Ticaret Borsası Nedir? Ne İşe Yarar?

Alıcı ve satıcı kişilerin belirli yasalar sonucunda ticari anlamda faaliyetlerini yürütebilmeleri için kurulan ticaret borsaları pek çok kişinin ilgisini çekmektedir. Ülkemizde şu an 113 tane ticaret borsası aktif halde hizmet vermektedir. Bu kurumlar Türkiye Odalar ve Borsa Birliği (TOBB) tarafından denetlenmektedir. İşleyişi borsa piyasası ile benzediği için ticari kurumların adına ilave olarak borsa kelimesi eklenmiştir. Örneğin, borsada görülen tek fiyat oluşumu, ticaret borsalarında da aynıdır.

Borsa İstanbul ile ticaret borsalarının işleyişleri hemen hemen aynı olmasına rağmen, ticaret borsalarında daha çok emtia ürünleri el değiştirmektedir. Özellikle de tarımsal emtialar ön plandadır. Borsada biliyorsunuz ki işlem gören enstrümanların fiyat seviyeleri arz ve talebe bağlı unsurlar göz önüne alınarak hesaplanır. Borsa nedir, öğrenmek için burayı tıklayın. Ticaret borsalarındaki ürünlerin değerleri bu şekilde belirlenir. Ticari işlemlerin kayıt altında yürütülmesi için ticaret borsaları kurulmuştur.

Şimdi; ticaret borsası nedir, görevleri nelerdir gibi soruların yanıtlarına bakarak ticari işlerle uğraşan kişilere nasıl katkı sağladıklarına ne işe yaradıklarına gelin hep birlikte göz atalım:

Ticaret Borsası Nedir?

5174 sayılı kanunnameye uygun nitelikleri taşıyarak faaliyete geçen ticaret borsaları, borsa gibi kurumsal kimliğe sahiptir. Ticaret borsalarında borsada alım – satımı yapılan malların fiyatlarının tespiti, tescili ve ilanı gibi işlerle ilgilenmek üzere kurulmuştur ve tüzel kişiliğe sahiptir. Kurumların belirlemiş olduğu fiyatlar üzerinden alıcı ve satıcı kişiler karşılaşarak ticari işlemlerini güvenilir bir şekilde, tek fiyat oluşumu altında gerçekleştirmektedir. Bunun için borsaya kayıt (kote) olmak gerekmektedir.

Borsa çeşitleri arasında yer alan ticaret borsaları; kuruldukları bölgelerde ürünlerin üretimi, tüketimi ve pazarlanması için serbest rekabet düzeni yaratmaktadır. Fakat bu ürünler borsaya kayıt olarak işlem görmektedir. Yani işlemler kayıt altında yapılmaktadır. Serbest piyasa ekonomisi üzerinde Ticaret borsaları önemli yere sahiptir. Kurumların en önemli işlevi kote olmuş ürünlere sahip olan satıcı kişiler ile alıcı tarafı buluşturmasıdır. Bu sayede satıcılar ellerindeki ürünleri en iyi fiyat üzerinden kolaylıkla satarken, alıcılar da pazarda satıcı bulamama gibi problemlerden kurtulmuştur. Böylelikle ticari ihtiyaçlardaki gereksinimler ticaret borsaları tarafından giderilmektedir.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne bağlı olan Ticaret borsalarının ülkemizdeki toplam sayısı 113 tanedir. Gereksinimlerin artması halinde bu sayı arttırılabilmektedir. Bunun için TOBB ile iletişim haline geçilmelidir. Çünkü Ticaret borsalarının kurulma aşamasında TOBB görevlidir. Bu nedenle böyle bir düşünceye sahipseniz, kendi yerleşim yerinizde Ticaret borsasının varlığının gereksinim olduğunu düşünüyorsanız, TOBB’a başvurabilirsiniz.

Ticaret Borsalarının Görevleri Nelerdir?

Ticaret borsalarının görevleri kanun hükmünde olan 5174 sayılı maddelerde belirtilmiştir. Yani tüm her şey belirli kurallar altında yapılmaktadır. Bu hususlara uymayan ticaret borsaları kapatılabilmektedir. Bu nedenle kanunların belirlediği ölçüler arasında faaliyet verilmesi gerekir. Uygulanan kanunlar işleme konu olan malların kolaylıkla satılabilmesi açısından konulmuştur. Bu konuda işleme konulacak malların bozulmaması ve belli bir rekabet hacminin olması gereklidir. Bu hüküm piyasadaki likidite oranını hızlandırmaktadır. Böylelikle alım – satım işlemleri kolaylıkla gerçekleştirilebilmektedir.

Şimdi; 5174 sayılı kanunda yazılı olan hususlar nelerdir, maddeler halinde bakalım:

• Borsada işlem gören ürünlerin listesini oluşturmak ve alım – satımının kayıtlı bir şekilde olmasını sağlamak,
• Bu ürünlerin fiyatlarını her gün alıcı ve satıcı kişilerle paylaşmak,
• Alıcı ve satıcıların uyması gereken kurallar çerçevesinde işlemlerin yürütülmesinde kolaylık sağlamak,
• Ülkemiz ve yabancı borsaları, piyasaları izleyerek internet üzerinden fiyat bildirimlerini güncelleyerek alıcı ve satıcılara yol göstermek,
• Borsada alım – satımı yapılan malların kalitesini, miktarını ve diğer özel durumları belirlemek amacıyla laboratuvar veya teknik büro kurmak,
• Ticari işlemleri kolaylaştırılması açısından borsa ile ilgili konularda siyasi organlarla bağlantılı olmak gibi görevlerle yükümlü olan ticaret borsalarına gün geçtikçe talep artmaktadır. Bunun nedeni her geçen gün ticari işlemlerin güvenli bir şekilde yürütülmek istenmesidir. Bu yüzden il, ilçe merkezlerinde ticaret borsaları kurularak ikinci el pazar şeklinde işlemler gerçekleştirilmektedir.

Ticaret Borsalarının Faydaları Nelerdir?

Ticaret borsaları daha çok tüccarlar ve çiftçiler tarafından tercih edilmektedir. Özellikle tarımsal ürünlerin mevcut piyasa şartlarına göre gerçek değerleri üzerinden fiyatlarının belirlenmesi son derece avantaj sağlamaktadır. Tarımsal emtia ticareti hakkında detaylı bilgilere buradan ulaşabilirsiniz. Bu konuda devletin destekleyici politikası da mali yükü azaltmaktadır. Aynı zamanda hayvansal ürünlerde de alım – satımı borsa usullerine uygun yapılabilmektedir. Ama bunun için borsaya kayıt olunması gerekir. Böylece stopaj, kdv, vergi ve kaçakçılığın önüne geçilebilmektedir. Fiyatların dalgalı yapıda olmasına rağmen önceden bu dalgalanmalar öngörülerek, istikrara kavuşturulması sağlanır.

Müteahhitlik piyasasında çalışanlar için avantaj sağlayan ticaret borsaları, belirlenen vade aralığında teslimi mümkün kılmaktadır. Böylelikle bu mala vadeli işlem yaparak risklerden uzak durulmuş olunur. Aynı zamanda ihracat işi ile uğraşanlara da ticaret borsaları cazip gelmektedir. Bunun sebebi tekstil, gıda gibi sektörlerde çalışan ihracatçılarla vadeli alım – satım sözleşmeleri yapılmaktadır. Bu sayede taahhüt zamanı bitiminde istenilen kalitedeki ve fiyattaki ürünleri getirtme imkanı bulunmaktadır. Tamamıyla tüketicilerin menfaatlerini koruyan ticaret borsalarında tüm kişilerle eşit olanaklar alında gerçek fiyat üzerinden alım – satım yapılmaktadır. Bütün bunlar borsaların önemli faydaları arasında gösterilebilmektedir.

Ticaret borsaları sadece tüketiciye değil, üreticiye de fayda sağlamaktadır. Bunun nedeni borsalarda çok sayıda yatırımcı olmasıdır. Bu sayede üreticilerin ürünleri çok sayıda kişiye satılmak üzere arz edilir. Haliyle arz – talep ilişkisi en iyi fiyatı doğurur. Böylece üreticiler ürünlerini normal beklentilerinin üzerinden satabilmektedir. Fakat bunun için borsaya kaydolmanız gerektiğini unutmamalısınız. İstisnai olarak sadece yarım üreticileri için böyle bir zorunluluk yoktur. Fiyat seviyeleri Ticaret borsaları tarafından belirlendiği için alıcı veya satıcı arasında herhangi bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Karşılaşıldığında hakem heyeti tarafından kısa sürede çözüme kavuşturulmaktadır.

Ticaret Borsaları Ne İşe Yarar?

Ticaret borsaları, alıcı ve satıcı kişileri serbest rekabet ortamında kurumsal kimlik altında güvenilir bir şekilde karşılaştırarak; ticari işlemlerinin kolaylıkla halledilmesi işlevine yarar. Ülkemizde ilk olarak İzmir’de kurulan ticaret borsası 1892 yılından beri halen faaliyettedir. Ticaret borsalarından vazgeçilememe nedeni olarak vadeli işlem yapılabilmesini ve ürün – ihtisas borsacılığının global anlamda gelişmesini gösterebilirim.

Son olarak, bu iki unsura değinerek ticaret borsasının ne işe yaradığına bakalım:

Vadeli İşlem Borsaları

Vadeli işlem borsaları sayesinde belirli miktarda ve kalitede olan bir malı, gelecek tarih üzerinden anlaşılarak teslim etmek veya almak üzerine yapılan sözleşmelerdir. Vadeli işlem sözleşmeleri hakkında detaylı bilgi almak için bu yazıyı okumanızı öneririm. Böylelikle alıcı ve satıcı anlık değişen fiyatlar karşısında mağdur duruma düşmemektedir. Çünkü riskler büyük ölçüde önlenmiştir. Özellikle tarımsal ürünlerin alım – satımı üzerinde etkisi büyüktür. Böylelikle mevsimsel, küresel etkilerden dolayı ürünlerin fiyatlarında yaşanan şok ve sert inişlerden etkilenilmemektedir. Bu nedenle çoğu yatırımcı hedgeyi koruma amaçlı vadeli işlem borsalarını tercih etmektedir. Arz ve talebin yoğun bir şekilde gerçekleştirilmesi piyasadaki volatilite oranlarını arttırmaktadır. İstenilirse vade sonu beklemeden likidite oranı yüksek olan piyasada sözleşmenin satışı o anki değeri üzerinden gerçekleştirilebilmektedir.

Ürün ve İhtisas Borsacılığı

Ürün ve ihtisas borsacılığı tamamıyla fiyat – gelir dengesizliği konuları üzerinde durmaktadır. Çünkü biliyorsunuz ki denge, arz ve talep unsurlarına bağlı olan faktörler yüzünden değişmektedir. Aynı zamanda işlem gören araçların fiyatları elli başlı etmenlere göre farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle pazar payının arttırılması açısından mali yükün hafifletilmesi ve desteklenmesiyle ürün ve ihtisas kalitesi arttırılmıştır. Böylece hem rekabet ortamı yaratılmaktadır hem de daha sağlıklı kararlar belirlenmesi sağlanmaktadır.