Franchise Nedir? Franchising Veren Firmalar

Çoğu kişi tarafından bayilik ile karıştırılan franchising, kısaca imtiyaz veren bir pazarlama sistemi olarak tanımlanabilir. Sistemde imtiyaz alan ve veren olmak üzere iki taraf vardır. Burada franchisor, franchisee’ye ürün ya da hizmetlerinin satış, dağıtım ve işletme hakkını bir bedel karşılığında vermektedir.

Her iki taraf da birbirine karşı sorumluluk taşıdığı sistemde yükümlülükler, taraflar arasında imzalanan anlaşmalarla koruma altına alınır.

Küçük, orta ya da büyük ölçekli şirketler tarafından kullanılan franchising sistemi, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de işletmeler tarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Girişimcilik sektöründe avantajlarıyla dikkat çeken sistemde bazı dezavantajlar da vardır.

Bu yazıda “franchise ne demek, franchising veren firmalar neler, avantajlı mı değil mi,” gibi soruların yanıtlarını ele alacağız.

Franchise Ne Demek?

En geniş anlamı ile franchising, bir markanın isim hakkının kullanılmasıdır. Pek çok girişimci tarafından tercih edilmesinin başlıca nedeni, halihazırda başarısını kanıtlamış bir markanın haklarına sahip olarak işe başlamaktır.

Bu şekilde franchise alan kişi-şirket, yeni bir marka yaratma çalışmalarına gerek duymadan denenmiş yöntemlerden faydalanır. Söz konusu pazarlama sistemi, ABD’de 1950’lerden beri uygulanmaktadır.

1960 yılında franchising sisteminin ilk birliği olan Uluslararası Franchise Birliği (International Franchise Association-IFA) kurulmuştur. Birlik, kendisini franchise verenler, franchise alanlar ve franchise tedarikçileri için dünyanın en büyük üyelik organizasyonu olarak ifade etmektedir.

IFA’ya göre franchise veya franchising, markanın ticari markasını ya da ticari adını ve iş sistemini kuran bir franchise veren ile telif hakkı ve genellikle başlangıç ücreti ödeyen bir franchise alanın dahil olduğu ürün-hizmet dağıtım yöntemidir.

Teknik olarak, iki tarafı bağlayan sözleşme “franchise”dır. Ancak bu terim daha yaygın olarak franchise alanın yürüttüğü gerçek işi ifade eder. Marka ve franchise sistemi oluşturma ve dağıtma uygulamasına çoğunlukla franchising denir.

Sistem, 1970’li yıllardan sonra dünya çapında yaygınlaşmış, ülkemizde ise ilk kez 1986 yılında McDonalds ile uygulama alanı bulmuştur. Franchising sisteminin Türkiye’deki tek çatı örgütü olan UFRAD’a göre sistem ülkemizde yıllık 35 milyar dolar ticari işlem hacmine sahiptir.

İlk olarak ABD’de başlayan sistem ile çalışan 60 civarında iş kolu bulunmaktadır.

Aralarında otomobil kiralama, otomobil servis ürünleri, giyim ve ayakkabı, yapı dekorasyon, eğitim, bilgisayar, kozmetik, perakende şatış mağazaları, yiyecek, sağlık ürünleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokanta gibi sektörler bulunmaktadır.

Franchise Terimleri

Bu pazarlama sisteminde, öğrenilmesi gereken birçok terim bulunmaktadır. Eğer sisteme dahil olmak ya da konuya hakim olmak istiyorsanız, bu terimlerin ne anlama geldiğini öğrenmelisiniz.

İşte franchise hakkında öğrenilmesi gereken başlıca terimler:

• Know-how: Bir şeylerin nasıl yapılacağına ilişkin pratik bilgi olarak kısaca ifade edilebilir.
• Franchisee (Franchise alan): Satış tekeli hakkı alan, imtiyaz sahibi olandır. Franchise veren kişi ya da şirketten, belli şartlar altında satış hakkı alanı ifade eder.
• Franchisor, Franchiser (Franchise Veren): Sistemin ve markanın haklarına sahip olan ve franchise antlaşması ile bu hakları üçüncü yatırımcılara kullandıran kişi veya kuruluştur.
• Area Franchisee: Franchise veren tarafından belirlenmiş bir bölgede temsil hakkının alınması.
• Sub-franchisee: Area franchise alan tarafından tek bir işletme için sistemi ve markayı kullanma hakkı verilen kişi veya kuruluştur.
• Franchise Fee (Franchise Giriş Bedeli): Franchise alanın sisteme girmek için franchise verene ödediği başlangıç bedelidir.
• Franchise Kullanım Bedeli (Royalty): Franchisee tarafından franchise bölgesine yönelik düzenli ödemedir. Franchise alanın, satış yüzdesine bağlı olabileceği gibi sabit bir ücret de olabilmektedir.
• Master Franchisee (Master Franchise Alan): Genellikle bir markanın ülke genelinde temsil hakkını alan kişi ya da kuruluşu ifade etmektedir.
• Franchise Sözleşmesi: Franchise veren ile alan arasında düzenlenmiş sözleşme.
• Franchise El Kitabı: Franchise veren tarafından belirlenmiş kuralların yazılı olduğu uygulama kitabı.
• Franchise Disclosure Document (Franchise Açıklama Belgesi): Franchise alan ile veren arasındaki iş ilişkisinin nasıl yürütüleceğine dair net tabloyu sunar.

Franchise Türleri Nelerdir?

Franchising sistemi, farklı gruplarda ele alınmaktadır. Sistemin uygulandığı ülkeye göre ulusal ve uluslararası franchising’den söz edilebilir. Sunulan fırsatlar açısından ise ürün ve marka franchising’i ile işletme sistemi franchising’i vardır.

