Manipülasyon Nedir? Nasıl Yapılır? Manipülatör Kime Denir?

Dilimize Fransızcadan geçen manipülasyon, başkalarını çeşitli yollarla aldatarak ve gerçeği çarpıtarak etkileme, yönlendirme, kullanma, kontrol etme ve yönetme demektir. Genellikle duygusal ve psikolojik manipülasyondan bahsedilir. İş hayatından özel yaşamınıza kadar her alanda böyle bir duruma denk gelebilirsiniz.

Manipülasyon finans sektöründe ise piyasa dolandırıcılığı olarak tanımlanır. Spekülasyon ile birbirine sıklıkla karıştırılır, ancak manipülasyon bir suçtur ve cezası vardır. Piyasalar için normal bir yatırımcı davranışı olarak değerlendirilen spekülasyon nedir öğrenmek için bakınız.

Manipülasyon nedir detaylıca ve teorik olarak ele aldığımıza bilgilere göz atabilirsiniz.

Manipülasyon Nedir?

Piyasanın sağlıklı ve etkin işleyişini bozmayı amaçlayan ve çeşitli yollarla yapay bir fiyat oluşturmaya çabalayan, bu şekilde haksız kazanç getiren her türlü eylem manipülasyon olarak tanımlanır.

Kısaca dolandırıcılık olarak tanımlanan manipülasyon, finansal piyasalardaki yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla bir varlığın arz ve talebini etkilemek için asılsız haber yaymak, söylenti çıkarmak ve yanlış bilgi vermek demektir. Ayrıca hileli alım – satım yaparak piyasada yapay fiyat hareketleri yaratarak gerçek fiyat oluşumunu engellemek manipüle etmek anlamına gelir.

Örneğin bir şirket hakkında söylentiler veya yalan haberler yayarak hisse senedinin fiyatının hileli bir şekilde düşürülmesi manipülasyondur. Yasa dışı bir faaliyettir ve suçtur. Sermaye Piyasası Kanunu’na göre 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası uygulanır.

Manipülasyona bir örnek vermek gerekirse;

Biliyorsunuz ki Borsa İstanbul’un işlem hacmi diğerlerine göre daha düşüktür. Bu sebeple manipülasyon hareketleri direkt olarak piyasayı etkiler niteliktedir. Bu durumdan en çok acemi yatırımcılar etkilenmektedir. Bu yüzden de güvenli olarak görülen piyasa, güvensiz olarak görülmeye başlanmıştır.

Sırf bu nedenle bile birikimlerini borsada değerlendirmekten vazgeçen yatırımcılar vardır. Çünkü ortaya atılan en küçük bir manipülasyonda bile fiyatlar doğrudan etkilenmektedir. Böylece yüzde doksan kar getireceği gözüyle bakılan pozisyonlardan bile zarar edilebilmektedir.

Manipülasyon Çeşitleri Nelerdir?

Yatırımcılar ve piyasalar üzerinde derin etki yaratan manipülasyon için yasal düzenleme yapılmıştır. Bu düzenlemeler elbette ki piyasanın koşullarına göre tekrar elden geçirilmiştir. Çünkü yatırım günümüzde internet üzerinden yapılmaktadır. Böylece teknolojik gelişmeler göz önüne alınarak manipülasyon unsurları ülkemizde SPK tarafından tekrar düzenlenmiştir.

Şimdi, yukarıda kısaca bahsetmiş olduğum bilgi ve işlem bazlı olan manipülasyon çeşitlerini ele almak gerekirse;

Bilgi Bazlı Manipülasyon

Bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığında, borsada alım – satımı yapılan malların fiyatlarının eğilim yönleri hakkında asılsız bilgilerin diğer yatırımcılara ulaştırılması ve yanıltıcı şekilde işlem yapmalarının sağlanması konuları yer almaktadır.

Spekülasyonda yatırımcıların alım – satım yapması için müdahalede bulunulmazken, manipülasyonda bulunulmaktadır. Yapılan söylentiler doğru olsa bile suç işlenmiş sayılmaktadır. Elbette ki bunun için belli başlı kıstaslara bakılır. Sonucunda da yargı yoluyla yapılanlar karara bağlanır.

