Endeksler farklı verilerin toplanarak ölçümlenmesi ve hakkında yorum yapılması için önemli göstergelerdir. Borsa endeksleri ise genellikle hisselerin performansını ölçmektedir. Aynı zamanda bir ülkenin borsasının genel göstergesi olarak değerlendirme yapmayı da sağlamaktadır.
Endeksler sadece ekonomi ile ilgili değildir. Örneğin; ultraviyole endeksi, güneşin yaydığı ve dünyanın atmosferine nüfuz eden ultraviyole radyasyonunun standart bir ölçümlemesidir. Hava kirlilik endeksi ise belli bir yerdeki havanın kalitesini ifade eder. Bunlardan da anlayacağınız üzere endeksler, ölçümleme işlemlerinin yapılmasında kullanılan ve sonuçları yorumlamayı sağlayan göstergelerdir.
Endeks nedir konusunu kısaca ele aldıktan sonra borsa endeksi nedir daha yakından tanıyalım. Aşağıdaki bilgilere geçmeden önce “Endeks Nedir” isimli videomuzu da izlemenizi öneririz.
Paratic Endeks Nedir?
Kısaca endeks nedir konusuna göz attıktan sonra borsa endeksi nedir sorusuna geçelim. Endeks, belli bir zaman dilimine ait olan fiyat, maliyet, satış, üretim gibi verilerin toplanmasıyla oluşturulan göstergelerdir. Örneğin; konut fiyat endeksi, tüketici fiyat endeksi, perakende satış endeksi gibi.
Bu endeksler, gerek belli bir ürünü gerekse sektörleri incelemek ve analiz etmek için kullanılır. Dolayısıyla bunlar hakkında bilgi edinmek isteyenlere genel bir veri sunar. Uzmanlar ise bunlara dayanarak yorum yapabilirler.
Borsa Endeksi Nedir?
Borsa endeksi nedir sorusuna verebileceğimiz en kısa cevap; belli kriterlere göre belirlenmiş şirketlerin hisse senetlerinin hem sektör hem de performans bazında ölçümünün yapıldığı göstergelerdir.
Örneğin BIST 100 endeksi Borsa İstanbul’da işlem gören en büyük işlem hacmine ve en yüksek piyasa değerine sahip 100 hisse senedinin performansını ölçer. Aynı zamanda Türkiye borsasının genel performansının takip edildiği bir endekstir.
Haberlerde “borsa düştü, BIST rekor kırdı” şeklinde gördüğümüz ifadeler, borsa 100 endeksi için o günkü performansı tanımlamaktadır. Ülkemizin gösterge endeksi olarak kabul edilir ve dünya genelinde takip edilir.
Gelin şimdi Borsa İstanbul’da var olan diğer endeksleri inceleyelim.
Borsa İstanbul Endeksleri
İstanbul borsa endeksi kapsamında genel olarak 3 önemli endeksi olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar arasında en çok takip edilen BIST 100 endeksidir ve ülkemizin gösterge endeksi niteliğindedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi Türkiye’nin en büyük piyasa değerine ve en yüksek işlem hacmine sahip 100 şirketinin hisselerinden oluşur.
Bunun dışında BIST 30 ve BIST 50 endeksleri de vardır. BIST 50 endeksi, Türkiye’nin en büyük piyasa değerine ve en yüksek işlem hacmine sahip 50 şirketinin hisselerini içerir. Dolayısıyla bu endekste yer alan her hisse senedi, borsa 100 endeksi içinde de yer almaktadır.
BIST 30 endeksi ise Türkiye’nin en büyük piyasa değerine ve en yüksek işlem hacmine sahip 30 şirketinin hisselerini içerir. BIST 30 endeksinde yer alan hisseler, hem BIST 50 hem de BIST 100 endeksinde de yer alır.
Bu endekslerde yer alan hisseler, aynı zamanda Ulusal Pazar’da işlem gören şirketler ile Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları arasından seçilmiştir.
BIST 100, BIST 50 ve BIST 30 endekslerinde yer alan hisseler, A ve B grubu olarak tanımlanan hisselerdir. Daha riskli olarak görülen C ve D grubundaki hisseleri içermezler.
Bu endeksler yılda 4 defa yeniden hesaplanır ve dönemsel değişiklikler yapılır. Eğer değişiklik söz konusuyla ilgili dönemin başından en az 10 gün önce ilan edilmesi gerekir.
Ocak – Mart, Nisan – Haziran, Temmuz – Eylül ve Ekim – Aralık aylarında endeksler yeniden belirlenir. Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim ise endeksin yeniden hesaplandığı aylardır.
İstanbul borsa endeksi oluşturulurken, bir şirketin hissesine en fazla yüzde 10 oranında yer verilmektedir. Çünkü daha fazla yer verildiği durumlarda, endekslerde büyük değişimler görülebilir. Bunun engellenmesi için böyle bir sınır getirilmiştir.
Bu ana endeksler dışında sektör performanslarının ölçüldüğü borsa endeksleri bulunur. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Bankacılık sektörünün performansını ölçen BIST Banka Endeksi – XBANK
- İnşaat sektörünün performansını ölçen BIST İnşaat Endeksi – XINSA
- Turizm sektörünün performansını ölçen BIST Turizm Endeksi – XTRZM
- Sanayi sektörünün performansını ölçen BIST Sınai Endeksi – XUSIN
- Hizmet sektörünün performansını ölçen BIST Hizmet Endeksi – XUHIZ
- Metal ana sektörünün performansını ölçen BIST Metal Ana Endeksi – XMANA
- Ulaştırma sektörünün performansını ölçen BIST Ulaştırma Endeksi – XULAS
Gördüğünüz gibi Borsa İstanbul kapsamında performans takibinin yapıldığı çok sayıda endeks vardır. Hisse senedi ve sektör endeksleri dışında il bazlı, yıldız pazar, halka arz gibi endeksler de takip edilmektedir.
Dünyanın En Aktif Borsa Endeksleri
Tıpkı borsa 100 endeksi gibi dünyanın diğer borsalarının da performansını takip ettiğimiz endeksler vardır. Her borsanın dünya genelinde takip edilen borsa endeksleri dışında biz de olduğu gibi sektörleri ve diğer farklı kriterlerin izlendiği endeksleri vardır.
En aktif dünya borsa endeksi sıralamasını şu şekilde yapabiliriz:
S&P 500 Endeksi
ABD’de halka açık en büyük 500 şirketin hissesini kapsayan endekstir. ABD hisse senedi piyasasının yüzde 75’ini kapsayan en iyi göstergedir. Bu nedenle dünyada herkes tarafından takip edilen bir endekstir. Hatta S&P 500 dünya borsa endeksi olarak görülebilir. Çünkü bu endeksteki şirketler ABD borsalarından başlayarak küresel piyasalara yayılan bir etkiye sahiptir.
S&P 500 endeksi, büyük şirketlerin getirilerini, risklerini ve borsa performansını raporlar. Şirketlerin bu endekste yer alması için gelirlerinin ve varlıklarının yüzde 50’si ABD’de olmalıdır. Aynı zamanda hisselerin en az yüzde 50’si halka açık olmalı ve en az dört çeyrek dönem boyunca kâr etmelidir. 1 hisse senedinin fiyatı da en az 1 dolar olmalıdır.
Dow Jones Sanayi Ortalaması
İngilizce Dow Jones Industrial Average ve kısaca DJIA olarak adlandırılan Dow Jones Sanayi Ortalaması, 30 büyük ABD şirketinin borsa performansını izleyen endekstir. ABD ekonomisinin sağlığı hakkında bilgi vermesi için tasarlanmıştır.
İlk yayınını 26 Mayıs 1896 tarihinde yapmıştır. New York Menkul Kıymetler Borsası ve Nasdaq’ta işlem gören 30 büyük, halka açık ve blue chip olarak tanımlanan şirketlerin hisselerinden oluşur. Bu nedenle dünyanın en çok izlenen borsa endekslerinden birisidir.
Nasdaq 100 Endeksi
ABD’nin en büyük ikinci borsası olan Nasdaq’ta işlem gören en büyük 100 şirketin hisselerinden oluşan bir endekstir. Finans sektörü dışındaki sektörlere dahil olan şirketlerin hisselerini içerir. Yani perakende, biyoteknoloji, sanayi, teknoloji ve sağlık gibi sektörlerden şirketlerin hisseleri bulunur.
Bir şirketin hissesinin Nasdaq 100 endeksine dahil olması için sadece Nasdaq Borsası’nda işlem görmesi gerekir. Piyasa değerine dayalı olarak Nasdaq hisse senedi piyasasında listelenen 100’den fazla en büyük yerli ve uluslararası finans dışı şirketi içermektedir.
FTSE 100 Endeksi
Londra Menkul Kıymetler Borsası’nın gösterge endeksidir. Financial Times Stock Exchange kelimesinin kısaltmasını temsil eden FTSE, Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören en yüksek piyasa değerine sahip 100 şirket hissesini kapsar.
Endeks 3 Ocak 1984 tarihinde hesaplanmaya başlanmıştır. Bir hissenin FTSE 100 endeksine dahil olması için Londra Borsası’nda listelenmesi, sterlin cinsinden olması ve minimum halka açıklık ile likidite gereksinimlerini karşılaması gerekir.
DAX 30 Endeksi
Almanya’nın Deutscher Aktien endeksidir. Dünyada DAX 30 olarak takip edilen endeks, Frankfurt Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören en büyük 30 Alman şirketin hisselerinden oluşur. Endekste yer alan her bir menkul kıymetin ağırlığı, toplam piyasa değeri ile orantılıdır.
Deutsche Börse Group tarafından desteklenen endeks, Temmuz 1988 tarihinde yayınlanmaya başlanmıştır. Almanya iç pazarına ek olarak küresel ekonomi için yüksek düzeyde öneme sahip büyük çokuluslu şirketlerin hisselerinden meydana gelir.
Stoxx Europe 600 Endeksi
Adından da anlayacağınız üzere Stoxx Europe 600 endeksi, Avrupalı hisse senetlerinin göstergesidir. Stoxx Ltd. tarafından tasarlanmıştır. 17 Avrupa ülkesindeki büyük, orta ve küçük sermayeli şirketleri temsil eder. Ayrıca bu şirketlerin yaklaşık yüzde 90’ını kapsar.
Endeksi oluşturan ülkeler; yüzde 22,3 ile Birleşik Krallık, yüzde 16,6 ile Fransa, yüzde 14,9 ile İsviçre, yüzde 14,1 ile Almanya’dır. Bu ülkeler dışında Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, İtalya, Hollanda, Portekiz gibi diğer Avrupa ülkeleri de endekste yer alır.
Endeks 1998 yılında hesaplanmaya başlanmıştır. Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında yılda dört kez olacak şekilde gözden geçilir. Aynı zamanda endeks, birçok farklı para birimi cinsinden ve getiri bakımından değişken kombinasyonlara sahiptir.
Nikkei 225 Endeksi
Japon hisse senetlerinin önde gelen ve en saygın endeksidir. Tokyo Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören 225 blue chip şirketin hisselerinden oluşan fiyat ağırlıklı bir endekstir. ABD’nin Dow Jones Sanayi Ortalaması endeksine eşdeğerdir.
Sony, Canon, Nissan, Honda gibi tanınmış şirketlerin hisselerini içermektedir. 1950 yılında hesaplanmaya başlanmıştır ve Asya’nın en eski hisse senedi endeksidir. Tokyo Borsası açıkken her 5 saniyede bir hesaplanmaktadır. Yılda 1 kere gözden geçirilir ve Japon yeni cinsinden işler.
En aktif dünya borsa endeksleri bu şekilde sıralanabilir. Şimdi borsa endeksi nasıl hesaplanır konusunun detaylarına göz atalım.
Borsa Endeksi Nasıl Hesaplanır?
Her borsa endeksinin kendine özgü bir hesaplama yöntemi vardır. Borsa endeksi nasıl hesaplanır konusuna BIST 100 endeksinin hesaplanma şekline bakarak şu formülle cevap verebiliriz:
BIST 100 endeksinin hesaplanmasında kapsama alınan hisse senetlerinin piyasa değerlerine göre ağırlıklandırılması yapılır. Yukarıdaki formül ile endeksin belli bir zamandaki değeri, pay sayısından döviz kuruna kadar çok sayıda bileşen kullanılarak hesaplanır.
Borsa endekslerini sizin hesaplamanıza gerek yoktur. Zaten borsa işletmeleri bunları hesaplayıp en güncel verilerini paylaşmaktadır. Piyasa.Paratic.com borsa sayfası aracılığıyla hem yerli hem de yabancı endeksleri ücretsiz bir şekilde takip edebilirsiniz.
Bu hesaplama yöntemi, piyasa değerlerine göre ağırlandırma şeklinde tanımlanır. bunun dışında eşit ağırlıklı ve fiyat ağırlıklı hesaplama yöntemleri de vardır.
Eşit Ağırlıklı Borsa Endeksi Hesaplama
Eşit ağırlıklı borsa endeksi hesaplama yönteminde, endekste yer alan her pay senedi için eşit tutarda yatırım yapıldığı düşünülür. Örnek vermek gerekirse; her bir pay senedine 200 lira yatırılsın. Ancak A hissesi 10 TL, B hissesi 50 TL ise oluşturulan endekste A hisse senedinden 20 tane, B hisse senedinden 4 tane yatırım yapılmış sayılır.
Endeksin içindeki pay senetleri bu şekilde eşit eğırlıklandırılmış olunur. Eşit ağırlıklı yöntemde aritmetik ortalama kullanılabileceği gibi geometrik ortalama kullanımı da söz konusudur. Hesaplamada geometrik ortalama kullanılması halinde, pay fiyatları çarpımının endeksteki pay sayısı kadar kökünün alınması gerekir.
Fiyat Ağırlıklı Borsa Endeksi Hesaplama
Fiyat ağırlıklı borsa endeksi hesaplama yönteminde ise her bir pay senedinin endeksteki ağırlığı için pay senetlerinin piyasa fiyatı baz alınır. Pay fiyatı yüksek olan şirketin endeksteki ağırlığı da aynı ölçüde daha fazla etkiye sahip olmaktadır.
Örnek vermek gerekirse; A hissesi 40 lira B hissesi 60 lira olsun. Bu durumda iki hisseden oluşan endeksin değeri 100’dür. İkinci gün hisse fiyatlarının 43 ve 62 liraya yükseldiğini varsayalım. Bu durumda endeks değeri yüzde 5’lik bir artış göstermiş olacaktır.
Borsa endeksi hesaplama konusu bu şekildedir. Bunları kendiniz hesaplamanıza gerek yoktur. Zaten resmi kurumlarca hesaplanıp, sağlaması ve düzeltmeleri yapılarak sunulmaktadır. Ancak kendiniz bir endeks hesaplamak için bunu kullanabilirsiniz. Şimdi borsa endeksi yatırımı nasıl yapılır konusunu inceleyelim.
Borsa Endekslerine Nasıl Yatırım Yapılır?
Borsa endeksleri tıpkı hisse senetleri gibi kolayca alınıp satılırlar. Ancak bunu doğrudan yapmak yerine bir fon veya CFD olarak kısaltılan fark kontratları üzerinden yapabilirsiniz. Yani doğrudan BIST 100 endeksini alıp satamazsınız.
Borsa endeksi yatırımı nasıl yapılır konusuna verilecek en iyi cevap aslında yatırım fonlarıdır. Diğer enstrümanların gölgesinde kalmış gibi görünseler de yatırım fonları sayısız avantajı ile küçük büyük her yatırımcı için iyi kazanç fırsatları sunar. Özellikle borsa endeksi yatırım konusunda fonlar en iyi seçeneklerdendir.
Borsa endeksi yatırım konusuyla ilgili fonları araştırdığınız zaman, Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu (TEFAS) yardımımıza koşar. TEFAS’a girdiğiniz zaman borsa endeksi yatırım fonlarını inceleyebilir, birbiri ile karşılaştırabilir ve dilediğinize yatırım yapabilirsiniz.
Yukarıdaki ekran görüntüsü TEFAS’tan alınmıştır ve endekslere dayalı fonlar arasından 1 yıllık en yüksek getiriyi sunanlar süzdürülmüştür. İlk sırada Ak Portföy’ün Borsa İstanbul Bankacılık Endeksi’ne ait hisse senedi yoğun fonu görünüyor ve 1 yılda yüzde 115,37 oranında kazanç getirdiği görülüyor.
Yani ADP kodlu fona 2022 Nisan sonunda 1000 TL yatırsaydınız bugün 1115,37 liraya yükselmiş olurdu. Aynı sırada fonun 3 yıllık getirisinin yüzde 270,02, 5 yıllık getirisinin yüzde 199,71 olduğu görünüyor. Yani fona 3 yıl önce 1000 TL yatırsaydınız 270,02 TL kârınız olacaktı.
Yatırım fonları hem endeks getirilerinden yararlanmanızı sağlar hem de temettü gibi doğrudan hisselere etkisi olan kazançlardan direkt yararlanmanızı mümkün kılacaktır. Temettü nedir konusuna detaylı bir şekilde değinmiştik. Bunları tek tek takip etmek yerine tek bir fona yatırım yaparak hepsinden yararlanabilirsiniz.
CFD ise forex piyasasında işlem gören fark kontratlarını ifade eder. Örneğin S&P 500 endeksine dayalı bir CFD’ye bir forex yatırımcısı olarak yatırım yapmanız mümkündür. Bu sadece S&P 500 endeksindeki değişimlerden kazanç elde etme fırsatı bulursunuz. Bunun için SPK tarafından onaylı bir aracı kurum seçerek hesap oluşturmanız yeterli olacaktır.
Aynı zamanda Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) da borsa endeksi yatırım konusunda özel enstrümanlara sahiptir. Borsa endekslerine dayalı vadeli işlem sözleşmeleri aracılığıyla yatırım imkanı sunmaktadır. Ancak öncelikle VİOP nedir konusuna göz atmanızı öneririz. Ayrıca borsa nasıl oynanır öğrenmenizde de fayda vardır.
VİOP’ta BIST 30 endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmektedir. Bir adet sözleşme 10 dayanak varlığı temsil ederken, sözleşme büyüklüğü (BIST 30 * 10) şeklinde hesaplanır. Vade ayları; Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim, Aralık şeklindedir. Aynı anda üç vade ayına ait kontrat işlem görürken, takas süresi T+1 şeklindedir.
Bu kontratlarla da kolayca işlem yapabilirsiniz. Bir VİOP aracı kurumundan hesap açarak direkt kontratları alıp satmaya ve endeks getirilerinden yararlanmaya başlayabilirsiniz.
Borsa Endekslerinin Yatırımcılar için Önemi
Hisse senedi endeksleri, piyasanın genel sağlığını izlemenin en kolay yoldur. İstatistiksel ölçümlere bakılarak, pazarın mevcut durumu yorumlanır. Ayrıca endeks hareketlerinin ve fiyatlarının tarihsel verileri, piyasa geçmişte belli durumlara nasıl tepki verdiğini anlamayı sağlar. Örneğin seçim sürecine borsa nasıl tepki vermiş görebilmek için geçmiş dönem verileri izlenerek buna göre pozisyon alınabilir.
Borsa endeksleri, genel piyasa durumu hakkında yatırımcıya bilgi vermesi nedeniyle son derece önemlidir. Örneğin; Türkiye’nin gösterge endeksi olan BIST 100, en yüksek işlem hacmine ve en büyük piyasa değerine sahip 100 şirketin hissesinden oluşur. Dolayısıyla Türk borsası için bi barometre görevi görür. Endeksin yükselmesi veya düşmesi, borsanın genel durumunu yorumlamamızı sağlar.
Normal şartlarda borsa endekslerinin olmadığını düşünürsek, Borsa İstanbul’un seyri hakkında yorum yapabilmek için tüm hisseleri gözden geçirmemiz gerekir. Ancak BIST 100 ve BIST 30 endekslerine bakarak borsanın genel durumunu yorumlayabiliyoruz.
Yatırım anlamında da değerli ürünler olan borsa endeksleri, konu oldukları yatırım fonları ile yatırımcısına optimum kazanç sunarlar. Normal şartlarda borsa endeksine yatırım yapılamaz. Ancak yatırım fonları bu göstergeleri takip ederek, yatırımcıya fırsatlar sunar. Bu şekilde borsanın genel durumuna göre kazanç fırsatı elde edilme imkanı bulunur.
Sadece yatırım amacıyla değil, genel ekonomi hakkında da bosa endekslerine başvurulur. Borsalar bir ülke ekonomisinin barometresidir. Borsanın durumuna göre ekonomi ne durumda anlamamız kısmen mümkündür. Dolayısıyla bir kişi borsa endeksine bakarak borsanın genel durumunu anlar ve böylece ekonomik durum hakkında da yorum yapabilme kabiliyetine sahip olur.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