İşletme Sistemi Franchising’i Nedir?

En belirgin tür olan işletme formatında, franchisor franchise alana sadece ürün, hizmet ve marka adını değil işi yürütmek için tüm sistemi sağlar.

Franchisee, franchise verenden genellikle yer seçimi ve geliştirme desteği, kullanım kılavuzları, eğitim, marka standartları, kalite kontrol, pazarlama stratejisi ve iş danışmanlığı desteği alır.

Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer alır. Son yıllarda işletme sistemi franchising’inin büyüme hızı diğer franchising’lere göre daha fazladır.

Ulusal ve Uluslararası Franchising Nedir?

Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehir ya da bölgeler arasında yapılıyorsa ulusal franchising, iki ülke arasında yapılıyorsa uluslararası franchising’den söz edilebilir.

Ürün ve Marka Franchising’i Nedir?

Ürün ve marka franchising’i ABD’de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlamıştır. Bu ilişki çerçevesinde satıcı firma, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışmaktadır.

Söz konusu franchising’de esas olan belirli bir marka ya da ticari unvanının kullanılmasıyken toplam satışlarda işletme sistemi franchising’den daha fazladır.

Bazı basit konularda, franchise alan kuruluş üretim safhasına da girebilir. Benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri, otomotiv gibi sektörlerde bu tür franchising’in en tipik örneklerine rastlanmaktadır.

Franchise Veren Firmalar

Franchise sistemi ve terimler hakkında detaylı bilgilerin ardından sisteme hangi firmaların dahil olduğuna göz atalım. Bu noktada öncelikle franchise ile bayiliğin aynı şey olmadığının altını çizelim.

Yukarıdaki görselde detaylandırılan farklar, franchise ile bayilik veren firmalar arasında ne gibi ayrımlar olduğunu açıklıyor.

En çok para kazandıran franchise veren firmalar araştırılırken UFRAD’ın sitesinde hem yerli hem de yabancı onlarca şirketin olduğu görülüyor. Bunlar arasında şöyle isimler var:

1453 Osmanlı Kahve, Aktüel Emlak, Arby’s, Bay Döner, Atasay, Aslı Börek, B-Fit, Bisse, Cafe Italiano, Bolulu Hasan Usta, Burger King, Car Wax, Carrefoursa, Çilek Mobilya, Domino’s Pizza, Era Gayrimenkul, Erciyes Börek, Essi Güzellik, Getir, Gönül Kahvesi, Kasap Döner, Komagene, Leman Kültür Cafe, Loris Parfüm, McDonald’s, Pizza House, Popeyes, Remax, Sbarro, Smallux, Tadıtam Çiğköfte, Tavuk Dünyası, Trend Dürüm, Ziyafe Kayseri Mutfağı, Ziyafet Çiğköfte.

Franchising Sisteminin Franchisee için Avantajları

Başlıca avantaj, daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanmaktır. Çünkü bu şekilde risk minimalize edilir.

Marka ile birlikte franchisee, ulusal veya uluslararası standartlara sahip olmaktadır. Tanınmış markaların sağladığı sürekli müşteri ve iş yapma imkanı da avantajlar arasındadır.

Franchise alan için franchisor’ın eğitim ile uzman personel desteğinin yanında mali ve hukuk danışmanları lehe işlemektedir.

Franchisor’ın sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çabalarından yararlanan franchisee, sistem sayesinde reklam ve tanıtma giderlerini de azaltmaktadır.

Franchising Sisteminin Franchisee için Dezavantajları

Sistemin yararlarının yanında zararları da vardır. Bunlardan bir tanesi UFRAD’ın da belirttiği gibi yaratıcılığın yok olmasıdır.

Çünkü franchisee, franchisor’ın koyduğu işletme görünümü, personel, fiyatlar gibi bazı kurallara ve kısıtlamalara uymak zorundadır.  Sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapılmadığında, kazanın önemli bir kısmının franchisor’a gitmesi de dezavantajlardan biridir.

Sözleşme konusu ürünün yaygın kullanımı, giriş aidatlarını yükseltmektedir. Anlaşma gereğince franchisor’dan alınması zorunlu bazı ürünlerin piyasadan daha ucuza sağlanması mümkün olabilmektedir ve bu durum franchise alanın aleyhine işlemektedir.

Franchising Sisteminin Franchisor için Avantajları

Onlarca yıllık geçmişe sahip olan sistem, franchisor açısından oldukça avantajlıdır. Franchisee’nin yapacağı royalty gibi ödemeler yeni yatırım yapmaksızın franchisor’un kârını artırmaktadır.

Bu şekilde, en az maliyetle büyüme ve gelişme sağlanmakta, verimlilik ve iktisadilik artmaktadır. Daha hızlı ve selektif bir dağıtım söz konusuyken pazara ilişkin hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanmaktadır.

Franchising Sisteminin Franchisor için Dezavantajları

Franchise veren için sisteme giriş aidatlarının tahsil edilememesi, dezavantaj olarak öne çıkmaktadır. Bu durum, franchisor’ın yatırımlarının çöpe gitmesine yol açabilir.

Aynı zamanda başarılı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka veya isim, franchisee’nin hatalı faaliyetleri sonucu zarar görebilir. Bunun önlenebilmesi için sıkı bir denetim şarttır.

Mesela; Türkiye’de franchising örnekleri arasındaki Burger King’in x franchisee’sinde, çalışan sorumsuzluğu yüzünden yaşanan kötü bir durum, kısa sürede yayılabilir ve markaya karşı büyük bir tepkiye yol açabilir.

Benzer durumlar, franchisor’lar için oldukça kötü sonuçlara yol açabilir. Dolayısıyla franchisor’lar imtiyaz hakkı verdikleri alıcıları sıkı sıkıya takip etmek zorundadır.