Cari Açık Nedir? Artarsa Ne Olur? Türkiye Cari Açık Oranları

YAYINLANMA ZAMANI 15 Haziran 2023 17:51

SON GÜNCELLEME 15 Haziran 2023 17:52:17

Bir ülkenin ithal ettiği malların, ihraç ettiği mallardan fazla olma durumu cari açık olarak tanımlanır. Bir ülkenin para biriminin değeriyle de yakından ilgili olan cari açık, Türkiye’de çeşitli dönemlerde en büyük ekonomik problem olarak gündeme oturmuştur.

Sponsorlu | 2024/1Ç Kar/Zarar 34.76%/65.24%

Tüm piyasa hareketlerine uygun bir yatırım stratejisi var. Çift Yönlü İşlemlerle Tanışmak İçin Sanal Para ile Ücretsiz Denemeye Başla

Cari açık bir ülkenin dış ticaret hesabında önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda ödemeler dengesi için de önemli bir veridir. Piyasaları doğrudan etkileyen cari açığın kapatılması da oldukça zordur. Sabit ve çıpalı kur rejimini benimseyen ülkelerde cari açığın kapatılması için yerel para devalüe edilirken, bu oldukça sarsıcı bir uygulamadır.

Şimdi herkesin merak ettiği cari açık nedir, hangi durumlarda oluşur, nasıl kapatılır ve Türkiye’de cari açık oranları hakkında bilgilere göz atalım:

Cari Açık Ne Demek?

Cari açık, bir ülkenin ihraç ettiği mal ve hizmetlerden kazandığı paranın, ithal ettiği mal ve hizmetlere harcadığı paradan daha az olması durumunda dış ticaret hesabının negatif sonuç vermesidir. Kısaca cari dengenin negatif verdiği durumda oluşur.

Kısaca cari açık ne demek diye tanımlamak gerekirse; ithalatın ihracattan fazla olması durumu şeklinde de ifade edebiliriz. Ülkenin ithalat ve ihracat miktarındaki değişimler, cari dengede farklılıklar yaratır. Bu noktada ülkenin yerel parasının değeri de önemlidir.

Örneğin Türk lirasındaki değer kayıpları cari açığı artırırken, cari açığın kontrol edilebilmesi için yerel parada devalüasyon yapılabilmektedir. Devalüasyon nedir öğrenmek için ilgili yazımızı ziyaret edin.

Bir ülkenin diğer ülkelerle olan tüm işlemlerinin dökümü ödemeler dengesinde görülür. Cari denge bu dökümün bir parçasıdır. Cari dengenin negatif vermesi ise cari açığa işaret etmektedir. Ayrıca dış ticaret açığı verilmesi de cari açık oluşmasında en büyük etkenlerden birisidir.

Bu noktada cari denge nedir sorusuna da kısaca cevap vermek konuyu daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.

Cari Denge Nedir?

Bir ülkenin toplam mal ve hizmet ihracatı ve transferlerle aynı kalemlere yönelik ithalatı arasındaki farktır. Cari işlemler dengesi, ödemeler dengesi bilançosunun ithalat ve ihracat dengesi, yatırım gelirleri ve cari transfer dengelerinin toplamına karşılık gelmektedir.

Cari denge, bir ülkenin ekonomik durumunu hakkında önemli bilgiler verir. Cari açığı yaratan en önemli cari işlemler kalemi ise dış ticaret açığıdır. Dış ticaret dengesi ise bir ülkenin ithal ettiği mallar için yaptığı döviz ödemeleri ile yurt dışına sattığı mallardan elde ettiği döviz gelirleri arasındaki farktır. Bu farkın negatif yönde olması dış ticaret açığı yaratır.

Cari işlemler dengesi ve cari açık nedir öğrendiğimize göre şimdi de hangi durumlarda ortaya çıktığına göz atalım.

Cari Açık Hangi Durumlarda Oluşur?

Cari açığı oluşturan en önemli etkenin, dış ticaret dengesinin negatif olması yani dış ticaret açığı olduğunu söylemiştik. Elbette tek etken dış ticaret açığı değildir, ancak en önemsidir. Bu noktada cari açık hangi durumlarda oluşur sorusunun cevaplarını şu şekilde sıralayabiliriz:

Ülkenin ithalatının ihracatından fazlası olması,
Ülke içindeki maliyetlerin yüksek olması ve dışarı ile rekabet etme yeteceğinin zayıf olması nedeniyle ithalatın artması,
Yerel paranın değerinin diğer ülke paralarına karşı yükselmesinin ihracatı pahalılaştırması,
Ülke içinde mal ve hizmet talebinin artması sonucunda üretim koşullarının yetersiz kalması nedeniyle ithalatın artması,
Turizm için yurt dışına giden vatandaşlar ve ülkede çalışan yabancıların döviz çıkışına neden olması,

Cari açığın oluşmasının tek bir nedeni olmadığını belirtmiştik. Üstelik yukarıdaki maddelerden de sadece bir tanesi cari açık oluşturmayabilir. Yüksek enflasyon, fazla borçlanma ve diğer ülkelerde görülen ekonomik durgunluk da cari açığa neden olur.

