VİOP Nedir? İşlemleri ve Avantajları Nelerdir?

Piyasalarda anlık dalgalanmalar yaşanır ve yatırımcılar bu riskleri öngöremezse kayıpla karşılaşır. Ancak vadeli piyasalarda bu risklere karşı önceden pozisyon alma imkanınız vardır. Örneğin gelecekte ödeyeceğiniz bir dolar borcunu bugünden sigorta edebilirsiniz. VİOP ise size bu imkanı veren yerli bir piyasadır.

VİOP açılımı, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’dır ve Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösteren türev bir piyasadır. Adından da anlayacağınız üzere vadeli işlemler yapmanızı sağlar. Bunu yaparken de kaldıraç gibi çeşitli avantajlardan yararlanma imkanı verir. Yatırımcısına belli bir fiyattan bugünden alıp satma hakkı sunar. Böylece gelecek risklerine karşı korunmuş olursunuz.

Spot piyasadan farklı olan yapısı nedeniyle VİOP nedir nasıl işlem yapılır tüm detaylarıyla aşağıdaki videoda anlattık. Videonun ardından aşağıdaki teorik bilgilere göz atabilirsiniz. Hazırsanız hemen başlayalım…

1. Tam Olarak VİOP Nedir?

VİOP nedir inceleyecek olursak; sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş sözleşmelerin ve türev araçların, elektronik ortamda alınıp satıldığı kaldıraçlı bir piyasadır.

Daha önce de belirttiğimiz gibi VİOP açılımı, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’dır ve baş harflerinden oluşmuştur.

Şimdi bu tanımı biraz daha açalım:

Piyasada sözleşmelerle işlem yaparsınız. Doğrudan bir enstrümanı alıp satmazsınız. Hisse senetleri, dövizler, kıymetli madenler üzerine düzenlenmiş sözleşmeleri alıp satarsınız. Bunlara türev araç denir.

Yani doğrudan enstrümana değil, onun konu edildiği ve belli şartların bulunduğu sözleşmelerle işlemler gerçekleşir.

Bu sözleşmelerde; enstrümanın adı, hangi nitelik ve miktarda olduğu bellidir. Aynı zamanda fiyatı ve vadesi de verilir. Yatırımcılar ise işlemlerini bu bilgilere göre gerçekleştirirler.

Vadeli işlem sözleşmeleri; Dolar/TL, Euro/TL, EUR/USD, ons ve gram altın üzerine düzenlenir. Ayrıca Borsa İstanbul’da işlem gören hisseler de bu sözleşmelere konu olur.

Sözleşmelerde bu enstrümanların özellikleri, miktarı, vadesi, fiyatı bellidir. Ayrıca hangi kaldıraç oranıyla işlem yapılacağı da açıklanmıştır.

Tam olarak VİOP diye anılan piyasa budur. Ancak pekiştirmeniz adına VİOP nedir örnek ile açıklayalım:

Bir araba alacaksınız ve bir kampanya buldunuz. Araç 250 bin TL’ye bir ay sonra sizin olabilir. Ancak bunun için 1000 TL kaparo vermeniz gerekiyor ve bunun üzerine bir sözleşmeniz bulunuyor.

Bu 1 aylık süreçte arabanın 300 bin TL değere yükseldiğini varsayalım. Sizin ise elinizde 250 bin TL’ye almanızı mümkün kılan sözleşmeniz var.

Siz bu sözleşmeyi, bir arkadaşınıza 5000 TL karşılığında satabilirsiniz. Arkadaşınız 250 bin TL + 5 bin TL’ye arabasına sahip olacaktır. Siz ise bu işlemden 4000 TL kâr edersiniz.

Yani verdiğiniz 1000 TL kaparo ile sahip olduğunuz hakkı, arkadaşınıza 5000 TL’ye satarak hiçbir şey yapmadan 4000 TL kâr edersiniz.

İşte VİOP nedir sorusunun tam olarak karşılığı budur ve bu şekilde işleyen bir piyasadır.

2. Vadeli İşlem Nedir?

Piyasayı daha iyi öğrenmek için vadeli işlem nedir anlamalısınız. Vadeli işlem, belirli bir tarihte daha önceden belirlenmiş miktar ve kalitedeki yatırım aracının bugünden alınıp satılmasıdır. Borsada işlem gören yatırım araçları arasındadır.

Vadeli işlem piyasası nedir diye baktığımızda futures ismiyle anıldığı da görülür ve buradaki işlemler, vadeli işlem sözleşmeleri ile gerçekleşir. Bu sözleşmeler üzerinden işlemlerinizi yaparsınız ve yukarıda VİOP nedir örnek işleminde olduğu gibi kazanç sağlarsınız.

Üstelik bugünden gelecek için işlem yaparak kur riski gibi durumlara karşı korunma avantajına sahip olursunuz.

VİOP işlemleri en çok krizler sırasında artış gösterir. Örneğin; 2008 küresel krizi sırasında pay piyasası çökerken, türev piyasa güçlenmiştir. İşte bunun nedeni piyasanın korunma sunma özelliğidir. VİOP işlemleri nasıl yapılır öğrenerek siz de bu zamanları bir fırsata çevirebilirsiniz.

3. Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir?

Vadeli işlem piyasası nedir öğrendiğimize göre işlem gören sözleşmeleri de tanımak gerekiyor. Futures sözleşmesi olarak da anılan bu ürünler, türev araçtır. Çünkü doğrudan enstrümandan değil, onun konu olduğu sözleşmelerden bahsedilmektedir.

Tanımını yapacak olursak; taraflarına standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi, ileri bir tarihte, bugünde üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma hakkı veren sözleşmelerdir.

VİOP’ta işlem gören sözleşmeler; döviz, emtia, kıymetli maden, pay, metal, enerji, yurtdışı ve faiz olarak gruplandırılmıştır.

Dolar/TL, Euro/TL, EUR/USD, USD/Ons altın, gram altın, USD/Ons gümüş, baz yük elektrik, SASX10, faiz, BIST 30, BIST Banka ve büyük hisselere yönelik sözleşmeler bulunur.

Bu sözleşmelerin her birinin özellikleri belirlenmiştir. Yatırımcılar VİOP’ta bunlara göre işlemlerini gerçekleştirirler.

4. VİOP’un Özellikleri Nelerdir?

İşlemlerin nasıl yapıldığına geçmeden önce piyasanın özelliklerine de kısaca değinmek istiyoruz. Zaten vadeli işlem nedir öğrendiğimiz zaman bu piyasanın özelliklerine de kısaca göz atmış olduk.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi VİOP işlemi, kriz zamanlarında özellikle dikkat çekmektedir. Bunun nedeni piyasanın gelecek risklerinden korunma sunmasıdır. Çünkü bugünden işlemi yaparsınız ve gelecek risklerini önlemiş olursunuz.

Riskten korunma özelliği, hedge etme şeklinde de ifade edilir. Hem yatırımcı hem de reel sektör için faiz, kur ve fiyat riskine karşı korunma sağlar.

En belirgin özelliği bu şekildedir. Aynı zamanda güvenilir ve şeffaf bir piyasadır. Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösterir. Denetimlere tabidir ve paranız güvendedir.

Piyasanın en dikkat çekici özelliklerinden biri de kaldıraç sistemidir. Yatırımcıları en fazla heyecanlandıran ama bir o kadar da dikkat edilmesi gereken bir konudur. Kaldıraç ne demek öğrenmeden bir avantaj yerine risk teşkil edecektir.

Kaldıraç sistemi sayesinde kazancınızı 1’e 30 oranına kadar artırabilirsiniz. Oranlar, sözleşmelere göre belirlenmiştir. Örneğin; Dolar/TL sözleşmesinde 1:10 kaldıraç uygulanır.

Kaldıraç ile sözleşmenin reel değeri kadar yatırım yapmadan, daha düşük teminatla daha büyük pozisyon oluşturma imkanı verilir. Bu kaldıraç sistemi forexten farklı şekilde ve daha güvenli işlemektedir. Yine de VİOP nasıl oynanır öğrenmeden kaldıraç oranlarından tam fayda alamazsınız.

Vergi avantajı da piyasanın özelliklerindendir. Piyasada işlem gören pay ve endekslere bağlı sözleşmelerden elde ettiğiniz kazançlar için %0 stopaj uygulanır.

Çift yönlü işlem yapabilme imkanı sunar. Böylece yalnızca alım değil, satım yönünde de işlem yapabilirsiniz. Yani fiyatlar düşerken satış yönünde pozisyon açabilirsiniz.

Piyasanın değerli özelliklerinden birisi de portföy çeşitlendirmesidir. Sözleşmeler, riskin dağıtılması açısından önemlidir.

Teminatınızın nemalandırılması yani yatırdığınız paraya faiz uygulanması söz konusudur. Bu sayede ekstradan bir kazanç daha elde edersiniz. Ancak faiz hassasiyetiniz bulunuyorsa bunu aracı kurumunuza iletmeniz yeterlidir.

Spot enstrümanlara düşük maliyetlerle yatırım yaparsınız. Örneğin 1 ons altın için normalde 1720 dolar civarında bir teminata ihtiyacınız vardır. Ancak 1 ons büyüklüğe sahip sözleşmeye 120 dolar ödersiniz. Üstelik 1:20 kaldıraç imkanına da sahip olursunuz.

VİOP’ta akşam seanslarının bulunması da önemli bir özelliktir. Gündüz seansı 09:30 – 18:15 arasında gerçekleşir. Daha sonra 19:00 – 23:00 arası akşam seansı başlar. Bu sadece ABD piyasaları açıkken oluşan hareketlilikten de yararlanırsınız. Borsa açılış saati detaylarını öğrenmek için tıklayın.

Bu özellikler, bilinçli yatırımcı olduğunuzda kazançlı sonuçlar elde etmenizi sağlar. Elbette VİOP işlemleri nasıl yapılır öğrendikten sonra…

5. VİOP Avantajları Nelerdir?

VİOP nedir avantajları nelerdir sorusu en fazla aldığımız sorular arasında ilk sıralarda yer alıyor. Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) güvenilir ve şeffaf bir piyasadır. En önemli avantajı da budur. Fiyatlar organize ve kurumsal bir piyasada oluşmakta, kontrolü sağlanmaktadır. İşte diğer avantajlı yönleri:

Organize Bir Piyasa

VİOP, Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösteren organize bir piyasadır. Sözleşme unsurları ve işlem koşulları standartlaştırılmıştır. Bu sayede yatırımcılar neye, ne kadar ve hangi koşullarda yatırım yaptıklarından haberdardır.

