Kıymetli evrak niteliğine sahip bir kambiyo senedi olan çek; ticaret hayatında sıklıkla kullanılmaktadır. Bu ödeme aracı sıklıkla senet ile karıştırılsa da aralarında önemli farklar bulunmaktadır.
Örneğin müşterinin isteği doğrultusunda banka tarafından düzenlenmesi, ödemenin müşterinin hesabından yapılması gibi yönleriyle senede göre yaptırımı daha fazladır.
Ödeme emri niteliğinde olan kıymetli evrakla ilgili bilinmesi gerekenler arasında keşideci, muhatap ve hamil gibi ifadeler de yer almaktadır. Ayrıca çekin karşılıksız çıkması gibi istenmeyen durumlarla karşılaşmamak için konuyla ilgili detaylı bilgi edinmekte fayda vardır.
Aşağıdaki başlıklar da detayları içermektedir.
Çek Nedir?
Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen hükümlere göre düzenlenen çek, bir bankaya hitaben yazılmakta ve belirli bir kişi adına ya da hamiline ödenmek üzere şeklinde yazılmaktadır.
Para yerine geçen ödeme aracının hukuki geçerliliği vardır. Bu yüzden ticaretteki yeri ve önemi büyüktür. Kıymetli evrakın çek olarak kabul edilmesi için üzerinde mutlaka “çek” ibaresinin olması gerekmektedir.
Çek hazırlanırken üç taraf bulunur. Bunlar keşideci, muhatap ve hamildir. Keşideci; çeki düzenleyen kişiye denir. Yani çeki veren ve parayı ödeyecek olan kişidir. Muhatap; çekin ödenmesi için kullanılan kurum yani bankadır. Hamil ise düzenlenmiş çeki elinde bulunduran kişi, yani ödemenin yapılacağı alacaklı taraftır.
Çek kullanımı için bilinmesi gereken terimlerin başında keşide etmek gelir. Keşide; çekin keşideci tarafından düzenlenerek hamiline verilmesi durumudur.
Önemli olan terimlerden biri de cirodur. Ciro; çekin başka kişiye devredilmesi anlamına gelir. Yani alacaklı kişinin değişmesidir. Ciro yapan tarafa ise ciranta denir.
Çek Nasıl Kullanılır?
Çek ülkemizde genelde vadeli alışverişlerde kullanılır. Zaten günlük yazılsa dahi çekin tahsilatını yapmanız en az 2-3 gün sürebilir. Üstelik takas durumuna düşerse biraz daha uzayabilmektedir. Takas çeki demek çekin sahibi olan bankanın dışında bir bankadan tahsil etmek demektir.
Örneğin, çek yaprağı A bankasına ait ve borçlunun hesabı A bankasında. Size verilen çekin tahsil olması için siz B bankasına yolladınız. Bu durumda çekiniz takasa girmiş olur. Takasta bulunan çekler de tahsilat süresini biraz daha uzatabilir.
Çekin işleyiş süreci ise şu şekildedir: Yapılan alışveriş sonucunda düzenlenen çek, öncelikle bankaya gönderilir. Bankada vade sürelerine göre düzenlenir ve çekin vade günü geldiğinde sorgulanmaya başlanır. Borçlu kişinin hesabı sorgulamaya girdiğinde eğer hesabı müsait ise ödeme yapılır ve alacaklının hesabına geçirilir.
Eğer müsait değilse saat 16:30’a kadar sorgulama devam eder. Bu saat sonunda hesap yine müsait duruma gelmez ise çek yazılır, yani karşılıksız çıkmış demektir. Çekin karşılıksız çıkması borçlu için hiç iyi bir durum değildir.
Çeki elinde bulunduran hamil taraf ise farklı yöntemlerle bu kıymetli evrakı değerlendirebilir. Çek her daim bir risktir. Ödenmesinin bir garantisi yoktur. Riskleri azaltmak için de çeşitli yöntemler vardır. Bunlar ise çekin kırdırılması, bozdurulması ve faktoringe konu edilmesidir.
Çek Defteri Nasıl Alınır? Kimler Alabilir?
Bireyler ya da tüzel kişilerin kullanabildiği çek defterleri, bankalar tarafından verilmektedir. Yani kişi öncelikle çek defteri alacağı bankayı seçmeli, sonrasında başvuru için gerekli olan kimlik, ikametgah, sabıka kaydı gibi belgelerle kuruma gitmelidir.
Banka burada kişiden teminat talep eder. Şöyle ki banka, vereceği her bir çek kağıdı için belli miktarda paranızın olmasını bekler. Örneğin 10 sayfalık bir çek defterinin her bir yaprağı için 1000 lira ister. Yasal bir zorunluluk neticesinde yatırılan tutar, hesabınızda blokeli olarak tutulur ve bankanın çek sahibine ödeme yapmasını garantiler.
Ülkemizde ticari çek defteri, ticari hamiline çek defteri, gerçek tüzel kişi, gerçek tüzel kişi hamiline, gerçek kişi ve gerçek kişi hamiline olmak üzere 6 adet çek defteri türü bulunmaktadır.
Çek Hesabı Nedir? Çek Örneği Nasıldır?
Çek defterinin her bir sayfasında hesap numarası, çek hesabının bulunduğu banka, hesap sahibinin vergi numarası gibi bilgiler vardır. Çek defterinde bilgileri yazan hesap da çek hesabıdır.
