, vade tarihleri, opsiyon tipleri gibi her detay açıkça görülür. Dilediğiniz sözleşmeyi seçerek platformdan opsiyon primini ödeyerek anında yatırım yapabilirsiniz.

Opsiyon yatırımında dikkat etmeniz gereken önemli konulardan birisi kaldıraç oranlarıdır. Kaldıraç oranları düşük teminatla daha yüksek kazanç elde etmenizi sağlarken, riskinizi de artıracaktır. Aynı zamanda alım opsiyonlarında kullanım fiyatı arttıkça kaldıraç oranları artar. Satım opsiyonlarında ise kullanım fiyatı arttıkça kaldıraç oranı düşer.

Dikkat etmeniz gereken konulardan birisi de opsiyon fiyatına hangi faktörlerin etki ettiğidir. Opsiyon fiyatları;

• Dayanak varlık fiyatına,
• Örtük oynaklığa,
• Vadeye kalan süreye,
• Faiz beklentisine,
• Hisse ve endekslerde temettü beklentisine göster değişiklik gösterir.

Dayanak varlık fiyatlarına bağlı olan opsiyon fiyatlarını öngörebilmek için ekonomik takvim takibi yapmayı ihmal etmemelisiniz.

Opsiyon Örnekleri

ABD’nin büyük şirketlerinin oluşturduğu S&P 500 endeksinin şu anda 3500 dolar kullanım fiyatı olsun. Endekste 1 ay sonra yükseliş olacağına inanıyorsunuz, ancak bu kadar sermayeniz bulunmuyor. Bu durumda S&P 500 endeksine dayalı alım opsiyonuna 30 dolar prim ödeyerek satın alırsınız.

Bu opsiyona 30 dolar ödeyerek, 1 ay sonra S&P 500 endeksini 3500 dolardan alma hakkına sahip olursunuz. 1 ay sonra endeks 3800 dolar olursa bu işlemden 300 dolar (3800 – 3500) uzlaşı ödemesi alırsınız. 30 dolar prim ödediğiniz için net kârını 270 dolar olacaktır.

Diyelim ki öngörünüz yanlış çıktı ve endeks 3300 dolara geriledi. Bu durumda kaybınız ödediğiniz prim olan 30 dolar ile sınırlı olacaktır.

Peki, satım opsiyonu işlemi nasıl gerçekleşir?

Ons altının şu anki fiyatının 1700 dolar olduğunu varsayalım. Siz ise ons için düşüş beklentisine sahipsiniz. Bu durumda 20 dolar prim ödeyerek bir satım opsiyonu alabilirsiniz. Bu şekilde 1 ay sonra ons altını 1700 dolardan satma hakkına sahip olursunuz.

Beklentiniz doğru çıktı ve ons fiyatı 1 ay sonra 1600 dolara geriledi. Bu durumda 100 dolar (1700 – 1600) uzlaşı ödemesi alırsınız. 20 dolar da prim ödediğiniz için net kârınız 80 dolar olacaktır.

Opsiyon sözleşmeleri bir miktar kafa karıştırıcı olsa da kârlı sonuçlar doğurabilmektedir. Diğer yatırımlarda olduğu gibi opsiyonlar hakkında da bilgi ve deneyim sahibi olduktan sonra yola çıkmayı unutmamalısınız.

Opsiyon Çeşitleri Nelerdir?

Opsiyon türleri alım ve satım opsiyonları olarak ikiye ayrılır. Call (alım) ve put (satım) isimleriyle de anılan bu türler için alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf vardır. Bu nedenle opsiyon işlemlerinde dört farklı pozisyon durumu söz konusu olur. Bu pozisyonlar;

• Call opsiyonu almak (long-call)
• Call opsiyonu satmak (short-call)
• Put opsiyonu almak (long-put)
• Put opsiyonu satmak (short-put)

Her iki opsiyon türünde de işlemin gerçekleştiği tarihte (T günü), prim borçları uzun pozisyon sahibinin hesabından tahsil edilir. Kısa pozisyon sahibinin prim alacağı ise hesabına işlemin gerçekleştiği tarihin bir gün sonrasında (T+1) yatırılır. Prim fiyatı piyasadaki arz ve talebe göre belirlenirken, hak kullanılsın veya kullanılmasın prim bedeli geri alınmaz.

Şimdi alım ve satım opsiyonlarını ayrı ayrı inceleyelim:

Alım Opsiyonu (Call Option) Nedir?

Alım opsiyonunda alıcılar yani long call pozisyonuna sahip yatırımcılar, belirli bir dayanak varlığı vade tarihinde kullanım fiyatından alma hakkına sahip olurlar.

Alım opsiyonunda satıcılar yani short call pozisyonuna sahip yatırımcılar, belirli bir dayanak varlığı vade tarihinde kullanım fiyatından satma yükümlülüğündedir.

Bir opsiyonun alım opsiyonu olduğunu anlamak için kodunda yer alan A harfinden anlayabiliriz. Bu kod yapısına örnek verecek olursak; O_EURUSD_1123_A_1.05

Bazı kod yapılarında ise A (Amerikan tipi opsiyon) harfi opsiyon tipini verir. Bu kodlarda da alım opsiyonu olduğu C (call) harfinden anlaşılır. Bu kod yapısına örnek verecek olursak; O_XXXXXA1223C1030

Long-call pozisyonunda, yatırımcı dayanak varlıkta yükseliş eğilimi beklentisine sahip demektir. Eğer yatırımcı bu pozisyonu vade sonuna kadar koruyacaksa dayanak varlık fiyatı kullanım fiyatından en az başlangıçta opsiyona ödenen prim kadar fazla olmalıdır.

