Sosyal Girişimcilik Nedir? Sosyal Girişimci Kime Denir?

Popülaritesi giderek artan sosyal girişimcilik, alanın en çok merak edilen türleri arasındadır. Girişimcilik nedir sorusu altında karşımıza çıkan bu türde, geleneksel girişimciliğin aksine kâr ön planda değildir.

Çünkü maddi fayda yerine daha çok toplumsal fayda gözetilmektedir. Kendisini, dünyanın ilk ve en geniş sosyal girişimcilik platformu olarak tanımlayan ABD merkezli Ashoka’nın kurucusu Bill Drayton, sosyal girişimciler için şu ifadeleri kullanmıştır:

“Sosyal girişimciler sadece balık vermekle veya balık tutmayı öğretmekle yetinmez. Tüm balıkçılık sektörünü dönüştürünceye dek yılmadan çalışırlar.”

Büyüyen bir trend olan sosyal girişimcilik, sunduğu fırsatlardan kullandığı metadolojilere, örneklerinden önemine birçok yönüyle dikkat çekmektedir. O halde ticari girişimcilere kıyasla yalnızca kâr peşinde koşmayan, daha büyük bir sosyal fayda amaçlayan sosyal girişimciliğe daha yakından bakalım:

Sosyal Girişimcilik Nedir?

Sosyal girişimcilik en kısa ve basit haliyle, kâr yerine toplumsal faydanın önceliğe alındığı girişimcilik türü olarak tanımlanabilir.

Toplumsal sorunları, maddi fayda ve kâr ön planda olmaksızın ortadan kaldırmaya ve sistemleri dönüştürmeye yönelik girişimleri yansıtan kavram için birçok farklı tanım bulunmaktadır.

Giderek daha fazla yetenek, para ve dikkat çeken sosyal girişimcilik için net bir tanımın yapılması da artan popülaritesi ile birlikte zorlaşmaktadır. Nitekim  alandan sürekli yeni son dakika girişimcilik gelişmeleri geliyor.

Terim medyada sıklıkla yer alıyor, kamu görevlileri tarafından atıfta bulunuluyor, üniversitelerde konuşuluyor ve birçok önde gelen sosyal sektör kuruluşunun stratejisini şekillendiriyor.

Örneğin Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), terimi sosyal girişimcilerin, sosyal girişimler veya diğer tür kuruluşlar oluşturma-geliştirme süreci olarak tanımlıyor.

1990’lardan bu yana sosyal girişimcilik çalışmalarını önemli ölçüde genişleten OECD, sosyal girişimler için şöyle açıklama yapıyor:

“Girişimci bir stratejiyle örgütlenmiş, asıl amacı kârı maksimize etmek değil belirli ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşmak ve sosyal dışlanma-işsizlik sorunlarına yenilikçi çözümler getirme kapasitesine sahip olan kamu yararına yürütülen her türlü özel faaliyet.”

Avrupa Komisyonu da sosyal girişimi “sosyal ekonomide temel amacı sahipleri veya hissedarları için kâr sağlamaktan çok sosyal etki yaratmak olan bir işletmeci olarak” tanımlamıştır.

Öte yandan, tanımlarda kullanılan sözcükler ve girişimin kapsamı değişse de mantık aynıdır. Sosyal girişimcilikte asıl amaç maddi fayda elde etmek değildir. Kazancın yanında topluma fayda sağlama amacı güdülmektedir.

Diğer bir ifadeyle; girişimci harekete geçerken kendi kazancını önceliği olarak ele almaz. Kuracağı işletmenin ya da sunacağı hizmetin, insanların hayatını iyileştirip iyileştirmediğine, mevcut toplumsal bir sorunu çözüp çözmediğine odaklanır.

Sosyal girişimcilik, bir işletmenin belirli sosyal ve çevresel nedenler etrafında örgütlenmesidir. Hem kâr amacı gütmeyen kuruluşları ve hayır kurumlarını hem de kar amacı güden sosyal girişimleri içerebilir.

Sosyal Girişimciliğin Önemi Nedir?

Kavramın tanımından da çıkarılabileceği gibi bu girişimcilik türü, diğerlerine kıyasla farklı açılardan önem arz etmektedir. En önemlisi toplumsal fayda amaçlamasıdır.

Bunun yanında sosyal girişimcilik, sürdürülebilir bir çevre ve toplum düzenine katkı sağlamaktadır. Çevre duyarlılığı yüksektir ve kaynakların verimli kullanılması konusunda farkındalık yaratır.

İşsizlik, açlık, eğitimsizlik gibi toplumun öncelikli sorunlarına yönelik çözümler üretmeye çalışır.

