Borsa Emirleri Nelerdir? Borsada Emir Nasıl Verilir?

Borsa piyasası, birikimlerinizi kazançlı şekillerde, yasal olarak değerlendirebileceğiniz kurumsal bir piyasadır. Kendine özgü kuralları bulunmaktadır ve ülke ekonomileri adına oldukça önemli görevleri vardır. Ekonomilerin bazı ihtiyaçları üzerine kurulmuşlardır ve piyasalarda bir düzenin sağlanmasına yardımcı olmuşlardır. İlk borsa faaliyetleri ülkemiz topraklarında, Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesinde gerçekleşmiş ve asıl amacı enflasyonla mücadele olmuştur.

Önemli kuralları ve görevleri olan borsanın tanımı ise; ticarete konu olan kıymetli evrak ve malların alım – satım işlemlerinin yapıldığı kurumsal piyasadır. Alım – satım işlemlerinin gerçekleşmesi için borsa emirlerini kullanmanız gerekiyor. Bu emirleri ise aracı kurumlara verirsiniz ve uygun koşullar sağlandığında işleminiz gerçekleşmiş olur. Uygun koşullardan kastettiğimiz ise sizin alım emrinize karşılık başkasının satım emrinin olması ve fiyatların birbirini karşılamasıdır.

Borsa emirleri pek önemsenmese bile doğru pozisyonu alabilmeniz için oldukça önemlidir. Bu nedenle borsa emirleri nelerdir, borsada emir nasıl verilir, konusunu ele almak istiyorum.

Borsa Emirleri Nelerdir?

Bir yatırımcı, alım – satım emirlerini doğrudan borsaya iletemez. Yatırımcı emirlerini önce aracı kuruma iletir. Aracı kurum ise bu emri, borsa kurallarına uygun bir hale getirerek piyasaya iletir. Bu nedenle borsa emirleri, iki gruba ayrılmaktadır. Yatırımcıların aracı kurumlara ilettiği emirlere, müşteri emri denir. Bu emir, yazılı veya sözlü olabilir. Aracı kurumların müşteriden alarak borsaya ilettiği emir ise borsa emirleridir. Bu emirler, yazılı olarak iletilmektedir.

Borsa emirleri, müşterilerin emirlerinin borsa yönetmeliğine düzenlenmiş halidir. Aracı kurumlar bu emirleri, borsaya hitaben düzenlerler ve borsa görevlilerine iletirler. Borsada ise emirler normal ve özel emirler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Normal Emirler

Tam olarak 1 lot ve katlarından oluşan, küsuratsız ve işlem birimi halinde verilmiş emirlere, normal emir denilmektedir. Normal emirler, 4 ayrı gruba sahiptir ve tüm çeşitlerin bir fiyat limiti bulunmaktadır. Normal emirleri detaylı bir şekilde incelemek gerekirse;

Limit Fiyatlı Emirler: Fiyat ve miktarın belirli olduğu emirlere verilen isimdir. Bu emir girildiği zaman, kısmen veya tamamen işlem yapılamazsa, gerçekleşmeyen kısım fiyat ve zaman öncelik sıralamasına göre yatırım aracının bekleyen emir yani pasif emir kısmına yazılır.

Özel Limit Fiyatlı Emirler: Emir miktarının ‘sıfır’ olarak girildiği ve yalnızca fiyat verilerek girildiği emirlerdir. Kısaca OLFE olarak gösterilmektedir. Bu emir, varsa daha iyi fiyat seviyelerinden başlatılmak için, belirtilen fiyata kadar olan bütün emirleri karşılamak amacı ile sisteme girilmektedir. Bu emir sisteme girildiği zaman, işlem yapılacak emir yoksa pasif emir olarak yazılmaz. Anında sistem tarafından iptal edilir.

Özel Limit Değerli Emirler: Özel limit fiyatlı emirlerin belli bir miktar sınırı koyulmuş şeklidir. Miktar ‘sıfır’ olarak girilir ve fiyat belirlenir. Maksimum işlem değeri ise Türk lirası cinsinden yazılır. Bu emirlerde, maksimum değer limiti, emir miktarını tanımlamaktadır. Bu emir verildiğinde sistem, belirlenen miktardan fazla olmamak koşuluyla, belirtilen limit fiyat seviyesini dikkate alarak, en iyi fiyatlı emirden itibaren işlemin gerçekleşmesini sağlar. Eğer belirtilen fiyat seviyesine ulaşmadan girilen miktar karşılandıysa; sistem, daha fazla işlem gerçekleşmesini izin vermez. Pasife yazılmayan emir türlerinden birisidir. Emir kısaca, OLDE şeklinde gösterilir.

Kalanı İptal Et Emri: Fiyat ve miktarın girildiği emirlerde, sisteme gönderilen ama işlemin tamamının veya bir kısmının gerçekleşmediği zamanlarda, pasif emir olarak yazılmasını önleyen emirdir. Bu emir sayesinde emriniz pasif olarak yazılmadan, sistem tarafından iptal edilir. Kısaca KİE olarak gösterilirler.

Açılış Fiyatlı Emirler: Açılış seansı sırasında, yalnızca miktar belirtilen ve fiyat yazılmadan girilen emirlerdir. Borsanın açılış fiyatından işlem görürler. Öncelik sırası ise; açılış fiyatına eşit ve daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelen bir emir türüdür. Açılış fiyatlı emirler, kendi aralarında ise zaman önceliğine göre gerçekleşirler. Bu emir kısaca AFE şeklinde gösterilir.

Kapanış Fiyatlı Emirler: Kapanış seansı süresinde yalnızca miktar belirtilerek girilen emirlerdir. AFE gibi fiyat yazılmaz ve kapanış seansında işlem görürler. Kapanış fiyatına eşit ve daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelirler. Kısaca KAFE olarak gösterilirler.

Özel Emirler

Özel emirler, Borsa İstanbul tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır; “Borsa Yönetim Kurulu tarafından, menkul kıymet bazında belirlenen pay sayısını aşan ve başka bir özel emir ile eşlendiğinde Borsa İstanbul yetkilisi onayıyla gerçekleştirilen, bölünmez bir bütün olarak işlem gören emirlerdir.”

Özel emirler, borsa tarafından belirlenen miktarın üzerindeki emirler şeklinde verilebilir. Ödenmiş sermayesinin en fazla % 10’una kadar özel emir miktarı olabilir. Kısmi olarak eşleştirilemezler ve sisteme girilen özel emirler, eşleştirilmeden önce istenen zaman iptal edilebilirler. Bu emir türünün işlemleri, tescil edilmez. Ancak işlem hacmi ve işlem miktarı hesaplanırken dikkate alınırlar. Sisteme girildiğinde, değiştirildiğinde, eşlendiğinde ve iptal edildiğinde, tüm üye temsilcilerine mesajla bilgi verilmektedir.

Özel emir türleri ise şu şekildedir:

Günlük Emirler: Adına rağmen yalnızca verildiği seans sonuna kadar sistemde işlem görmek için bekletilen emirlerdir. Seans sonuna kadar işlem gerçekleşmezse, iptal edilirler. Aksi belirtilmediği sürece sistem, bütün emirleri günlük emir olarak kabul görür. Emrin kısmen gerçekleşmesi durumunda, geriye kalan kısmın karışlanmamış miktarı seans sonuna kadar bekletilir ve yine gerçekleşmezse iptal edilir.

Anlık Emirler: Emirlere iliştirilen bu koşul, emrin sisteme girmesiyle birlikte mümkün olan miktarın karşılanması ve kalan kısmın pasife yazılmadan iptal edilmesi demektir. Bu emir, yalnızca girildiği an için geçerlidir. Kalanı iptal et, özel limit fiyatlı ve özel limit değerli emirler, anlık emir olarak kabul edilirler.

Tarihli Emirler: Karşılanmak üzere emrin, belirli bir tarihe kadar sistemde durmasını sağlayan emirlerdir. Emrin, maksimum geçerlilik süresi girildiği iş günü ile sınırlıdır. İlk seansta tarihli girilen emirler, ikinci seansta da geçerlidir. Ama ikinci seansta gerçekleşmeyen emirler, gün sonunda iptal edilirler.

Borsada Emir Nasıl Verilir?

Borsalarda en çok kullanılan emir tipleri, en iyi fiyatla emir, limitli emir, açılış fiyatıyla emirdir. En iyi fiyatla emirlerde, bir fiyat kaydı yapılmaz ve borsa üyesi bu fiyatta özgürdür. En iyi fiyatlı emirler, seans başlamadan borsaya gelmişse bekletilmeden ilk kayda geçen fiyatla veya açılış fiyatıyla gerçekleşirler.

Limitli emirler ise işlemin yapılacağı fiyatın yatırımcı tarafından belirlendiği emirlerdir. Yatırımcının belirlediği fiyatlarda; alım, en yüksek seviyede, satış ise en düşük fiyat seviyesinde gerçekleşir. Alımlarda, borsada oluşan fiyat, istenen fiyatın altında veya eşit ise gerçekleşir. Satışlarda ise borsada oluşan fiyat istenen fiyatın hemen üstünde veya eşitse gerçekleşir.

Limitli emirlerde satışta, limitin fazla yüksek olması; alımda ise fazla düşük olması, belirtilen fiyata varılmasına kısa bir süre kala seans sona erebilir. Aynı zamanda borsanın havası da değişebilir. Böyle olduğu zamanlarda borsa üyesi ve müşteri arasında güven sorunu olmaması gerekir. Çünkü aracılık yapan kişiye güvenerek böyle durumlarda esnek davranma hakkı verilebilir. Bu hak verildiğinde de emirlerde iyileştirme yapılarak gerçekleşmesi sağlanır.

Borsa İstanbul’da emir tipleri, piyasalara göre de ayrılmıştır ve her piyasa için fiyat marjları belirlenmiştir. Pay piyasası, gelişen işletmeler piyasası, borçlanma araçları piyasası, vadeli işlem ve opsiyon piyasası için ayrı ayrı emir tipleri ile fiyat marjları belirlenmiştir. Emirlerinizi bu kurallara göre vermeniz neticesinde işleminiz gerçekleşecektir.

Borsada emir tipleri daha da çeşitlilik göstermektedir. Ama en çok kullanılan emir tipleri bunlardır. Bir yatırımcının iyi bir piyasa takipçisi ve analizcisi olmasıyla en doğru pozisyonun alınması için bu emirlere ihtiyaç vardır. Stratejileriniz, borsa bilgisi ve deneyiminiz neticesinde güvenilir bir aracı kurum seçerek, yatırımlarınızı gerçekleştirebilirsiniz.