Kaldıraç Avantajı

VİOP kaldıraç oranları bulunan bir piyasadır. Kaldıraçlı işlemler hem riskli hem de avantajlıdır. Avantajlı yönü, maliyetleri düşürmesidir. Spot piyasaya göre daha düşük bir maliyetle aynı büyüklükteki pozisyonlara sahip olunabilir.

Çift Yönlü Yatırım İmkanı

VİOP’ta hem yükselen hem de düşen fiyatlara karşı pozisyon oluşturabilirsiniz. Yani dayanak varlık fiyatı yükselirken uzun pozisyon, düşerken kısa pozisyon alınarak işlem yapılabilir. Bu sayede her fiyat hareketi değerlendirilmiş olunur.

Riskten Korunma Sağlar (Hedging)

VİOP nedir avantajları nelerdir sorusu altında mutlaka ele alınması gereken konu hedging’dir. Vadeli işlemler yatırımcılarına sözleşmeleye konu olan dayanak varlığın işlem gördüğü spot piyasalarda ortaya çıkabilecek fiyat değişimine karşı koruma sağlar.

Gelecekteki fiyat dalgalanmalarına karşı ortaya çıkabilecek riskleri sınırlamak için VİOP tercih edilebilir. Aynı zamanda bu dalgalanmaları yönetmek için belirli bir vadedeki ürüne ait sözleşmede önceden belirlenen fiyat ve miktarın alınıp satılmasıyla korunma sağlanabilir.

Etkin Fiyat Oluşumu

Spot piyasaya ek olarak VİOP işlemi, fiyat oluşum mekanizmasının daha etkin çalışmasını sağlar. Vadeli piyasa ile dayanak varlık fiyatına ilişkin gelecek öngörüleri de devreye girer. Bu şekilde spot piyasada oluşan fiyat sadece spot piyasanın olduğu duruma göre daha etkin olacaktır.

Yüksek Likidite

Vadeli piyasalardaki kaldıraç etkisi, daha geniş bir yatırımcı grubuna yatırım yapma fırsatı sunduğu için daha likit bir yapıya sahip olmasını sağlamaktadır.

Fiziki Teslimat

VİOP’ta fiziki olmayan şekillerde gerçekleşen işlemler için fiziki teslimat seçeneği bulunur. Vade tarihinde uzlaşma ile fiziki teslimat, üzerinde anlaşılan dayanak varlığın el değiştirilmesiyle gerçekleşir.

Teminat Nemalandırma

VİOP hesabınızda tuttuğunuz para, pozisyonda olmasa bile size bir kazanç getirir. Çünkü nemalandırılır. Hesabınızda bulunan Türk lirası cinsinden teminatlar veya kullanılabilir bakiyeler, Takasbank tarafından gecelik olarak nemalandırılır. VİOP teminatlar açısından da kazanç sağlayan tek piyasadır.

Vergi Avantajı

VİOP’ta hisse senedi ve borsa endekslerine dayalı olan vadeli işlem sözleşmelerinden elde edilen kazançların beyan edilmesine gerek yoktur. Çünkü bu ürünler yüzde 0 stopaja tabidir.

Portföy Çeşitlendirmesi

VİOP’ta bulunan vadeli işlem (Futures) ve opsiyon sözleşmeleri, portföy çeşitlendirmesi sunar. Risk tercihinize göre oluşturacağınız portföyünüzde farklı ürünleri bir arada bulundurarak hem daha yüksek kazancı hedefleyebilir hem de daha düşük riskli bir yatırım yapmış olursunuz.

Borsa Endeks ve Paylarına Yatırım

Bildiğiniz gibi doğrudan bir borsa endeksine yatırım yapamazsınız. Yani BIST 30 endeksine yatırım yapma imkanınız yoktur. Ancak VİOP endeks kontratları ile bu mümkündür.

BIST 30 endeksine dayalı sözleşmelere yatırım yaparak, hisse bazındaki hareketlerden etkilenmeden endeksin getirisinden yararlanabilirsiniz. Endeks ne demek öğrendikten sonra bu sözleşmelerin avantajlarından daha iyi yararlanacağınızı unutmayın.

Hisse senetlerine ise BIST Pay Piyasası dışında alternatif bir yatırım yapabilirsiniz. Hisselere hem vadeli işlem sözleşmesi hem de opsiyon sözleşmesi aracılığıyla yatırım yapılır, çift yönlü kazanç elde etme fırsatı yakalanabilir.

Sentetik Pozisyonlar

VİOP’ta işlem gören ürünler kullanılarak, spot piyasalarda işlem gören ürünlerinkine benzer getiri grafiği olan sentetik pozisyonlar oluşturulabilir. Bu özelliği ile VİOP, piyasalarda etkinliğin artmasına ve spot piyasadaki fiyat dalgalanmalarının azalmasına yardımcı olur.

Takas Merkezi Avantajı

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda Merkezi Karşı Taraf Hizmeti bulunur. Bu hizmet, Takasbank’ın alıcıya satıcı, satıcıya karşı alıcı konumuna gelmesini sağlamaktadır. Böylece işlemlerin takası tahsis edilerek gerçekleştirilmektedir.

6. VİOP Riskleri Nelerdir?

Her yatırımda söz konusu olduğu gibi VİOP’ta da çeşitli riskler söz konusudur. Özellikle bilgi ve deneyim anlamında yetersiz olan yatırımcılar için bu riskler artmaktadır. Bu nedenle kendinizi VİOP konusunda eksik hissediyorsanız yatırıma başlamadan önce bilginizi ve deneyiminizi artırma yoluna gitmelisiniz.

Bilgi ve deneyim eksikliği dışında VİOP’a özel birkaç risk de söz konusudur. Bunların başında kaldıraç riski gelir. Kaldıraç oranları hem bir avantaj hem de risktir. Çünkü alınan riski artırarak ya daha fazla kazanca sahip olmanızı sağlar ya da kayıpların artmasına neden olur.

VİOP’a özel bir diğer risk ise başlangıç teminatının altına düşülmesidir. Mevzuat gereği VİOP’ta başlangıç teminatı altına inen pozisyon teminat tamamlama çağrısını tetikler. Yani yatırımcının yeniden teminatını başlangıç teminatının üstüne taşıması istenir. Hesabınızda her zaman başlangıç teminatından daha fazla para bulunması bu nedenle gereklidir.

Eğer teminat tamamlama çağrısını dikkate almazsanız bir uyarı daha alırsınız. Eğer bu uyarıyı da dikkate almazsanız pozisyonunuz otomatik olarak sonlandırılır. Dolayısıyla işleminiz zararda iken sonlanmış olur.

7. VİOP ile İlgili Temel Bilgiler

VİOP nedir nasıl işlem yapılır daha iyi anlamak için piyasanın temel bilgilerine de göz atmamız gerekiyor. VİOP ile ilgili bilmeniz gereken en temel bilgileri sizler için aşağıda sıraladık:

VİOP Kaldıraç Oranı

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası kaldıraçlı işlemlerle birlikte anılır. Kaldıraç oranları hem avantaj hem de risk unsuru olarak görünür. Yine de organize bir piyasa olması nedeniyle VİOP kaldıraç oranları nispeten daha az risk unsuru barındırıyor.

Kaldıraç ne demek kısaca açıklamak gerekirse; düşük miktar teminat kullanarak yüksek pozisyonlar almanızı sağlayarak yatırımınızdan en büyük kârı elde etmenizi kolaylaştıran araçtır. Bu sayede fiziki alım satıma göre daha yüksek bir kazanç sağlarsınız.

Piyasada 1’e 30 oranına kadar kaldıraç uygulandığı görülmektedir. Bu kaldıraç oranları sözleşmelere konu olan dayanak varlık türüne göre değişiklik göstermektedir. Genellikle VİOP kaldıraç oranı şu şekilde uygulanır:

• Pay vadeli işlem sözleşmeleri için 1:2 ila 1:5 arasında kaldıraç oranı (Bim 1:5 – Oyak 1:2 – Sasa, Tektaş, TSKB, Odaş, Şekerbank 1:3, Diğer paylar 1:4)
• Döviz vadeli işlem sözleşmeleri için 1: 4 ila 1:25 arasında kaldıraç oranı (EUR/USD, GBP/USD 1:25 – EURTRY 1:4 – USD/TRY 1:5 – CNH/TRY 1:7)
• Endeks vadeli işlem sözleşmeleri için 1:3 ila 1:7 arasında kaldıraç oranı (BIST 30 1:7 – BIST Likit Banka 1:3)
• Kıymetli maden vadeli işlem sözleşmeleri için 1:4 ila 1:14 arasında kaldıraç oranı (Ons altın 1:14 – Gram altın 1:5 – Gümüş 1:6 – Paladyum 1:4 – Platin 1:8)

VİOP İşlem Kontratı

Borsada VİOP aracılığıyla işlem gören kontratlar, sermaye piyasası araçları ile ekonomik ve finansal göstergeler üzerine düzenlenmiş, organize bir borsada işlem gören, kontrat büyüklükleri ve vadeleri standart olan sözleşmelerdir.

Futures ismiyle de bilinen VİOP işlem kontratları, dört asgari unsuru barındırır. Bunlar; nitelik, fiyat, miktar ve vadedir. Bu unsurlar, borsada VİOP kontratları için standardize edilmiştir.

Kontrat Büyüklüğü

VİOP’ta kontrat büyüklüğü, alım satıma konu olan finansal ürün, döviz, emtia veya endeks için miktarın ilgili borsa yönetimince tanımlanması için kullanılan bir değerdir. Ayrıca işlem yapılan bir adet kontrat ile ne kadar büyüklükte bir işlem yapıldığını gösterir.

Hemen her sözleşme için kontrat büyüklüğü farklıdır. VİOP’ta kontrat büyüklüğü şu şekilde standardize edilmiştir:

• Pay vadeli işlem sözleşmelerinde kontrat büyüklüğü, dayanak varlığa ait 100 adet payı temsil eder. Dayanak varlığın fiyatı ve miktarını etkileyecek bedelli/bedelsiz sermaye artırımı, temettü ödemesi, birleşme ve benzeri durumlarda, borsa tarafından sözleşmelerde fiyat ve/veya çarpan değişikliği yapılması halinde, sözleşme büyüklüğü standart sözleşme büyüklüğünden farklı belirlenir. Bu gibi durumlarda aynı dayanak varlık üzerine “sözleşme büyüklüğü standart” ve ” sözleşme büyüklüğü standart olmayan” olmak üzere farklı sözleşmeler işlem görebilir.
• VİOP endeks sözleşmesinde kontrat büyüklüğü, 10 adet dayanak varlığı temsil eder.
• Dolar/TL vadeli işlem sözleşmesinde kontrat büyüklüğü, 1000 ABD dolarıdır.
• Euro/TL vadeli işlem sözleşmesinde kontrat büyüklüğü, 1000 Euro’dur.
• EUR/USD vadeli işlem sözleşmesinde kontrat büyüklüğü, 1000 Euro’dur.
• Gram altın vadeli işlem sözleşmesinde kontrat büyüklüğü 1 gram altındır.
• Dolar/Ons altın vadeli işlem sözleşmesinde kontrat büyüklüğü, 1 ons altındır.

Dayanak Varlık

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda dayanak varlıklar, dövizlerden hisse senetlerine, kıymetli madenlerden borsa endekslerine kadar oldukça çeşitlidir. VİOP’ta dayanak varlık, türev ürünlerin türetildiği finansal ürünlerdir. Vadeli işlem sözleşmesi ise bir türev üründür.

VİOP, türev bir piyasadır ve türev piyasalar, belirli finansal ürünleri dayanak varlık olarak kullanarak geliştirilmiştir. Türev araçların tamamı ise spot piyasada işlem gören bir dayanak varlığın üzerine düzenlenmiştir.

VİOP’ta işlem gören sözleşmelere konu olan dayanak varlıklar ise şu şekildedir;

• 50’den fazla hisse senedi – Borsa İstanbul’un yüksek işlem hacimli payları
• 6 farklı döviz paritesi – USDTRY, EURTRY, EURUSD, GBP/USD, CNHTRY, RUB/TRY
• 5 farklı kıymetli maden – Gram altın/TL, Dolar/Ons altın, Dolar/Ons gümüş, Dolar/Ons paladyum, Dolar/Ons platin
• 4 farklı borsa endeksi – BIST 30, BIST Likit Banka, BIST Banka Dışı Likit 10, BIST Sürdürülebilirlik 25
• 2 adet baz yük elektrik sözleşmesi
• 1 adet yabancı borsa endeksi – SASX 10
• 1 adet faize dayalı vadeli işlem sözleşmesi
• 1 adet DİBS dayalı vadeli işlem sözleşmesi

Vadeli Sözleşme Fiyatı

VİOP sözleşmelerinin belirlenmiş bir fiyatı bulunur. Tarafların varlığı almayı veya satmayı kabul ettiği önceden belirlenmiş fiyattır. Vadeli fiyat ise finansal ürün veya malın vadeli alış veya satışını yaparken birim fiyatı için gelecekte ödeyeceğiniz ya da alacağınız tutardır.

Bir spot ürünün fiyatı ile vadeli fiyatı arasında normal şartlarda doğru orantılı bir ilişki bulunur. Yani spottaki fiyatı arttıkça vadeli fiyatı da artış gösterir. Ancak vadeli ürünlerde vade sonu tarihine yaklaşıldıkça spot fiyat ile arasında fark giderek azalır. Bu şekilde vade sonunda ürün spot fiyatına gelir.

Sözleşme fiyatı ise genellikle başlangıç teminatı ile de bilinir. Yani bir kontrat için ödenmesi gereken minimum değerdir. Hesabınızda her zaman bundan daha fazla teminat bulundurmanız önemlidir. VİOP teminatlar borsaca belirlenir ve asgari işlem yapma miktarı olarak görülür.

Sözleşme Kodları Ne Anlama Gelir?

İşlem yaptığınız sözleşmeleri kodlarıyla görürsünüz. Bu kodlar onlar hakkında birçok bilgiyi içerir. Bunları okumayı öğrenince her şeyin kolaylaştığını göreceksiniz.

Örneğin; F-USDTRY0621 kodu bize şu bilgileri verir:

• F harfi futures yani vadeli işlem sözleşmesi olduğunu gösterir.
• USDTRY kısmı hangi enstrümana ait bir sözleşme olduğunu ifade eder.
• 06 rakamı, vade ayı olan Haziran’a işaret eder.
• Sondaki 21 rakamı da vade yılı olan 2021’i gösterir.

VİOP Başlangıç Teminatı

Piyasada işlemlere başlamak için bir teminata ihtiyacınız vardır. Bu, Takasbank tarafından sözleşmelere özgü belirlenmiş bir veridir.

Başlangıç teminatı, piyasada alım satım yapabilmek için hesabınızda bulunması gereken minimum miktardır.

İşlem (Seans) Saatleri Nelerdir?

VİOP’ta seans saatleri; 09:30 ile 18:15 arasını ifade eder. Ancak bazı enstrümanlarda bunlara ek olarak 19:00 ile 23:00 arasında gerçekleşen akşam seansı da uygulanır.

Akşam seansı, endeks, Dolar/Ons Altın ve gümüş vadeli işlem sözleşmelerinde uygulanır.

VİOP’ta Vade Sonunda Ne Olur?

Vade sonu, bir sözleşmeyle işlem yapılabilen son gündür. Vade sonunda açık kalan pozisyonlar önceden tanımlanmış olan teslimat yöntemiyle borsa tarafından kapatılır.

Yatırımcılar ellerindeki sözleşmeleri vade sonuna kadar ellerinde tutmak zorunda değildir. İstedikleri zaman sözleşmeden çıkabilirler.

Eğer vade sonunu beklerlerse borsa, vade sonu uzlaşma fiyatı üzerinden işlemi sonlandırır.

Vade değeri nedir açıklamak gerekirse; belirli miktardaki paranın süre sonunda getireceği tutardır. Vade sonu geldiğinde vade değeri nedir diye bakacak olursanız borsaca belirlenen uzlaşma fiyatı olduğu görülecektir.

VİOP’ta Long, Short ve Uzlaşma Fiyatı Nedir?

Piyasada long veya uzun pozisyon, alım yapma için kullanılan terimdir. Short ise kısa pozisyondur ve satış yapma için kullanılır.

Eğer bir sözleşmeyi alıyorsanız uzun pozisyon alınmış demektir. Satılıyorsa da kısa pozisyon alındığı anlamına gelir.

Uzlaşma fiyatı ise piyasada alım satıma konu olan sözleşmelerde gün sonunda teminatların güncellenmesi ve geçici kâr zararların hesaplanmasında baz alınan değerleme fiyatıdır. Bu fiyat kapanış fiyatından farklı olabilir.

Vergilendirme Nasıl Yapılır?

Piyasada vergi avantajı bulunmaktadır. Bu kapsamda hisse senetlerine ve endekslere dayalı sözleşmelerden elde edilen kazanca %0 stopaj uygulanır.

Teminat Tamamlama Çağrısı

Sözleşme fiyatlarının değişmesiyle birlikte yatırımcı hesabında kâr veya zarar oluşabilir. Zarar oluştuğu durumlarda hesap bakiyesinde düşüş yaşanır.

Düşüş nedeniyle başlangıç teminatının altına düşen hesaplara bir çağrı yapılır. Bu çağrıda teminatın tamamlanması belirtilir.

Yatırımcının hesabındaki teminat miktarı, başlangıç teminatının altına düştüğünde Margin Call olarak da anılan teminat tamamlama çağrısı yapılır. Yatırımcı teminatını aldığı çağrıya rağmen yükseltmezse işlemi sonlandırılır.

Riskli Hesap Ne Anlama Gelir?

Piyasada bir işlem gerçekleştirdiniz. Bunun sonucunda hesabın son pozisyon bilgisiyle gün içinde yeni fiyatlara göre güncellenmiş parametreler dikkate alınarak kullanılabilir teminat hesaplaması yapılır.

Kullanılabilir teminatın negatif olması durumunda hesap riski duruma geçer. Bu durumda, pozisyon azaltıcı emirler dışındaki tüm bekleyen emirler iptal edilir.

VİOP’ta Para Kazanan Var mı?

Elbette piyasada para kazanan yatırımcı vardır. Piyasanın yapısındaki farklılık bu sorunun sorulma nedenidir. Türev bir piyasa olması nedeniyle VİOP’un anlaşılması gerekir.

Deneyimsiz yatırımcılar bu piyasanın koşulları hakkında bilgi edindikçe onu daha iyi anlayarak kazançlı işlemler yapabilmektedir.

Açık Pozisyon

VİOP’ta açık pozisyon, bir sözleşmede, ters işlemle kapatılmamış uzun veya kısa pozisyon sayısıdır. Her uzun pozisyon karşısında bir kısa pozisyon olduğundan, uzun veya kısa pozisyonların birinin hesaplanması yeterlidir. Piyasada açık pozisyon sayısı, uzun veya kısa pozisyon sayısının ayrı ayrı toplamlarına eşittir. Bir başka deyişle; toplam uzun pozisyon sayısı veya toplam kısa pozisyon sayısıdır.

Ters İşlem

VİOP’ta ters işlem pozisyon kapama olarak da bilinir. Sahip olduğunuz pozisyonu aksi yönde bir işlem ile sonlandırırsınız. Yani bir uzun pozisyonu kısa pozisyonla; bir kısa pozisyonu uzun pozisyonla kapatırsınız.

Bir başka örnek vermek gerekirse; 10 adet uzun pozisyonunuz varsa aynı sözleşmede 10 adet kısa pozisyon ile işleminizi sonlandırırsınız. İşte buna ters işlem veya pozisyon kapatma işlemi denir.

8. VİOP’ta İşlem Gören Sözleşmeler Nelerdir?

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda işlem gören onlarca farklı sözleşme bulunur. Bunları vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmeleri olarak ikiye ayırabilir. Opsiyon piyasası fazla gelişmediği için ürün çeşitliliği çok fazla değildir. Yine de bu sözleşmelerle de işlem yapılabilir. Opsiyon nedir detaylarıyla anlattığımız yazıya göz atın.

Şimdi VİOP’ta işlem gören sözleşmeleri inceleyelim:

Endeks Sözleşmeleri

VİOP’ta işlem gören 4 farklı endeks vadeli işlem sözleşmesi bulunur. Bunlarda dayanak varlıklar; BIST 30, BIST Likit Banka, BIST Banka Dışı Likit 10 ve BIST Sürdürülebilirlik 25 endeksleridir.

Sözleşme büyüklüğünü açıklamak için BIST 30 endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmesini ele alalım. BIST 30’a dayalı vadeli işlem sözleşmesinin büyüklüğü, 10 adet dayanak varlıktır. Uzlaşma şekli ise nakdi uzlaşıdır.

Endeksi vadeli işlem sözleşmelerinin vade ayları; Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık’tır. Piyasada aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşme işlem görür. Eğer bu aylardan biri Aralık değilse Aralık vadeli sözleşme ayrıca işleme açılır.

Takas süresi ise T+1 olarak uygulanırken, zararlarda T günü sonunda tahsil edilir. İşlem saatleri ise 09:20 – 18:10 arasıdır. Aynı zamanda akşam seansında da işlem gören bu sözleşmelere 19:00 – 23:00 arasında yatırım yapabilirsiniz.

Bu sırada endeks ne demek diye kısaca cevap verelim: Fiyat, maliyet, satış ve üretim gibi verilerin toplanarak, borsada işlem gören yatırım araçlarının belirli bir zaman dilimi içindeki oransal değişimini ölçen göstergelerdir.

Pay Sözleşmeleri

VİOP’ta işlem gören 50’den fazla pay vadeli işlem sözleşmesi bulunur. Bu sözleşmelerde dayanak varlık, Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda işlem gören ve borsa tarafından belirlenen kriterlere göre seçilen paylardır. Sözleşmelerin büyüklüğü ise 100 adet paydır.

Pay sözleşmelerinde uzlaşma yöntemi fiziki teslimattır. Bu işlem, pay senetlerinin sözleşme fiyatı üzerinden kaydı olarak el değiştirmesi şeklinde gerçekleşir. Pay sözleşmelerinin vade ayları ise yılın tüm aylarıdır. Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın iki ay olmak üzere toplamda 3 vade ayına ait pay sözleşmesi işlem görür.

Takas süresi T+2 olarak belirlenirken, zararlar T günü sonunda tahsil edilir. Sözleşmenin vadesi ve son işlem günü her vade ayının son iş günü olarak belirlenmiştir. İşlem saatleri ise 09:20 ile 18:10 arasıdır.

Halka arz olan tüm payların VİOP’ta kontratı bulunabilir. Pay vadeli işlem sözleşmelerine konu olan birkaç hisse senedine örnek vermek gerekirse; Aselsan, Emlak Konut GYO, Türk Hava Yolları, Ereğli Demir Çelik, Ford, Petkim, Tüpraş, Şişecam, Tofaş, Tekfen, Türk Telekom.

Döviz Sözleşmeleri

VİOP’ta işlem gören 6 farklı döviz vadeli işlem sözleşmesi bulunur. Bu sözleşmelerde dayanak varlık; Dolar/TL, Euro/TL, EUR/USD, RUB/TL, CNH/TL ve GBP/USD şeklindedir.

Sözleşme büyüklükleri EUR/USD ve Euro/TL’de 1000 Euro iken, Dolar/TL’de 1000 dolar, GBP/USD’de 1000 sterlin, RUB/TL’de 100 bin Rus rublesi, CNH/TL’de 10 bin Offshore Çin yuanıdır.

Nakdi uzlaşı prensibine göre işlem gören döviz sözleşmelerinde takas süresi T+1’dir. İşlem saatleri ise 09:20 – 18:10 arasıdır. Vade ayları ise yılın tüm aylarıdır.

VİOP ile dolara yatırım yapılır mı sorusunun detaylı cevabı için tıklayın.

Kıymetli Madenler Sözleşmeleri

VİOP’ta 5 farklı kıymetli maden sözleşmesi işlem görmektedir. Bu sözleşmelerde dayanak varlıklar; gram altın, dolar/ons altın, dolar/ons gümüş, dolar/paladyum ve dolar/platindir.

Sözleşme büyüklükleri; gram altın için 1 gram iken dolar/ons altın için 1 ons altındır. Dolar/ons gümüşte 10 ons gümüş, dolar/paladyumda 1 ons paladyum ve dolar/platinde 1 ons platindir.

Nakdi uzlaşıya göre işlem gören sözleşmelerin vade ayları; Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık’tır. Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Takas süresi ise T+1 iken, zararlar T günü sonunda hesaplara aktarılır.