İşlem Bazlı Manipülasyon

Borsada yatırım araçlarının fiyat seviyeleri yapılan alım – satıma göre değişmektedir. Yani yatırımcıların işlemleri fiyatları etkilemektedir. İşlem bazlı manipülasyonda da arz ve talebin oluşması bir nevi engellenmiş olur.

Normalde alım ya da satım yapılmayacak pozisyonlara dahi emir verilerek, ardından seans süresi bitmeden verilen emirlerin iptal edilmesine dayanan konudur. Böylece piyasada doğal akıcılık bozulmuş olur.

Arz – talep arasında tutarsızlık görülür. Bu nedenle de bu şekilde davranan yatırımcılar işlem bazlı manipülasyon yapmış sayılır. Fakat her emrini iptal eden kişi bu türü uyguluyor diye bir kaide yoktur. Bunun belli şart ve koşulları vardır. Bu kişiler Borsa İstanbul tarafından tespit edilerek, uygun cezaya çarptırılmaktadır.

Bazı yatırımcılar alım – satım emirlerinin birbiri ile eşleşmesi için emirlerini eş fiyat ve aynı zaman aralığında girmektedir. Böylece diğer yatırımcıların vermiş oldukları emirler etkilenmektedir. Bu durumda SPK yönetmeliğinde yer alan suçlar kısmında yer alır. Bu nedenle bilmeden bu gibi suçlara karışmak istemiyorsanız, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından bildirgeyi okumalısınız.

Manipülasyon Nasıl Yapılır?

Manipülasyon finansal araçlarla ilgili asılsız, yalan ve tuzak haberler yayarak yapılır. Söylentiler çıkarılır ve bunlar gerçekmişçesine pozisyonlar alınır. Bunlardan habersiz olan yatırımcılar ise buna göre hareket etmeye başlar. Sonucunda manipülatör amacına ulaşır.

Manipülatörün yapmak istediği finansal enstrümanın arz ve talebini etkilemektir. Bu şekilde fiyatların suni bir şekilde değişmesine neden olarak, kendi faydasına işlemler yapar. Manipülatörün faydasına olan işlemler, diğer yatırımcıların zararına ve piyasanın çıkmaza girmesine neden olabilir.

Manipülasyon sonucunda oluşan suni fiyatlar tıpkı bir balon gibi bir anda patlar ve yatırımcılar ortada kalır. Manipülatör ise çoktan cebini doldurmuştur.

Manipülatör Nedir, Kime Denir?

Manipülatör, piyasada yanıltıcı hareketlerde bulunan manipülasyon yapan kişilere verilen addır. Yatırımcılara yalan yanlış işlem yaptıran, piyasayı kendi amaçları doğrultusunda yürütmeyi hedefleyen kişilere manipülatör denir.

Örneğin, “A hisse senedini al değerlenecek” veya “B hisse senedini sat değer kaybedecek” gibi söylemlerle karşılaşıyorsanız, karşınızdaki kişi manipülatör olabilir. Ya da şirketin gizli tutulması gereken bilgilerini paylaşıyorum diyorsa, o kişinin manipülatör olduğunu düşünebilirsiniz.

Manipülatörler genellikle kötü niyetli yatırımcılardır. Büyük miktardaki sermayeleriyle bir vurgun yapmaya, piyasanın yönünü değiştirmeye çalışırlar. Kesinlikle bu kişilerden uzak durmalısınız. Hatta yatırım yaparken kimsenin sözünü dikkate almamalısınız. Çünkü herkes para kazanmak ister. Bu yüzden kendi stratejilerinizle hareket etmeniz doğru olan yoldur.

Borsa İstanbul’dan Manipülasyon Örneği

Borsa İstanbul Ağustos – Eylül 2022 döneminde güçlü bir aşamadan geçti. Özellikle banka hisselerinde görülen coşku, bazı manipülatörlere fırsat doğurdu. Şekerbank, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası ve İş Bankası hisselerinin konu olduğu manipülasyonda, hem arbitraj hem de VİOP kaldıraç özelliği kötü niyetle kullanıldı.

