Beyaz ve Mavi Yaka Nedir? Farkları Nelerdir?

İş hayatına yeni başlangıç yapan kişilerin ilk duyacakları kavramlardan birisi mavi ve beyaz yakadır. Hatta bunu ilk defa duyan ve iş hayatından oldukça uzak olan kişilerin yakaları gözlemlediğini bile söyleyebiliriz. Elbette gömleklerin veya yakanın rengiyle ilgili bir durum değildir. İşletmelerde çalışanların organizasyonel kriterler esas alınarak sınıflandırılması ile böyle bir ayrım doğmuştur. Bildiğiniz gibi çalışma hayatında, İş Hukuku’nun kuralları dışında her işletme kendine göre özel kurallar uygulamaktadır.

Her işletmenin kendine özel uyguladığı kurallar arasında en çok bilinen mavi ve beyaz yaka ayrımıdır. Bu ayrım yanlış olarak tanımlanmaktadır. Üretim yapan bir fabrikayı düşündüğümüz zaman, işleyişi iki kısma ayırabiliriz. İdari kısım ve AR-GE çalışmalarının yapıldığı bölüm, teknolojik eğitim, beyin gücüne dayalı çalışma vardır. Bir de üretimin gerçekleştirildiği, mal ve hizmetin üretildiği, daha fazla beden gücüne dayalı bir çalışma vardır. İşte bu ayrım mavi ve beyaz yaka ayrımını daha iyi göstermektedir. Beyin gücü ve eğitime dayalı çalışanlar, beyaz yaka; beden gücüne dayalı çalışanlar ise mavi yaka olarak tanımlanır.

Şimdi beyaz ve mavi yakalı ayrımını detaylı bir şekilde inceleyelim:

Beyaz Yaka Nedir?

Beyin gücüyle ve genelde masa başı çalışan kişiler, beyaz yaka olarak tanımlanmaktadır. Memurlar, yönetici konumundaki kişiler, beyaz yakayı oluşturmaktadır. İşletmelerdeki idari ve araştırma – geliştirme kısımlarının çalışanlarıdır. El emeğine dayanmayan bir işçilik söz konusudur. Teknolojiyi kullanan, üretim, planlama, mühendislik, kalite yönetimi, proses kontrol, laboratuar, AR-GE, depolama, sevkiyat ve satış gibi birimlerin çalışanları beyaz yakadır.

Fiziksel güç yerine zihin gücünü kullanan beyaz yaka çalışanlar, fazla mesailerin ve resmi tatillerdeki çalışmalarının ücretini almaktadırlar. Çalışma ücretleri açısından diğer çalışanların tabi olduğu 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan hukuksal düzenlemelerden yararlanmaktadırlar.

Mavi Yaka Nedir?

Beden gücüyle ve maaş – süreli ücret karşılığı çalışan işçiler, mavi yakayı oluşturmaktadır. El emeğine dayalı bir çalışma söz konusudur. Mal ve üretiminden sorumludurlar. İşletmede, arazide, saha ve üretim hattında çalışan; zihin gücünden daha çok beden gücü sarf eden çalışanlardır. Maaş dışında, parça başına, saatlik veya yevmiye usulüne göre ücretlendirilirler. Üretimde olmalarına rağmen mavi yaka olarak tanımlanmayan çalışanlar da vardır. Ustabaşı, vardiya amiri, postabaşı, formen gibi çalışanlar işi planlayan ve organize eden kişilerdir. Üretimde işlerin idaresinden sorumlu olan bu çalışanların mavi yaka olarak adlandırılmaması gerektiği üzerine düşünceler söz konusu.

Beyaz ve Mavi Yaka Arasındaki Farklar

• Beyaz yakalılar, fiziksel güç kullanmak yerine beyin gücüyle çalışırlar. Mavi yakalılar ise beyin gücünden daha çok beden gücüyle çalışırlar.
• Mavi yakalılar, üretim bandı veya hattında çalışırken; beyaz yakalar masa başı çalışanlardır.
• Beyaz yakalılar, kamuda memur; özel sektörde idari personel olarak adlandırılırlar.
• Mavi yakalılar, saatlik ücret, yevmiye gibi ücretlendirmeye tabi tutulurken; beyaz yakalılar, aylık maktu olarak ücretlendirilirler.
• Beyaz yakalılar, fazladan ve tatil günlerde çalıştıkları saatin ücretini alırlar. Mavi yakalarda ise fazla mesai alma söz konusu değildir. Ayrıca vardiyalı çalışma da mavi yakalılar için söz konusudur.
• Üretimin söz konusu olduğu bir işletmede beyaz yakalılar; planlama, denetleme ve kontrol gibi işlerden sorumludur. Ayrıca işlerin sevkiyatı ve idaresinde görev alırlar.
• Mühendisler, departman çalışanları, banka görevlileri, kalite – kontrol ekipleri beyaz yaka çalışanlardır.
• Mavi yakalılar; üretim hattında, ürün bandında, tezgah ve makine başında, saha hareketlerinde görevlidirler. İşletmenin üretimini yaptığı mal veya hizmetin, üretime girmesi ve ürün bandından çıkması süreçlerinde çalışırlar.
• Mavi yakalılar, yöneticisi tarafından planlanan işleri yapmaktadır.
• Mavi yakalılar; parça başı, saatlik ve yevmiye usulüne göre ücretlendirilirler.

Sonuç olarak; beyaz – mavi yaka ayrımında, güvenlik, temizlik görevlisi, yiyecek – içecek servisi, mutfak, yemekhane, şirket şoförü, makam şoförü gibi yardımcı hizmeti yapanlar için tereddüt yaşanmaktadır. Ama mavi yaka tanımında; mal ve hizmet üretiminde, üretim sürecinin herhangi bir aşamasında bizzat çalışanların ismi geçtiği için yardımcı hizmet yapanlar da beyaz yaka olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda asli görevi güvenlik ve temizlik hizmeti vermek olan işletmeler, asıl işi fiilen yapan işgörenlerini mavi yaka; işi planlayan ve organize edenleri, denetleyenleri beyaz yaka olarak tanımlamaktadır.