Soy Ağacı Nedir? Nasıl Çıkarılır ve Yapılır?

Günlük hayatta çok karşımıza çıkmayan bir terim olan soy ağacı, genelde miras davalarında filan lazım olur. Nüfus müdürlüklerinden alınan soy ağacı sayesinde, tüm ailenin, hatta sülalenin kaç kişi olduğu, kimin kimle evli olduğu, çocukları vs. her türlü bilgiye ulaşılabilir. Bir de hatırlarsanız ilkokulda, illa ki ödev olarak verilirdi. Ailenizin soy ağacını çıkarın derdi öğretmenlerimiz. Onlar elbette çok basit, sadece anne, baba ve çocuklardan oluşan soy ağaçlarıydı.

Peki, nedir bu soy ağacı, nasıl yapılır, nereden alınır, soy ağacında kimler bulunur? Şimdi gelin bu soruların yanıtlarını hep birlikte öğrenelim.

Soy Ağacı Nedir?

Soy ağacı, bir aileye veya sülaleye mensup olan kişileri gösteren bir çizelgedir. Bu çizelge karışık bir şekilde değil, belirli bir hiyerarşik düzene göre hazırlanır. Adından da anlaşılacağı gibi soy ve ağaç kelimelerinin bir araya getirilmesiyle oluşan bir kavram olan soy ağacı, geçmişten günümüze doğru gelen aile bireylerini sıralamaktadır. Soy ağacı için aynı zamanda, aile ağacı ve secere (şecere) kelimeleri de kullanılmaktadır.

Bir ağacı düşünelim. Nasıl ki önce kök, sonra gövde, dallar ve yaprakları oluşuyorsa, soy ağacında da mantık aynıdır. Yani bir soy ağacını, gerçek bir ağaç olarak düşünürsek; kökü dedemiz ve ninemiz, gövdeyi anne ve babalarımız, dalları biz, yaprakları ise bizim çocuklarımız oluşturur. Soy ağacında genellikle genç ve yeni nesil en altta, en eski atalar ise üst sıralarda yer alır. Bu tip soy ağaçları alttan yukarıya doğru daralarak gider. Eğer en yaşlı bireyi en alta koyar ve yukarıya doğru yeni bireyleri yerleştirirseniz, bu kez de alttan üste doğru genişleyen bir soy ağacınız olacaktır.

Soy ağacının büyüklüğü ise, ne kadar geçmişten başladığına göre değişir. Yani birkaç nesil daha önceye gidip, ailenizi araştırmak isterseniz, soy ağacı çizelgesi o kadar kapsamlı ve geniş olacaktır. Soy ağacının en tepesinde ise ailenin atası yer almaktadır.

Soy Ağacı Nasıl Yapılır (Nasıl Hazırlanır)?

Şimdi nüfus müdürlüklerinden veya internetten yardım almadan, kendi imkanlarımızla soy ağacı nasıl çıkarılır buna bakalım. Soy ağacı çıkarmak için yapmanız gereken ilk iş, ailede yaşayan en yaşlı kişiyi bulup ona ulaşmaktır. Yanınıza mutlaka söylediklerini not etmek için kağıt-kalem veya bir ses kaydı almalısınız. Muhtemelen size net bilgiler vermeyecek, ailenizdeki kişilerin takma adlarından, hangi yörede yaşadığından, mesleğinden filan bahsedecektir. Hafızanın da yıllar içerisinde zayıfladığını göz önüne alırsak, ailedeki en ihtiyar kişinin verdiği bilgilerin eksik olması çok normal karşılanmalıdır.

Bunun dışında sorduğunuz kişileri tanımlarken; erik zamanı doğdu, filanca askerdeyken öldü, Fransızlarla birlikte yaşıyorken, verem salgını varken gibi ifadeler kullanırlar. Bu sebepten konuşmaları kayıt altına almalı, doğruluğuna emin olmadan soy ağacı listenize o ismi yazmamalısınız.

Ailedeki en yaşlı kişiyle konuştunuz, uzun uzun sohbetler ettiniz, size lazım olan anahtar kelimeleri not ettiniz. Şimdi araştırma aşamasına geçiyoruz. Bunun için bulduğunuz tüm isimleri, doğum tarihlerine göre sıralayın. Daha sonra tapu belgelerinden, geçmişte ikamet edilen adreslerden, mezar taşlarından, varsa mektuplardan faydalanmalısınız. Nüfus müdürlüklerinden ve arşivlerden de yardım almalısınız fakat bu işler resmi kurumlarla olduğu için, her istediğiniz evraka ulaşmanıza izin verilmeyecektir.

Gerekli isimlere ulaştıktan ve doğruluğuna emin olduktan sonra, en alt sıraya yeni kuşak bireyleri yazarak çizelgeyi oluşturmaya başlıyorsunuz. Aşağıdan yukarıya doğru hazırlayacağınız çizelge, en gençten en yaşlıya doğru olmalıdır. Ağacınız ise üstlere doğru daralacak ve tek bir noktada, yani ailenin en eski atasında bitecektir.

Soy Ağacı Nasıl Çıkarılır?

Yukarıda basit bir soy ağacının nasıl hazırlanacağından kısaca bahsettik. Şimdi ise direkt nüfus müdürlüklerinden, soy ağacı çıkarma işlemlerinden bahsedelim. Öncelikle soy ağacı sorgulama işlemleri Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü‘nden yapılmaktadır. Ancak altını çizerek belirtelim ki, soy ağacı sadece alt ve üst soyadlarına ulaşmakla sınırlıdır. İlgili kanunda konu şu şekilde belirtilmiştir:

Fakat nüfus cüzdanınızda yazan sıra numarası sizin ailenizin kaç bireyden oluştuğu hakkında ipucu verir. Mesela benim kimliğimde yazan sıra numarası 39, çok da kalabalık bir aileye sahip olmadığımı gösteriyor bu. Bu sayı ne kadar büyükse, aileniz de o denli kalabalık anlamına gelir.

Soy Ağacının Tarihçesi

Soy ağacı kavramının varlığı çok eski çağlara kadar dayanmaktadır. Hristiyanların Yeşaya kitabında, İsa peygamberin soyu anlatılırken ağaç kelimesi kullanılmıştır. 1360 yılında yazılan Genealogia Deorum Gentilium kitabında ise tanrılar ile insanların arasındaki soy ilişkisine yer verilmiştir. Tarihte bilinen en eski soy ağacı ise; Konfüçyüs’e ait olan, 80 nesli kapsayan ağaçtır. Bu soy ağacı tam 450 dalı ve 2 milyon kişiyi içermektedir.

Bizim kültürümüze baktığımızda Osmanlı İmparatorluğu’nda da soy ağacı kavramının olduğunu görüyoruz. Ancak Osmanlı’daki soy ağacı geleneği sadece hanedan mensuplarını bağlıyordu. O dönemlerde hanedan üyeleri veya önemli kişiler silsilename adı verilen kayıtlara geçiyordu. Günümüzde de aslında durum buna çok benzer. Eğer çok ünlü ve önemli biri değilseniz, soy ağacına ulaşmak isteğinizde sadece 3-4 kuşak geriye gidebiliyorsunuz. Zaman zaman internette soy ağacınızı bulun, soy ağacınızı çıkaralım tarzında ibareler görebilirsiniz. İşte o sayfalarda da en fazla birkaç nesil önce yaşamış atalarınıza ulaşabilirsiniz.