Cari Açık Artarsa Ne Olur?

Cari açığın artması, ülke ekonomisini olumsuz yönde etkiler. Cari açıktaki artış ne kadar fazla olursa ülkeye gelen para giden paradan o kadar az olur. Bu durum ise ekonomik gelişimi önemli ölçüde engeller.

Cari açık ne demek açıklarken, ekonomik güçsüzlüğe neden olan cari işlemler dengesinin negatif vermesinden bahsetmiştik. Dolayısıyla cari açığın artması ekonominin güç kaybetmesine neden olur. Bunun sonucunda da domino etkisiyle ülkede birçok ekonomik sorun bir arada görülmeye başlanır.

Cari açık artarsa;

Ülkenin dış borçları artar.
Para birimi değer kaybedebilir.
Enflasyon oranları artabilir.
Ülkenin yatırım ortamı bozulabilir ve dış yatırımlar azalabilir.
Uzun vadede ekonomik büyümeyi yavaşlatır.
Ülkenin kredi notunun düşmesine neden olabilir.
Ülkenin dış fonlara olan ihtiyacını artırabilir.
Borçların ödenme güçlüğü görülür.

Cari Açık Nasıl Kapanır?

Cari açık sorunu hangi durumlarda oluşur sorusuna cevap verirken, nasıl kapatılabileceği konusunda da birkaç bilgi vermiş olduk. Çünkü en basit şekilde ithalatın ihracattan fazla olması durumunda oluşan cari açık sorunu, temel olarak ihracatın artırılması ile çözülebilir. Elbette bu tek başına yeterli olmayacaktır.

Uzun vadede ülke ekonomisini son derece kötü etkileyen cari açık nasıl kapatılır sorusuna şu maddelerle cevap verebiliriz:

Yerli üretimi artırarak ithalat ihtiyacını azaltmak,
İhracatı artırarak ülkeye para girişi sağlamak,
İthalatı azaltarak ülkeden çıkan paranın azalmasını sağlamak,
Ülke içindeki fiyatları düzenleyerek ithalatı azaltmak,
Ülke borçlarını kontrol etmek,

En temel şekliyle cari açığın kapatılması bu stratejilere bağlı şekillenir. Elbette ülkedeki diğer tüm sorunların cari açığın kapatılmasında etkisi de olacaktır. Yani bir ülkede cari açık sorunu varsa ekonomik olarak başka sorunlar da birlikte yaşanıyor demektir. Bu nedenle yukarıda sıraladığımız stratejiler, teorik olarak cari açık nasıl kapatılır sorusunun cevabı olacaktır.

Örneğin; devalüasyon, cari açığın kapatılması için uygulanan stratejilerden birisidir. Yerel paranın değeri, diğer dövizler karşısında azaltılarak ihracat artırılmaya çalışılır. Ancak bu işlem yapıldığında, ülkenin üretim kapasitesi yetersiz ise ithalatı azaltacak ve ihracatı artıracak adımlar atılamayacağı için daha büyük ekonomik sorunlarla karşılaşılma ihtimali artacaktır.

Cari Açık Nasıl Hesaplanır?

Ülkenin ithalat ettiği mal ve hizmetlerin, ihracat ettiği mal ve hizmetlerden fazla olması durumunda cari işlemler hesabının negatif sonuç vermesi cari açığı oluşturur. Dolayısıyla cari açık nasıl hesaplanır sorusunun cevabı da bu tanım içinde yer alır.

Cari açık hesaplaması, ülkenin aylık dış ticaret verilerini içeren bir fonksiyon ile gerçekleşir. Bu hesaplama için cari denge ve sermaye hesabına ihtiyaç duyulur. Cari denge, mal dengesi, hizmetler dengesi, yatırım gelirleri dengesi ve cari transferler toplamıdır.

Mal dengesi, ithalat ve ihracat arasındaki farktır. Hizmetler dengesi ise sigorta, turizm gibi hizmetler karşılığında alınan döviz ve satılması durumunda ödenen döviz arasındaki farkı gösterir.

Yatırım gelirleri dengesi, bir ülkenin yurt dışında doğrudan veya dolaylı yolla yaptığı yatırımların döviz bedeliyle o ülkeye yabancı ülkelerin yaptığı yatırımların döviz bedeli arasındaki farktır.

Cari transferler de yurt dışında çalışan işçilerin getirdiği döviz bedelidir. Tüm bu kalemlerin toplamının sonucu negatif çıkarsa cari açık var demektir. Pozitif sonuç çıkması ise cari fazlaya işaret eder.

Yıllara Göre Türkiye Cari Açık Oranları

Türkiye’de vari açık çeşitli dönemlerde büyük problem olarak karşımıza çıkar. Ülkemizde ekonomik büyüme, döviz kuru, enerji fiyatları ve turizm gibi sektörlerin performansı cari açık oranını belirler.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından açıklanan ödemeler dengesi istatistikleri raporu ile her ay cari açık miktarı açıklanır. Son 10 yılın cari açık oranları şu şekildedir: