Paratic Haber: Ekonomi, Finans RSS Interactive

Borsada Ne Alınır? Borsada İşlem Gören Yatırım Araçları

Borsada hangi yatırım araçlarıyla işlem yapabileceğinizi Paratic ile öğrenin! Borsada alım-satım yapabileceğiniz hisse senetleri, tahviller ve daha fazlası için tıkla!
Borsada Ne Alınır? Borsada İşlem Gören Yatırım Araçları
YAYINLANMA ZAMANI
SON GÜNCELLEME
Yorum

Borsa, birikimlerinizi kıymetli evrak ve ticari mallarla değerlendirebileceğiniz bir piyasadır. Hisselerin ve borçlanma araçlarının ihraç edilerek ikincil piyasada alınıp satılabildiği pazarda, aracı kurumlar vasıtasıyla alım-satım yaparsınız.

Alıcıların ve menkul kıymet satıcılarının buluşmasına, etkileşime girmesine ve işlem yapmasına olanak tanıyan borsa genellikle hisse senetleri anılsa da pek çok yatırım aracını bünyesinde barındırır.

Piyasanın durumuna göre bu yatırım araçlarından istediğinize emir vererek işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz. Peki, borsada alıp sattığınız yatırım araçları nelerdir?

Borsa yatırım araçları; kıymetli evraklar, emtialar, dövizler, türev araçlar olarak sınıflandırılabilir. Kıymetli evraklar arasında hisse senetleri, tahvil, vadeli işlemler, repo, opsiyon, varant, bono gibi enstrümanlar bulunmaktadır.

Emtiaları ise tarım ürünleri, değerli madenler, sanayi metalleri, enerji ürünleri gibi gruplara ayırmak mümkündür. Dövizler genellikle yerel ve majör para birimleri olarak değişiklik göstermektedir. Türev araç dediklerimiz ise vadeli işlem ile opsiyon sözleşmeleridir.

Bu yazıda sıklıkla merak edilen ve borsada alınıp satılan yatırım araçlarına kısaca göz atmak istiyoruz:

Menkul Kıymetler

Varlığa dayalı menkul kıymet, değiş tokuş edilebilir, devredebilir finansal değer taşıyan enstrümanlara verilen genel isimdir. Borsada işlem yapılan yatırım araçları arasında en yüksek işlem hacmine kıymetli evraklar sahiptir denilebilir.

Hisse senetlerinin iyi bir kazanç kaynağı olması, tahvil ve bononun risk korumalı olarak kullanılması, bu durumda en büyük etkenler arasında gösterilebilir.

Portföy seçenekleri arasında hisse senetlerinin de ana yatırım enstrümanı olduğu birçok yatırımcı tarafından kabul edilmektedir. Borsada ne alınır diyenlerin öğrenmesi gereken hisse senedi, tahvil ve bononun detayları öğrenilmelidir.

Hisse Senedi

Hisse SenediBorsa yatırım araçları denildiğinde akla gelen ilk seçenek, hisse senedidir. Sermaye şirketlerinin ortaklarına, paylarını ve ortaklıklarını belgelemek için verdikleri kıymetli evraklardır.

Anonim şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler, özel kanunla kurulmuş kurumlar, hisse senedi çıkarma yetkisine sahiptir. Hisse senetleri sahiplerine çeşitli haklar ve sorumluluklar getirmektedir.

Borsada işlem gören hisse senetlerinde ise böyle bir durum söz konusu değildir. Hisse senetleri çeşitli türlere sahiptir; ama Türk Ticaret Kanunu’na göre hisse (pay) senetleri, hamiline veya nama yazılı olur.

Hisse senetlerinin borsada işlem görebilmesi için halka açılması gerekmektedir. Bu işleme borsaya kote ettirme denilmektedir.

Şirketler hisse senetlerini, borsa listesine eklenmesi için talepte bulunur ve halka açılırlar. Bu şekilde şartların sağlanmasıyla hisse senetleri borsada alınıp satılabilir. Hisse senedi yatırımında en temel mantık ise düşük fiyattan satın alıp, fiyatı yükseldiğinde satarak fiyat farkından kazanç elde etmektir.

Tahvil

Yatırım araçları nelerdir sorusuna bir diğer yanıt menkul kıymetler grubundan tahvillerdir.

“Devletin veya özel bir kuruluşun ödünç para almak için çıkardığı, değişik dönemlerde belirli oranlarda faiz getiren yazılı senet.” ifadeleriyle tanımlanan tahviller, vadesi 1 yıldan uzun olan borç senetleridir.

Ticaret ve sermaye piyasası kanunlarına göre çıkartılırlar. Üzerlerinde bulunan kupon veya anapara vadesi geldiği zaman borçlu olan tarafın borçlarını ödemesi temeline dayalı bir yatırımdır.

Borçlanma araçları arasında yer alan tahviller, şirketlere uzun vadeli ucuz kaynak sağlama amacı taşır. Şirketler tarafından çıkartılan türleri olduğu gibi devletler tarafından basılan türleri de vardır.

Devlet tahvilleri, devlet kurumları tarafından verilen faiz sertifikaları olarak tanımlanırlar. Özellikle temerrüt riski olmayan hazine tahvilleri güvenli portföy enstrümanları arasındadır.

Hükümetler, anapara ihtiyaçlarını karşılamak için bu tahvilleri basarlar ve güvenli liman isteyenler için araç olur.

Zaten tahvil yatırımı en çok borsada risksiz getiri arayanlar tarafından tercih edilir.

Bono

Vadesi 60 günden az, 365 günden fazla olmayan menkul kıymetlerdir. Çıkarılan kurum tarafından ödeme, ispat ve teminat vasıtası olarak kullanılırlar. Ekonomik niteliği itibariyle de kredi vasıtası olan menkul kıymetler olarak tanınırlar.

Tıpkı bankadan aldığımız krediler gibi, bono da şirket veya devlet tarafından alınan borcun ödeneceğini belirten ticari bir belgedir. İkinci el piyasada alınıp satılabilir ve emre muharrer senet ismiyle de bilinirler.

Bononun yasal olarak geçerli sayılması için üzerinde bulundurması gereken bazı ibareler vardır. Borçlusu tarafından imzalanarak alacaklıya verilirler. Belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini ticari olarak belgelemektedirler.

Özellikle hazine bonoları, kaybettirmeyen yatırımlar olarak tanımlanmaktadır. Devletin bir seneye kadar olan vadelerle borçlanmasına aracılık eden menkul kıymetlere hazine bonosu denmektedir.

Yatırımın mantığı ise en basit haliyle; siz devlete borç para verirsiniz, devlette size borçlanma senedi verir. Bono vade sonuna kadar tutulursa, devlete verdiğiniz parayı faiziyle geri almış olursunuz. Bono yatırımı riskten kaçınan yatırımcılar tarafından sıklıkla tercih edilir.

Borsa Endeksleri

Borsa EndeksleriEndeksler; belli bir zaman diliminde fiyat, maliyet, satış performansı gibi önemli verilerin elde edilmesi için oluşturulan göstergelerdir.

Örneğin sanayi üretim endeksleri bulunmaktadır ve bu endeks üzerinden sanayi sektörü değerlendirilebilir. Piyasalarda endekslerin oluşum şekli ve amacı, daha farklıdır.

Finans piyasalarında, borsalarda işlem gören endeksler, belli özelliklere sahiplerdir. Buna göre kategorilere ayrılmış şirketlere ait hisse senetlerinin, sektörel ve genel olarak performansını ölçmektedir.

Endekslerden edinilen bilgiler sayesinde rakip şirketler kolaylıkla kıyaslanabildiği için daha hızlı bir gelişim göstermeleri sağlanır.

Mesela; ülkemizin gösterge endeksi olan BIST 100 endeksi, Borsa İstanbul’da işlem gören en yüksek hacimli 100 firmasının hisselerini barındırmaktadır. BIST 100 endeksi dışında BIST 30 ve BIST 50 endeksleri en bilinen endekslerdendir.

Borsa endekslerine yatırım yapmak isteyenler hem yerel hem küresel endeksler hakkında detaylı bilgi edinerek ilk adımı atabilir.

Dünyanın önde gelen borsa endeksleri de küresel durumu gösterdiği için önemlidir.

ABD’nin Dow Jones Sanayi Endeksi, Nasdaq 100 endeksi, S&P 500 endeksinin yanında Almanya’da DAX, İngiltere’de FTSE 100, Çin’de Şanghay Komposit ve Shenzen endeksleri takip edilir. Yabancı borsalara yatırım yapmak isteyenler bu endeksler ve diğerlerini öğrenerek işe başlayabilir.

Öte yandan borsa endeksleri alım-satımı doğrudan değil bir fon veya CFD olarak kısaltılan fark kontratları aracılığıyla yapılabilir.

Emtialar

Emtialar, en güvenilir yatırım araçları olarak tanınırlar ve ülkelerde yaşanan ekonomik karmaşa dönemlerinde akla ilk gelen yatırım araçlarındandır.

Emtia yatırımı yapmak isteyenler özellikle altın, petrol, bakır, gümüş, alüminyum, çelik, buğday, kakao, pamuk, mısır gibi enstrümanlara yönelirler. Bu emtia işlemleri, emtia ve özel ürün borsalarında alınıp satılmaktadır.

Emtialar

Günümüzde emtia yatırımı Borsa İstanbul üzerinden rahatlıkla yapılabilir. İster fiziki olarak ister fiziki olmayan şekillerde borsada emtialara yatırım yapabilirsiniz.

Ülkemizde emtia borsaları, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Spot piyasalardaki gibi türev piyasalarda vadeli işlemlerle de alım-satım yapılabilir. Borsada emtia yatırımı yapmak için emtia endeksleri de kullanılabilir.

Dünyanın en ünlü emtia endeksi, S&P GSCI Emtia Endeksi olarak bilinmektedir.

Öte yandan emtialar genellikle faiz getirisi olmayan yatırım araçlarıdır ve faizlerin cazip olmadığı dönemlerde tercih edilirler.

Değerli Metaller

Değerli metaller altın, gümüş, bakır, paladyum ve platin gibi madenlerdir.

Forex piyasasında işlem gören yatırım araçları arasında yer alan değerli metaller, uzun vadeli (VİOP) yatırımlar şeklinde de düşünebilir.

Borsa İstanbul bünyesinde kıymetli madenlere ve kıymetli taşlara ilişkin olarak standart, standart dışı, cevherden üretim altın, gümüş, platin ve paladyum üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli Madenler Piyasası, ödünç ve sertifika işlemlerinin yapıldığı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası ile elmas ve kıymetli taşların işlem görebildiği Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası yer almaktadır.

Yatırım alanında en çok tercih edilen ilk değerli metal altın olarak bilinirken ardından gümüş, platin ve paladyum gibi metaller gelmektedir. Altın ve gümüş pek çok yatırımcı için popüler uzun vadeli yatırım araçları arasında yer alır.

Enerji Ürünleri

Borsada ne alınır diyenlere verilebilecek bir diğer cevap da enerji ürünleridir. Enerji emtiaları genellikle madenciliği yapılan emtialardır.

Doğal gaz, petrol, kömür gibi yakıtları ifade eden enerji emtiaları, borsa yatırım araçları arasında yer alır. VİOP aracılığıyla alınıp satılabilen enerji emtiaları, ekonomi ile yakından ilgili olduğu için pek çok yatırımcının dikkatini çekmektedir.

Sanayide sıklıkla kullanılan enerji emtiaları, aynı zamanda enflasyon karşısında güçlü bir hedge aracı pozisyonundadır. Opsiyonlar, vadeli kontratlar, borsa-yatırım fonları ve enerji sektöründe faaliyet gösteren şirket hisseleri yollarıyla enerji emtialarına yatırım yapabilirsiniz.

Tarım Ürünleri

Tarım emtiaları da borsa yatırım araçları arasında yer almaktadır. Buğday, mısır, soya fasulyesi, şeker, kereste, kahve ve büyükbaş hayvan gibi enstrümanların yer aldığı tarım emtiaları; hem vadeli emtia olarak hem spot olarak alınıp satılabilir.

Emtia borsalarını tercih eden yatırımcılar VIOP, forex şirketleri ve borsa yolunu kullanır. En büyük pay pamuk ve buğdaydayken diğer tarım emtialarının yatırımı genellikle yurt dışı borsalarından yapılır.

Dövizler

DövizlerDöviz işlemleri genellikle döviz büroları, bankalar ve forex piyasası ile anılmaktadır. Yine de döviz borsalarında alınıp satıldıkları bilinmektedir. Ülkenin yerel para biriminin yanı sıra ithalat ve ihracatında etkili olan dövizlerle işlem yapılmaktadır.

Örneğin ülkemizde genellikle Türk lirası ile dolar ve euronun oluşturduğu kurlar takip edilmektedir. Borsada, dolar/TL ve euro/TL kurlarını kolayca alıp satarak kar elde edebilirsiniz.

Bunun yanında Borsa İstanbul aracılığıyla vadeli döviz işlemleri yapmanız da mümkündür.

Borsa İstanbul’da farklı döviz vadeli işlem sözleşmesine yatırım yapılmaktadır. Mesela Dolar/TL, Euro/TL vadeli işlem sözleşmeleri ve EUR/USD çapraz kur vadeli işlem sözleşmeleriyle birikimlerinizi kolayca değerlendirmeniz mümkündür.

Dövizler, borsada işlem görseler bile forex piyasasının işlem özellikleri ve işlem hacmi sayesinde yatırımcısına daha yüksek kazanç getirmektedir. Bu nedenle döviz yatırımcıları genellikle forex piyasasını tercih etmektedir. Piyasaların dalgalı olduğu dönemlerde dövizler kısa vadeli yatırım araçları arasında özellikle öne çıkmaktadır.

Şimdi borsada ne alınır diyenler için kısaca başlıca dövizlerden bahsedelim.

Amerikan doları (USD)

Dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD’nin para birimi, 1792 Para Yasası ile yürürlüğe girmiştir. Hem küreselde en yerelde en yaygın kullanılan dövizdir.

Rezerv para birimi, finans piyasalarının en fazla işlem gören dövizdir ve güvenli liman özelliği taşır. Dünya ticaretinin büyük bir payı ABD doları ile yapılır.

ABD doları, diğer ülke para birimleri gibi ekonomik verilerden, merkez bankasından ve faiz oranı politikasıyla ilgili duyurulardan geniş ölçüde etkilenir. ABD doları, başta euro, Japon yeni ve İngiliz sterlini olmak üzere diğer başlıca para birimlerine karşı işlem gören bir ölçüttür.

Euro (EUR)

Tarihi dolar kadar eski olmayan euro, Avrupa Birliği ülkelerinin resmi para birimidir. Amerikan dolarının hakimiyetini kırmak için çıkartılan euro, doların ardından ülkemiz dahil küresel piyasaların en güçlü para birimidir.

Hem Avrupa Birliği hem Euro Bölgesi üyesi ülkeler tarafından kullanılmaktadır ve ülkelerarası ticari işlemlerde ilk defa 1999 yılında kullanılmıştır.

Japon yeni (JPY)

Önemli majör dövizlerden bir tanesi de Japonya’nın Japon yenidir. 1882’de kurulan Japonya Merkez Bankası, dünyanın en büyük üçüncü ekonomisinin merkez bankası olarak hizmet vermektedir.

Para politikasının yanı sıra döviz basımı, para piyasası işlemleri ve veri/ekonomik analizleri de yönetmektedir.

Japon yeni (JPY), bir taşıma ticareti bileşeni kimliği altında işlem görme eğilimindedir. Düşük faiz oranı sunan para birimi, Amerikan doları, euro ve İngiliz sterlinden sonra rezerv parası olarak geniş çapta kullanılır.

Kanada doları (CAD)

Kanada doları, Kanada’da kullanılan para birimidir. Yalnızca $ işaretiyle veya diğer dolar para birimlerinden ayırmak için CA$, Can$ veya C$ ile gösterilmektedir.

Majör dövizler arasındadır ve uluslararası piyasalarda CAD kısaltmasıyla kullanılır. Aynı zamanda dolar çeşitlerinden birisidir ve sembolü C$ şeklindedir.

Bazı bankalar tarafından rezerv para birimi olarak da kullanılan Kanada doları için en önemli çapraz kur, Amerikan doları ile oluşturduğu USD/CAD paritesidir.

İngiliz sterlini (GBP)

Birleşik Krallık’ın resmi para birimi ise İngiliz sterlinidir. Dolar ve euronun ardından en çok işlem gören majör dövizlerdendir.

İngiltere Merkez Bankası’nın yanında İskoçya Merkez Bankası gibi sterlin banknotları basmaya yasalarca yetkili başka bankalar tarafından da basılabilmektedir.

Uluslararası piyasalarda GBP kodu ile işlem görür ve tedavüldeki en eski para birimi olarak bilinir.

Avustralya doları (AUD)

Küresel piyasaların sıklıkla tercih edilen dövizlerinden biri de Avustralya doları.

1966 yılından bu yana Avustralya’nın resmi para birimi olan AUD, Avustralya dışında, Christmas Adası’nda, Cocos Adaları’nda, Norfolk Adası’nda ve bağımsız Pasifik Adası ülkeleri olan Kiribati, Nauri ile Tuvalu’da da kullanılmaktadır.

Avustralya doları dünya çapında ABD doları, euro, sterlin, Japon yeni ve Kanada dolarından sonra en çok işlem gören para birimidir. Yabancı döviz işlemlerinin yüzde 4-5’ini temsil eden para birimi, emtialarla özellikle de gümüş ve altınla paralel hareket eder.

İsviçre frangı (CHF)

Dolar dışında yatırımcıların güvenli liman olarak gördüğü para birimlerinden biri de İsviçre frangıdır. CHF sembollü para birimi, İsviçre dışında Lihtenştayn’da kullanılmaktadır.

İsviçre Merkez Bankası tarafından piyasaya sürülen CHF, İsviçre’nin büyük altın rezervleriyle ve ülkenin gücüyle desteklenmektedir.

Vadeli İşlem Kontratları

Borsa İstanbul’un açıklamasına göre vadeli işlem sözleşmesi (futures), sözleşmenin taraflarına, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi, belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Vadeli işlem sözleşmelerinin dört asgari unsuru vardır: nitelik, fiyat, miktar ve vade. Bu asgari unsurlar borsalarda işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri için standardize edilmiştir. Borsalarda vadeli işlem sözleşmeleri ile işlem yapabilmek için belirlenen başlangıç teminatı Takas Kurumu’na yatırılmalıdır.

Oluşan zararlar ya da nakit-dışı teminatların değerlerinin düşmesi sonucunda teminat seviyesinin sürdürme teminatının altına düşmesi durumunda ilgili yatırımcılara teminat tamamlama çağrısı yapılır.

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde vade tarihinde uzlaşma fiziki teslimat ve nakdi uzlaşı şeklinde gerçekleştirilir. Fiziki teslimatta üzerinde anlaşılan dayanak varlık el değiştirir. Nakdi uzlaşıda ise sözleşme fiyatı ile vade tarihindeki cari fiyat arasındaki fark kadar tutar taraflar arasında el değiştirir.

Türev piyasaları oluşturan, forward, futures, option ve swap işlemlerin sözleşmelerine türev araç denmektedir. Değeri başka bir finansal enstrümanın değerine doğrudan bağlı olan yatırım araçlarıdır.

Örneğin altın hem spot fiyatı üzerinden hem de vadeli fiyatı üzerinden işlem görmektedir. Altın vadeli sözleşmelere de türev araç denmektedir.

Türev araçlar, dayanak varlığın sahibinin el değiştirmesine gerek kalmadan, varlığın ilgili hak ve sorumluluklarının ticaretine imkan vermektedir. Vadeli işlem sözleşmeleri, belli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki yatırım aracını, alma veya satma yükümlüğü veren sözleşmelerdir.

En temel özellikleri ise kredili alış ve açığa satış işlemlerine benzer şekilde düşük miktarda para ile büyük pozisyonların alınabilmesine imkan vermesidir. Türev araçlar, spot piyasalarda söz konusu olan risklerin ortadan kaldırılması ve yönetilmesine yardımcı olur. Gelecekteki fiyat değişimlerine karşı bugünden alım-satım yapılarak tarafların olası risklerden korunmalarını sağlar.

“Borsada ne alınır, ne satılır?” sorusunun cevabını, yatırım araçlarını kısaca tanıtarak sizlere vermeye çalıştık. Borsada birikimlerinizi değerlendirirken, bu yatırım araçlarını kolayca kullanabilirsiniz ve para kazanabilirsiniz.

Borsa nedir, nasıl işler, yatırım araçlarıyla nasıl işlem yapılır gibi sorularınıza cevap bulduktan ve deneyim kazandıktan sonra yatırım dünyasına girmenizde fayda vardır. Bu nedenle borsaya giriş yapmak isteyen kişilerin öncelikle piyasayı iyi bir şekilde tanıması gerekmektedir.

Sıkça Sorulan Sorular

  • Borsada işlem gören yatırım araçlarının risk ve getiri profilinde ne gibi farklılıklar vardır?

    Her birinin risk ve getiri profili, yatırım aracına göre farklılaşır. Örneğin bir hisse senedi ile tahvilin risk ve getiri profili aynı olamaz. Hisse, şirketle ilgili gelişmelere göre sert dalgalanmalara yaşayabilirken tahvilin getirisi bellidir.

  • Borsada yatırım araçları arasında portföy çeşitlendirmesi nasıl yapılmalıdır?

    Yatırımcının maddi durumuna ve piyasaya göre yapılmalıdır. Birçok uzman sepet yapma ile riski en aza indirmeyi önermektedir. Mesela portföyünüzde bir birim döviz bulunuyorsa bir birim emtia bir birim kıymetli evrak bulunabilir.

  • Borsada işlem gören yatırım araçlarına yönelik önerilen eğitim ve kaynaklar nelerdir?

    Hem yerli hem yabancı pek çok kaynak bugün kolaylıkla ulaşılabilir haldeyken seçiminizi iyi değerlendirmeler alanlardan yana yapmalısınız. Uzman ve yetkinliğini kanıtlamış olanların ürettiği kaynaklara yönelmelisiniz.

Size daha iyi hizmet verebilmek için Yasal Mevzuat çerçevesinde, veri politikalarımızda belirtilen amaçlarla sınırlı olmak üzere çerezler (cookies) kullanıyoruz. Detaylı bilgi ve izin iptali ile ilgili olarak Gizlilik Politikamızı inceleyebilirsiniz.

Ayrıntılar
Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%
Hesabınızı şimdi oluşturun!
Kolay kayıt, hızlı işlem ve uzman analizlerle başarıya giden yolda lider adımı atın.