Short-call pozisyonunda ise yatırımcı dayanak varlıkta düşüş eğilimi beklentisine sahiptir.

Satım Opsiyonu (Put Option) Nedir?

Satım opsiyonları alıcısına yani long put pozisyonuna sahip yatırımcılara, dayanak varlığı vade tarihinde kullanım fiyatından satma hakkı verir.

Satım opsiyonları satıcısın yani short put pozisyonuna sahip yatırımcılara, dayanak varlığı vade tarihinde kullanım fiyatından satma yükümlülüğü getirir.

Bir opsiyonun satım opsiyonu olduğunu anlamak için kodunda yer alan S harfinden anlayabiliriz. Bu kod yapısına örnek verecek olursak; O_EURUSD_1123_S_1.05

Bazı kod yapılarında ise satım opsiyonu olduğu P (put) harfinden anlaşılır. Bu kod yapısına örnek verecek olursak; O_XXXXXA1223P1030

Satım opsiyonu alıcısı, alım opsiyonu alıcısının tam tersi düşünceyle işleme girer. Belli bir kullanım fiyatından satım hakkının alınması, vade bitiminde dayanak varlığın kullanım fiyatının altında fiyatlanacağı beklentisine işaret eder. Ayrıca vade tarihinde spot piyasadan daha ucuza satın alabileceği bir ürünü, opsiyon satıcısına daha pahalıya satma hakkını elinde bulunduruyor demektir. Dolayısıyla bu uzlaşıdan ödeme almaya hak kazanır.

Opsiyon Tipleri Nelerdir?

Opsiyon piyasasında iki farklı tipten bahsedilir. Bunlar; Avrupa ve Amerikan tipi olarak sıralanır.

Avrupa tipi opsiyonlar; alım yapan yatırımcının yalnızca vade bitim tarihinde borsa tarafından belirlenen zaman içinde kullanılır.

Amerikan tipi opsiyonlar ise alım yapan tarafın opsiyonu alma tarihi ile vadesi arasındaki herhangi bir zamanda kullanılabilirler.

Opsiyonlara Yatırım Yapmanın Avantajları Nelerdir?

Opsiyonlar karmaşık enstrümanlar olarak görülse de çeşitli yatırım avantajlarına sahiptirler. Bunların başında da risk yönetimi gelir. Opsiyonlar sayesinde fiyatlarda görülebilecek beklenmedik değişimlerden korunma avantajı sunarlar.

Aynı zamanda düşük işlem maliyetine sahiptirler. Dayanak varlığın kendisini almadan, sadece fiyat hareketlerinden kazanç sağlama imkanı sunarlar. Çeşitli strateji seçenekleri sunuyor olmaları da bir başka avantajdır. Opsiyonlar sayesinde piyasadaki fiyat beklentilerine göre farklı portföy seçenekleri oluşturabilirsiniz.

Opsiyonların etkin kaldıraç gücü kullanılarak daha az yatırımla ciddi kazanç elde edilebilir. Ayrıca kısa pozisyon imkanı ile daha esnek bir yatırım süreci geçirebilirsiniz. Opsiyonlarda zarar teorik olarak ödenen primle sınırlıdır.

Son olarak opsiyonlarda vade sonunu beklemeye gerek kalmadan istediğiniz zaman pozisyonu kapatabilme imkanınız vardır.

Opsiyonlara Yatırım Yapmanın Riskleri Nelerdir?

Opsiyonların kaldıraçlı ürünler olması nedeniyle taşıdıkları en temel risk, kaldıraç oranlarıdır. Kaldıraç oranları işlem maliyetini düşürürken, kayıpların boyutunu da artırmaktadır. Özellikle kısa pozisyon sahipleri için sınırsız risk taşımaktadır.

Opsiyonlara yatırım yapmanın bir diğer riski ise vade bitiminde değerinin sıfırlanması nedeniyle elde tutulduğu süre boyunca kâr artışı olmazsa yatırımcı zarar edebilir.

Türev bir araç olan opsiyonlar risklere karşı korunma imkanı sunduğu gibi bazen spekülatif hareketlerde zarar etme riskini de taşırlar. Düşük likiditeyle işlem görmeleri ve derinliğin az olması da birer risk unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.

Opsiyon Primi ve Fiyatlamasını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Piyasada opsiyon primini etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunların başında dayanak varlığın mevcut fiyatı, dayanak varlık ile işlem fiyatı arasındaki fark, işlem tarihine kalan süre, dayanak varlığın volatilitesi gelir. Bu faktörlerin etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Dayanak varlığın fiyatı yükseldikçe alım opsiyonunun fiyatı artar – satım opsiyonunun ise fiyatı azalır.
• Kullanım fiyatı yükseldikçe alım opsiyonunun değeri azalır – satım opsiyonunun değeri artar.
• Vadeye kalan gün sayısı arttıkça alım ve satım opsiyonlarının fiyatı artar.
• Opsiyon vade sonuna ne kadar yakınsa değeri o kadar azalır.
• Dayanak varlığın volatilitesi arttıkça opsiyonların da değeri artar.
• Faiz oranları yükseldikçe alım opsiyonlarının değeri artar – satım opsiyonlarının değeri azalır.
• Pay opsiyonlarında vadeye kadar olan dönemde şirketin ödediği temettü arttıkça alım opsiyonunun değeri azalır – satım opsiyonunun değeri artar.