Sosyal girişimcilik, ekonomik değer yaratır. İstihdam yaratarak, gelir üreterek ve tüm iş ortakları ağını besleyerek yaşadıkları ve faaliyet gösterdikleri bölgenin veya ülkenin ekonomik yenilenmesine katkıda bulunur.

Sosyal değişim için katalizör görevi görmenin yanında sosyal değer üretir. Sosyal girişimciler başkalarına iyi şeyler yapmaları için ilham verirler.

Tüm dünyada, sosyal girişimlerden ilham alan bazı hareketler, güçlü bir halk desteği topladı ve bu da, temel değişiklikleri yapmak için gereken politik iradeyi olumlu etkiledi. Yani sosyal girişimcilik, hükümet politikalarını da etkileyebildiği için önem taşımaktadır.

Söz konusu girişimcilik türü, kurumsal sosyal sorumluluğu yeniden şekillendirmeye de yardım etmektedir.

Tüm bunların yanında hayat kurtarıcıdır. Evet, sosyal girişimcilerin belki de en dikkate değer etkisi, kelimenin tam anlamıyla hayat kurtarma yetenekleridir.

Örneğin Jane Chen’in küresel girişimi Embrace, düşük doğum ağırlıklı bebekleri hastanelerde elektrik kesintisi olduğunda bile sıcak tutan bir cihaz olan Embrace Warmer isimli cihazla pek çok hayat kurtarmıştır.

Sosyal Girişimci Kime Denir?

Ashoka’nın Türkiye birimi, sosyal girişimciyi, başkalarının göremediğini görerek, sistemleri dönüştürerek ve yeni yaklaşımlar bularak toplumun öncelikli sorunlarına çözümler getiren kişi olarak tanımlamaktadır.

Sosyal girişimci, topluluk temelli sorunları çözme potansiyeline sahip yeni uygulamalar peşinde koşan kişidir. Bu bireyler, toplumda olumlu değişiklikler yaratmak için risk ve çabayı üstlenmeye isteklidirler.

Sosyal girişimciler, sunacakları ürün ya da hizmetle dünyada bir fark yaratmanın bir yolu olduğuna inanırlar. Sosyal girişimciler, bu nedenle geleneksel girişimcilerden farklıdır, çünkü ana dürtüleri dünyada veya topluluklarında bir fark yaratmaktır.

Genellikle destekledikleri amaçlarla ilgili kişisel deneyimleri vardır ve bu da işletmelerinin misyonuna ilham verir. Geleneksel işletmeler başarıyı pazar payı veya yıldan yıla gelir artışı açısından ölçebilirken, sosyal girişimciler farklı ölçütlere odaklanırlar.

Mesela; yaratılan işleri, dikilen ağaçları veya yatırım yaptıkları sorunu çözen bir hayır kurumuna yapılan bağışları baz alırlar.

Sosyal Girişimcilik Örnekleri

Sosyal sorunlar veya çevre üzerinde olumlu bir etki yaratmaya çalışan iş modelinin ne olduğunu detaylı bir şekilde aktardık.

Şimdi, son dönemde giderek önem kazanan ve yaygınlaşan girişimcilik örnekleri ile konuyu pekiştirelim.

TOMS

Sosyal girişimciliği popüler hale getiren marka olarak bilinen TOMS, Blake Mycoskie tarafından 2006’da kurulmuştur. Model, satılan her ayakkabı için ihtiyaç sahibi çocuklara bir çift ayakkabı vermek üzerine inşa edilmiştir.

Ayakkabı dağıtımı konusunda başarılı olan TOMS, iş modelini güvenli içme suyuna erişim, zorbalığın önlenmesi gibi alanlara yayılacak şekilde genişletmiştir.

The Shoe That Grows

Büyüyen ayakkabılar girişimi de sosyal bir sorunu başarıyla çözüme kavuşturan örneklerden. Hikaye, girişimci Kenton Lee’nin Kenya’da bulunduğu bir yetimhanede çocukların ayakkabılarını fark etmesiyle başlıyor.

Buradaki çocukların çoğunun kendisine küçük gelen ayakkabılar giymesi üzerine düşünmeye başlayan Lee, sonunda büyüyebilen ayakkabı fikrini geliştiriyor.