Manipülatörler spot piyasada hisse fiyatları düşükken yüklü alım yaptılar. Bu şekilde fiyatın yükselmesini tetikleyen manipülatörler, VİOP’ta kaldıraç kullanarak alım yaptılar. Böylece spot ve vadeli piyasa arasındaki arbitrajı yükselttiler.

Arbitraj fonları ise bu durumdan yararlanmak için VİOP’ta kısa, spot piyasa uzun pozisyon alarak fiyatları hileli bir şekilde yükselttiler. Bu hareketliliği gören diğer yatırımcılar da VİOP’ta kısa pozisyon almaya başlayınca işler yoldan çıktı ve büyük bir çıkmaza girmiş oldu.

Takasbank’ın müdahalesiyle çözülen durum, borsanın 2 aylık rekor kazanımlarını silmesine neden olurken, 3 bankanın hisseleri günlerce devre kesicide çalıştı. Manipülatörleri bulmak ise uzun sürmedi ve hapis cezasına çarptırıldıkları bildirildi.

Manipülasyona Karşı Aracı Kurumların Dikkat Etmesi Gerekenler

Aracı kurumların, SPK’nin düzenlemelerine göre manipülatörler hakkında dikkat etmesi ve uyması gereken kurallar vardır. Çünkü piyasaya olan güvenin sarsılmaması gerekmektedir. Bu nedenle yatırımcıların güveninin sarsılmaması adına kurumların dikkat etmesi gerekenleri sizlerle paylaşmak istiyorum:

• Borsa hesaplarının kişiye ait olduğunu belirlemek ve eğer vekaleten yönetilen hesap varsa kontrol altında tutmak. Başkalarının adına oluşturulmuş hesapları denetlemek ve bu hesapları kapatmak.
• Borsa emirlerinin ses kaydını tutmak ve bu kaydı saklamak. Aynı zamanda müşteri emir formlarını kayıt etmek.
• Müşterinin manipülasyon yaptığı düşüncesine kapılıyor olsa da kurumun bu durumu SPK’ye hemen bildirmesi. Eğer böyle bir durumda aracı kurumu göz yumuyorsa, kurumda cezalandırılmaktadır
• Müşterinin mali durumunun araştırılması ve buna göre verdiği emirlerin büyüklüğüne bakılması aracı kurumlarının dikkat etmesi gereken konular arasında bulunmaktadır.

Borsa Yatırımcılarının Manipülasyona Karşı Dikkat Etmesi Gereken Noktalar

Borsada yatırım yaparak para kazanmak istiyorsanız, kesinlikle bir başkasının sözüne güvenmemelisiniz. Özellikle bu konuda manipülatörler ile karşılaşabileceğinizi, tüm paranızı kaybedebileceğinizi bilmelisiniz.

Borsa nedir, işleyişi nasıldır, alım – satım nasıl yapılır, yatırım araçlarının fiyatları nelerden etkilenir gibi esas bilinmesi gereken konuları öğrenmelisiniz. Bu konuları aracı kurumların eğitimleri sayesinde öğrenebilirsiniz.

Sanal hesaplar aracılığıyla da yatırım deneyimlerinizi arttırabilirsiniz. Böylece kendi stratejilerini oluşturabilirsiniz. Manipülasyon riskinden uzak durarak, hedeflediğiniz miktarda birikimlerinizi değerlendirebilirsiniz.

Sonuç olarak; manipülasyon bir suçtur ve kişilerin para, hapis gibi cezalara çarptırılmasına neden olur. Piyasanın güvenilirliğini zedeleyici olduğu için yatırımcıların güvenini sağlamak amacı ile SPK tarafından yasal düzenlemeler getirilmiştir.

Yine de manipülatif hareketler ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle kendinizi bu durumdan uzak tutmanız için iyi bir borsa bilgisine sahip olmanız gerekir. Böylece bu riskli durumdan etkilenmeden, borsada para kazanabilirsiniz. Birikimlerinizi değerlendirerek, hedeflediğiniz amaçlarınızı gerçekleştirebilirsiniz.