Alıcı ve satıcıların ticari anlamda faaliyetlerini yürütebilmeleri için kurulan ticaret borsaları hakkındaki detaylar pek çok kişi tarafından merak edilmektedir. Aralık 2020 itibarıyla 113 ticaret borsası bulunurken bu kurumlar Türkiye Odalar ve Borsa Birliği (TOBB) tarafından denetlenmektedir.
Borsa İstanbul ile ticaret borsalarının işleyişleri hemen hemen aynı olmasına rağmen ticaret borsalarında daha çok emtia ürünleri el değiştirmektedir. Özellikle de tarımsal emtialar ön plandadır. Dolayısıyla tüccarlar ve çiftçiler tarafından sıklıkla tercih edilir.
Ürünlerin doğru fiyatla alım-satımı, risklerin azaltılması, işlemlerin kayıt altına alınması, tüketici menfaatlerini koruması gibi birçok faydası bulunmaktadır.
Şimdi ticaret borsası nedir, ne işe yarar, görevleri nelerdir gibi soruların yanıtlarını detaylarıyla ele alalım:
Ticaret Borsası Nedir?
5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu ve bu Kanun uyarınca yayımlanan yönetmeliklerde düzenlenmiştir. Ülkemizde ilk ticaret borsası 1892’de İzmir’de kurulmuştur.
Kurumların belirlemiş olduğu fiyatlar üzerinden alıcı ve satıcı kişiler karşılaşarak ticari işlemlerini güvenilir bir şekilde, tek fiyat oluşumu altında gerçekleştirmektedir. Bunun için borsaya kayıt (kote) olmak gerekmektedir.
Borsanın çalışma alanı, bulunduğu il sınırlarıdır. Ancak söz konusu alan, çevre illeri de kapsayacak şekilde ve o illerde borsa kuruluncaya kadar geçerli olmak üzere genişletilebilip daraltılabilmektedir.
Ticaret borsaları sitelerinde yer alan tanım şu şekildedir:
“Standardize edilmiş veya tiplere ayrılmış ya da numuneyle malın tümünün temsil edildiği; üretimi, tüketimi veya ithal, ihraç ve dağıtımı büyük miktarda yapılan; dayanıklı ve stoklamaya elverişli bulunan, arz ve talebi değişken olan, alım-satımı serbest rekabet şartları içinde ve önceden belirlenmiş asgari miktarlar üzerinden toptan yapıldığı organize edilmiş tarımsal ürün piyasalarıdır.”
Borsada hisse senetlerine yapılan yatırımlar gibi malların el değiştirmesi sonucu oluşan piyasayı kontrol eden ve ticari hayatı kolaylaştırmayı amaçlayan ticaret borsaları; hem alıcı hem satıcı tarafından faydalıdır.
Satıcılar açısından bakıldığında en iyi fiyattan eldeki ürün hızlı bir şekilde satılabilirken alıcılar açısından bakıldığında ürün için satıcı arama ya da bulamama sorununu ortadan kaldırır.
Alıcı ile satıcıyı karşı karşıya getirmeyi amaçlayan ticaret borsalarında, fiyatların serbest rekabet ortamında oluşması sağlanmaktadır. Özellikle ürün ve ihtisas borsacılığı ile vadeli işlemler borsaları, küresel ekonomide kritiktir.
Borsa çeşitleri arasında yer alan ticaret borsaları; kuruldukları bölgelerde ürünlerin üretimi, tüketimi ve pazarlanması için serbest rekabet düzeni yaratmaktadır. Bu ürünler borsaya kayıt olarak işlem görmekte, yani işlemler kayıt altında yapılmaktadır.
Ticaret borsasına dahil maddelerin alım veya satımı ile uğraşanlar için bulundukları yerdeki ticaret borsasına üye olma zorunluluğu vardır. Buna uymayanların kayıtları, borsaca re’sen yapılır ve kendilerine tebliğ edilir.
Meslek gruplarına göre yapılacak bu üye kayıtları, elektronik ortamda Bakanlık ve Birlik bünyesinde düzenlenen ortak veri tabanında güncel olarak tutulur. Serbest piyasa ekonomisi üzerinde ticaret borsaları önemli yere sahiptir.
Ticaret Bakanlığı’nın Aralık 2020 tarihli verilerine göre ülkemizde 113 ticaret borsası bulunmaktadır.
Peki, ticaret borsaları neden ve nasıl kurulur? Borsalar ticari ihtiyaçların gerekli kıldığı illerde, TOBB’un olumlu görüşü üzerine Bakanlık tarafından kurulur. Demokratik esaslara göre yerinde yönetilen ticaret borsalarının yönetim kurulları, meclisin kendi üyeleri arasından 4 yıl için seçeceği 5 ila 11 kişiden oluşur.
Yönetim kurulu kendi üyeleri arasında bir başkan ile bir veya iki başkan vekili seçer. Görev süreleri 4 yıldır. Aynı zamanda ticaret borsalarında meclisler tarafından atanan bir genel sekreter vardır.
Bunların yanında ticaret borsaları; meslek komiteleri, meclis, yönetim kurulu ve disiplin kurulu olmak üzere 4 organdan oluşmaktadır.
Ticaret Borsalarının Görevleri Nelerdir?
Ticaret borsalarının görevleri 5174 sayılı kanunda belirtilmiştir. Belirtilen hususlara uymayan ticaret borsaları kapatılabilmektedir. Bu nedenle kanunların belirlediği ölçüler faaliyet gösterilmesi gerekir.
Uygulanan kanunlar işleme konu olan malların kolaylıkla alınıp satılabilmesi açısından faydalıdır. Bu konuda işleme konulacak malların bozulmaması ve belli bir rekabet hacminin olması gereklidir. Bu hüküm piyasadaki likidite oranını artırmaktadır.
Şimdi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’nun 34. maddesine göre ticaret borsalarının görevlerini tam olarak aktaralım:
- Borsaya dahil maddelerin, borsada alım satımını tanzim ve tescil etmek.
- Borsaya dahil maddelerin borsada oluşan her günkü fiyatlarını usulü dairesinde tespit ve ilân etmek.
- Alıcı ve satıcının, teslim ve teslim alma ile ödeme bakımından yükümlülüklerini, muamelelerin tasfiye şartlarını, fiyatlar üzerinde etkili şartları ve ihtilaf doğduğunda ihtiyari tahkim usullerini gösteren ve Birliğin onayıyla yürürlüğe girecek genel düzenlemeler yapmak.
- Yurt içi ve yurt dışı borsa ve piyasaları takip ederek fiyat haberleşmesi yapmak, elektronik ticaret ve internet ağları konusunda üyelerine yol göstermek.
- 51 inci maddedeki belgeleri düzenlemek ve onaylamak.
- Borsaya dahil maddelerin tiplerini ve vasıflarını tespit etmek üzere lâboratuvar ve teknik bürolar kurmak veya kurulmuşlara iştirak etmek.
- Bölgeleri içindeki borsaya ilişkin örf, adet ve teamülleri tespit etmek, Bakanlığın onayına sunmak ve ilân etmek.
- Borsa faaliyetlerine ait konularda ilgili resmî makamlara teklif, dilek ve başvurularda bulunmak; üyelerinin tamamı veya bir kesiminin menfaati olduğu takdirde bu üyeleri adına veya kendi adına dava açmak.
- Rekabeti bozucu etkileri olabilecek anlaşma, karar ve uyumlu eylem niteliğindeki uygulamaları izlemek ve tespiti halinde ilgili makamlara bildirmek.
- Mevzuatla bakanlıklara veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarına verilen işlerin, bu Kanunda belirtilen kuruluş amaçları ve görev alanı çerçevesinde borsalara tevdii halinde bu işleri yürütmek.
- Üyelerinin ihtiyacı olan belgeleri vermek ve bunlara ilişkin gerekli hizmetleri yapmak.
- Yurt içi fuarlar konusunda yapılacak müracaatları değerlendirip Birliğe teklifte bulunmak.
- Sair mevzuatın verdiği görevlerle, ilgili kanunlar çerçevesinde Birlik ve Bakanlıkça verilecek görevleri yapmak.
Ticaret Borsalarının Faydaları Nelerdir?
Ticaret borsaları, yukarıda da bahsettiğimiz gibi daha çok tüccarlar ve çiftçiler tarafından tercih edilmektedir. Özellikle tarımsal ürünlerin mevcut piyasa şartlarına göre gerçek değerleri üzerinden fiyatlarının belirlenmesi bu gruba büyük avantaj sağlamaktadır.
Aslında ticaret borsaları, alıcı ve satıcının dışında devlet dahil pek çok açıdan faydalıdır.
Örneğin devlet açısından faydaları arasında mali yük azaltımı vardır. Çünkü çiftçinin ürettiği tarım ürünleri, piyasanın mevcut şartları içinde gerçek değerine ulaştığı ölçüde, devletin tarım destekleme politikaları nedeniyle üstleneceği yük azalır.
Ayrıca ürünlerin borsaya tescili ile kayıt dışı ekonomiyle savaşılmaktadır. Bu da kayıt altına alınan ürünlerde stopaj, katma değer vergisi gibi yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlamaktadır.
Önceden tahmini mümkün dalgalanmaları istikrara kavuşturma açısından da yararlıdır. Ticaret borsaları, müteahhitlik piyasasında çalışan kişiler için avantaj sağlar.
Nedeni iş insanının, ticaret borsasında taahhüt ettiği teslim tarihi ve mal miktarıyla uyumlu olarak ve bu maldan vadeli alım yaparak riskten kurtulmuş olmasıdır.
Gıda, tekstil gibi sanayi dallarında çalışan üretici ihracatçılar vadeli alım sözleşmeleri yaparak, ihracat taahhütlerini zamanında ve istenilen kalite ve fiyatta yerine getirebilir. Bu da ihracatçılar açısından faydasıdır.
Üretimi ve tüketimi son derece yaygın olan tarım ürünlerinin bölge ve zaman bakımından fiyat farklarını kısmen telafi eden ticaret borsaları, bu yönüyle tüketici menfaatine çalışır.
Üreticilerin yüksek miktarda ürününü o günkü şartlar içinde, güvenle ve gerçek fiyatla satabildikleri bir piyasa olduğu için üretici lehinedir.
Ticaret borsalarına sadece borsaya kayıtlı üyeler girebilirler ve borsada işlem yapabilirler. Bu sınırlamanın tek istisnası tarım üreticileridir. Bu sebeple, her borsada satıcıların önemli bir bölümünü tarım üreticileri oluşturur.
Ticaret borsalarında, ikili anlaşmazlıklar hakem heyetleri sayesinde kolaylıkla sonuca bağlanabilir. Bu da ihtilaflar nedeniyle yaşanabilecek zaman kayıplarını önler.
Ticaret Borsaları Ne İşe Yarar?
Ticaret borsaları, alıcı ve satıcı kişileri serbest rekabet ortamında kurumsal kimlik altında güvenilir bir şekilde karşılaştırarak; ticari işlemlerinin kolaylıkla halledilmesini sağlar.
Ticaret borsaları ne işe yarar sorusunun başlıca yanıtı da aslında bu tanımdır. Fakat yukarıda paylaştığımız faydaları ile görevleri, ticaret borsalarının ne işe yaradığını tüm detaylarıyla anlatmaktadır.
Ticaret borsaları sayesinde ürünlerin fiyatları arz ve talep dengesinin sonucu olarak oluşur. Kanunlar kapsamında kurulan borsalarda, alanda duyulan ihtiyaçlar kayıt altına alınarak giderilir. Neticede ticaret borsaları; üreticiler, tüketiciler, çiftçiler, ihracatçılar, devlet gibi pek çok açıdan faydalıdır.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