Tasarımları sayesinde en az 5 yıl giyilebilen ayakkabılar ortaya çıkıyor ve birçok ülkede ihtiyaç sahibi çocuklara büyüyebilen ayakkabı ulaştırıyor.
d.light

Sam Goldman ve Ned Tozun tarafından dünyada güvenilir elektriğe erişimi olmayan 2,5 milyar insana taşınabilir güneş lambaları sağlamak için yaratıldı. Tehlikeli ve kirli gaz lambaları yerine kullanıcılara temiz ve 12 saate kadar ışık yayan güneş lambaları sağladı.

Daha parlak bir gelecek için toplulukları güçlendirme amacıyla yola çıkan d.light, güneş enerjisi çözümleriyle, temiz enerji ürünlerini evrensel olarak erişilebilir ve uygun fiyatlı hale getiriyor.

Opower

Daniel Yates, daha iyi bir dünya için insanların alışkanlıklarını değiştirmelerine yardım ediyor. Yates, insanlara kendi elektrik ve gaz tüketimlerini komşularının tüketimleriyle kolayca karşılaştırma olanağı tanıyor.

Ayrıca 2007’de kurulan yazılım şirketi, onlara enerji tasarrufu tavsiyeleri sunarak enerji tüketimlerini azaltmalarına yardımcı oluyor.

Wikipedia

Jimmy Wales, dünya çapında yüz binlerce katılımcı tarafından ortaklaşa yazılan ve düzenlenen ücretsiz çevrimiçi, çok dilli, açık kaynaklı bir ansiklopedi olan Wikipedia’yı kurdu.

Vikipedi, birkaç kısa yıl içinde, bilgi toplama eylemini radikal bir şekilde demokratikleştirdi ve muazzam bir bilgi hazinesi yarattı.

Specialisterne

2004’te Danimarka’da kurulan Specialisterne, otizm ve Asperger sendromu dahil otistik spektrum bozukluğu olan kişilerin özelliklerini iş piyasasında rekabet avantajı olarak kullanıyor.

Specialisterne Vakfı, sosyal girişimcilik yoluyla otizm ve benzeri zorluklara sahip insanlar için bir milyon iş sağlamak için çalışıyor.

Toyi

Elif Atmaca ve Ögeday Uçurum tarafından kurulan sosyal girişim, temel bilgiye, beceriye ve sağlıklı gelişim için yeterli kaynağa ulaşamayan çocukların oyun aracılığı ile hayal güçlerini desteklemeyi hedefliyor.

Toyi, çocukların etraflarındaki her şeyi eşsiz oyuncaklara dönüştürmelerini sağlayan doğa dostu, yaratıcı bir oyun kiti olarak hizmet veriyor. Geri dönüştürülmüş malzeme kullanan Toyi, oyun yoluyla ileri dönüşüm, sınırsız kombinasyon ve uzun ömürlü kullanım sunuyor.

e-bursum

Mesut Keskin tarafından burs arama sürecinde yaşanılan sorunlara çözüm olması amacıyla kuruldu. 2015 yılında kurulan platform, burs veren destekçileri ve öğrencileri bir araya getiriyor. Yeni yüzü Microfon ile hizmetlerini sürdüren e-bursum, milyonlarca kişiye milyonlarca liralık kaynak sağlamış.

Sosyal Girişimcilik Türleri

Sosyal girişimcilik için tanımlar, farklı doğaları gereğiyle değişkenlik gösterir. Çünkü hem sosyal refahı artırmak için kullandıkları çeşitli araçlarda hem de bu araçları kolaylaştırmak için kullandıkları stratejilerde farklıdırlar.

Ancak Welfont’un kurucusu ve bu alanda yirmi yılı aşkın süredir çalışan bir girişimci olan Dr. Joe Johnson, dört ana sosyal girişimcilik türünün ana hatlarını şöyle çizmiştir:

Toplumsal Sosyal Girişimcilik

Bu tür, küçük bir coğrafi bölgeye odaklanır ve o topluluk içindeki sosyal ihtiyaçlara hizmet etmeyi amaçlar.

Örneğin, bu işletmeler bir toplum merkezi inşa edebilir veya küçük bir kasabanın sakinlerini istihdam edebilir. Bu ortamda girişimciler, uzun vadeli çözümler elde etmek için topluluk içindeki bireylerle yakın ve doğrudan çalışırlar.

Genellikle sahada olduklarından ve hizmet ettikleri kişilerle kişisel bağları olduğundan, değişiklik hemen fark edilir ve hissedilir.

Kâr Amacı Gütmeyen Sosyal Girişimcilik

Bu sosyal girişimciler, maddi zenginlikten çok sosyal servete odaklanırlar. Sonuç olarak, elde edilen tüm karlar, sunulan hizmetlerin daha da genişletilmesini kolaylaştırmak için işletmeye yeniden yatırılır.