Bankalar tarafından verilen çekler kurumlara göre farklılık gösterse de hepsinin üzerinde belli başlı alanlar vardır. Hesap sahibinin adı, hesap numarası, miktar, tarih gibi kısımlar çeklerde standarttır.
Çek Kırdırma, Bozdurma ve Faktoring
Çekin kullanıcısı için en büyük dezavantajı, ödeme vadesinin uzun tutulmasıdır. İşte bu nedenle de çek kırdırma yöntemi tercih edilmektedir. Çek kırdırmak için ödemeyi yapacak banka ya da farklı finans kuruluşlarına başvurulmaktadır.
Ayrıca bu işlem için kurumlar tarafından komisyon alınmaktadır. Çek kırma işlemi için başvurulan faktoring firmalarında komisyon oranı yüzde 4 ila 5 civarında belirtilmektedir. Çek bozdurma işlemiyse evrakın üstünde yazılı bulunan tarih itibariyle nakit paraya dönüştürülmesidir.
Çeklerde Ciro İşlemi Nasıl Yapılır?
Çek, sadece yazan ile adına yazılan kişi arasında kalmak zorunda değildir. A şirketinin B şirketine verdiği çek, B şirketi tarafından C şirketine ciro edilerek verilebilir. Değişen şey, ödeme emrini tahsil edecek kişi olur. Yani çeki başka birine devretmeye çeki ciro etmek denmektedir.
Ciro da kendi arasında 2’ye ayrılır. Bu ayrım ise çekin üzerinde belirtilen kavramlardan kaynaklanır. Ciro yaparken eğer isim belirtilmiş ve ödeyiniz yazılmışsa, tam cirodur. Burada çekin arkasına “A’ya ödeyiniz” ve altına da kişinin adı-soyadı yazılarak imzası atılır. A kişisi tekrar ciro etmediği sürece çeki sadece kendisi tahsil edebilir.
Fakat isim belirtilmemiş sadece “emrine ödeyiniz” ifadesi yer alıyorsa buna beyaz ciro denir. Çekin arkasında “ödeyiniz” ifadesiyle birlikte keşidecinin adı-soyadı ve imzası yer alır. Beyaz ciroda çek kimdeyse onun tahsil etme yetkisi vardır.
Çek Türleri Nelerdir?
Teyitli çek, garantili çek, çizgili çek, mahsup çeki, banka çeki, seyahat çeki, posta çeki türleri bulunmaktadır. Çekin karşılığının olduğuna ilişkin olarak muhatap banka tarafından yazılmış bir kaydı içeren çeklere teyitli (bloke) çek denir.
Çekin bankaya ibrazında karşılığının ödenmesi konusunda güvence vermek amacıyla çıkarılanlar garantili çeklerdir. Çekin ödeneceği kişiyi belirlemek amacıyla önyüze aşağıdan yukarıya doğru birbirine paralel iki çizgi çizilmek suretiyle düzenlenen çeklere çizgili çek adı verilir.
Hamil tarafından çekin nakden ödenmesi yerine bedelin bankadaki hesabına aktarılmasının istendiği hallerde mahsup çeki söz konusudur. Muhatap bankanın başka bir şubesinin keşideci olarak gösterdiği tür banka çekidir.
Seyahat çekleri ise üzerinde yuvarlak rakamlarla meblağı belirlenmiş ve uluslararası kambiyo rayicine göre değişik ülkelerde paraya çevrilebilen çeklerdir. PTT tarafından genellikle taksitli satış yapan tacirler adına açılan havale hesaplarına bağlı olarak düzenlenen havale makbuzlarına posta çeki denmektedir.
Çek Kullanırken Nelere Dikkat Edilir?
Çek ile ödeme ya da mal–hizmet satışı yapıyorsanız, öncelikle dikkat etmeniz gereken nokta kıymetli evrakın uygun şekilde düzenlenmiş olmasıdır.
Yani tarih, yer, hesap bilgileri, imza gibi bilgiler eksiksiz bir şekilde yazılmalıdır. Düzenlemenin dışında çekin vadesinde üzerinde bulunan tutarın hesaplarda bulunması önemlidir. Çünkü bu durumda çekiniz karşılıksız çıkar ve sıkıntılı süreçler başlayabilir.
Yazılan çekler ise ticari hayatınız boyunca sürekli karşınıza çıkar. İşte bu yüzden itibarınız zedelenir. Çekin alacaklı tarafında ise dikkat edilmesi gereken durumlardan öncelikli olanı, alırken bilgilerin kontrol edilmesidir. Eksik bir bilgi var mı, vade ve tutar doğru mu, kontrol edilmelidir.
Ayrıca çek yaprağının hangi bankaya ait olduğuna bakılarak, kişinin o bankada hesabı varsa çeki o bankaya tahsile göndermek daha doğru olur. Takasa yani başka bankaya giden çekin hesaba geçmesi biraz daha uzun sürer. Bunun dışında çekin vade süresini kontrol etmeniz ve takip etmeniz gereklidir.
Eğer çek yazılırsa, 10 gün içerisinde gecikme faizi ile birlikte düzelttirilebilmektedir. Yani çek sahibi böyle bir istekte bulunabilir. 10 günü aşan çekler için de hukuksal süreç başlar.
Sonuç olarak, çek kullanmak ticarette birçok kolaylık sağlayacak niteliktedir. Vadeli alımlar yapılabilir, günlük ödeme faaliyetlerinden kurtarır ve karşılıklı güven ilişkilerini oluşturur. Eğer çek kullanımı usulüne uygun yapılırsa, ticaret yapmak kolaylaşır.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