Bu tür bir sosyal girişimci için sosyal hedefler her zaman kârdan daha önemlidir. Sosyal girişimci, fonların daha hazır olması nedeniyle sosyal hedeflerini sıklıkla daha iyi karşılayabilirken, bu paraları yaratma motivasyonu buna bağlı olarak düşük olabilir.

Dönüşümcü Sosyal Girişimcilik

Hükümetler ve diğer işletmeler tarafından yeterince karşılanmayan sosyal ihtiyaçları karşılayabilecek bir girişimin yaratılmasına kadar genişleyen türdür.

Bu işletmeler zaman zaman kurumlara dönüşür. İlgili sosyal girişimci, büyük bir ekibi yönetecek beceri ve kapasiteye sahip olmalıdır.

Dönüşümcü bir sosyal girişimci olmanın avantajı, uygun gönüllüleri işe almanın kolaylığıdır. Dezavantaj ise birbiriyle ilişkili kurallar, düzenlemeler ve politikalardan oluşan giderek daha geniş bir ağa uymanın zorluğudur.

Küresel Sosyal Girişimcilik

Küresel sosyal girişimci, büyük sosyal ihtiyaçları karşılamak ve dünya çapındaki toplumun yapısını değiştirmek için hedeflenen sosyal sistemin tamamen dönüştürülmesini amaçlar.

Adından da anlaşılacağı üzere küresel sosyal girişimci uluslararası çalışmalar yürütür. Amacı, zamanın ötesine gidecek bir girişim yaratmaktır.

Başarılı olursa, net avantajı, ihmal edilen veya yetersiz bir şekilde ele alınan sosyal ihtiyaçların karşılanması olacaktır. Dezavantajı, işleri nasıl yürüttüğü konusunda çok daha fazla inceleme yapılacak olmasıdır. İşletme, küresel topluluğun gerekli desteğini alamazsa, tüm çabaları boşa gidecektir.

Ticari Girişimcilik Nedir?

Ticari girişimciliğin, en yaygın girişimcilik türü olduğu söylenebilir. Üretim faktörlerinin kâr amacıyla bir araya getirilme sürecini yansıtmaktadır.

Küçük ve büyük işletme girişimciliği olarak kendi içinde ikiye ayrılabilen ticari girişimcilikte asıl amaç kâr elde etmektir. Bu alanda girişimci, belirlediği alanda iş kurmaya karar verir ve bu süreçte gerekli olan sermayeyi kendisi karşılar.

Karşılığında kazanılan para, yine işi kuran kişinin cüzdanına girer. Yani bir mağaza açmak, stand kurmak, online bir iş fikri başlatmak gibi tüm ticari amaç taşıyan faaliyetler ticari girişimcilik kapsamına girer.

Ticari Girişimcilik ve Sosyal Girişimcilik Farkları Nelerdir?

• Ticari girişimcilikte ana hedef, kazanç sağlamakken sosyal girişimcilikte topluma fayda sağlama hedefi gözetilir.
• Ticari girişimcilik doğrudan risk almayı gerektirirken sosyal girişimcilikte büyük riskler almaktan ziyade, topluma fayda sağlayacak alanlara odaklanmak gerekir.
• Ticari girişimciliği finanse için ürün ve hizmetlerinin satışı gerekirken sosyal girişimcilik için bağış toplama etkinlikleri kullanılabilir.
• Ticari girişimci, başarısını garanti altına almak için ürününü piyasaya sürmeden önce pazarın birçok yönünü araştırmalıdır. Sosyal girişimcilik ise aynı araştırmaları yapmak zorunda değildir.
• Ticari girişimcilikle karşılaştırıldığında, sosyal girişimciliğin sunduğu ürün türü ve hedeflediği pazar konusunda kısıtlamaları olacaktır. Çünkü sosyal girişimcilik, ilk etapta ele aldığı sosyal sorunlara bağlı olduğu için ürünü değiştiremez. Ticari girişimcilerse ürün seçme ve yaratma konusunda özgürdür.
• Ticari işletmelerde kâr hissedarlar arasında paylaşılırken, sosyal girişimler kârlarını başta ulaşmak istedikleri sosyal amaçlar doğrultusunda kullanırlar.

Nihayetinde sosyal girişimciler, hem iş yapma biçimleri hem de girişimleriyle gerçekleştirmeye çalıştıkları hedefler açısından farklı bir kesiti temsil ediyor. Sosyal girişimciler, etkilemeyi umdukları insanların yaşamlarında kalıcı değişikliklere yol açacak kalıcı çözümler üretmek için son derece sıkı çalışırlar.