Kıymetli maden sözleşmelerinde gram altın dışındaki sözleşmeler için akşam seansı uygulanır. Yani normal seans olan 09:20 – 18:10 saatlerine ek olarak 19:00 – 23:00 arasında da bu 4 sözleşme ile işlem yapabilirsiniz.

9. VİOP’ta Nasıl Yatırım Yapılır?

VİOP işlemlerine başlayabilmek için aracı kurum seçip yatırım hesabı açtırmanız gerekiyor. SPK’nın VİOP işlemleri için yetki verdiği aracı kurum ve bankaları incelemenizi öneririz.

Aracı kuruma karar vermeniz önemlidir. Çünkü emirlerinizi piyasaya iletecek olan kuruma hem güvenli hem de kaliteli hizmet sunduğundan emin olmalısınız.

Eğer aracı kurumun teknik altyapısı güçlüyse ve hizmet kalitesini önemsiyorsa piyasadaki avantajlı pozisyonları yakalarken işinize yarayacaktır.

Kuruma karar verdikten sonra çerçeve sözleşmesi ve risk bildirim formunu imzalamalısınız. SPK tarafından belirlenen bu formun imzalanması zorunludur.

Hesabınız oluşturulduktan sonra yatırım yapacağınız parayı aktararak direkt alım satıma başlayabilirsiniz. Ancak burada VİOP ne demek tam olarak bilmek ve neyi alıp satacağınıza karar vermeniz gerekiyor.

VİOP nasıl yapılır, vadeli işlem nedir gibi soruları sıklıkla alıyoruz. Bu bize piyasanın hem merak edildiğini hem de bilinmeyen çok noktası olduğunu gösteriyor. Özellikle sözleşmeler hakkında bilgi sahibi değilseniz öncelikle onları araştırın. Daha sonra fiyat tahmini yaptığınız enstrüman için alım veya satım emri verin.

Eğer bir tahmininiz yoksa ilgilendiğiniz enstrümanı inceleyin ve bir süre takip edin. Piyasa gelişmelerini inceleyin. Gelecekte fiyatın hangi seviyeye ulaşabileceğini öngörmeye çalışın. Bunun için ekonomik verileri ve analizleri inceleyin.

Karar verdikten sonra bir sözleşme için belirlenen teminatı hesabınızda bulundurmalısınız. Takasbank tarafından belirlenen bu miktar hesabınızda olmadan işleme başlayamazsınız. VİOP teminatlar açısından hem avantajlı hem de dezavantajlı olabilmektedir.

Aynı zamanda açık pozisyonunuz sırasında teminat kaybı yaşadığınız zaman da bu kural geçerlidir. Teminat tamamlama çağrısı ile hesabınıza para yatırmanız gerektiği uyarısını alırsınız.

VİOP’ta işlemlerinizi bir platform üzerinden gerçekleştirirsiniz. Bu sayede emrinizi girerken gerekli adımları izlediğinizde sorunsuz bir şekilde süreç işler. Elbette platformu kullanmayı da öğrenmelisiniz. VİOP nasıl yapılır anlamanızı sağlayacak demo platformları mutlaka kullanmalısınız.

Hem yatırım yapmayı hem de işlemlerin gerçekleşeceği platformu öğrenmek için demo hesaplar bulunuyor. Bu hesaplarda sanal para yüklüdür. Piyasaya para yatırmadan önce bu hesaplarda deneyim kazanabilir, borsa nasıl oynanır, VİOP’ta nasıl işlem yapılır öğrenir ve piyasaya daha yakından bakabilirsiniz.

10. VİOP İşlem Örnekleri

Standart büyüklükteki sözleşmeler, yatırıma konu olduğu ve belli bir vade aralığında yatırım yapıldığı için bu işlemler karmaşık gelebilir.

Çünkü spot piyasalarda yatırım araçları anlık değerleri üzerinden alınıp satılıyordu. Şimdi ise önceden belirlenmiş fiyat üzerinden işlemler yapılmaktadır. VİOP ne demek tam olarak öğrenmek için VİOP işlem örnekleri verelim:

Bir arkadaşınızdan 2 aylığına 1000 dolar borç aldığınızı düşünelim. Arkadaşınızın şartı borcu yine dolar olarak ödemeniz. Sizin de elinize 2 ay sonra 12 bin lira geçecek olsun.

Bugün 1000 dolar borç alırken dolar kurunun 10 lira olduğunu varsayarsak Türk lirası bazında 10 bin lira borçlanmış olursunuz.

Siz borcu yine 10 bin dolar olarak ödeyeceksiniz. Ama 2 ay sonra dolar kuru 15 liraya yükselirse elinize geçecek olan para ile borcu ödeme planınız suya düşecektir. Çünkü 1000 dolar için 15 bin liraya ihtiyacınız vardır. Elinize 12 bin lira geçeceği için 3 bin lira eksiğiniz çıkacaktır.

İşte VİOP bu noktada hayatınıza girer. VİOP’ta dolar/TL sözleşmesinin büyüklüğü 1000 dolardır. Yani VİOP’tan 2 ay vadeli 1 adet dolar/TL sözleşmesi aldığınız zaman 1000 dolar büyüklüğünde işlem yapmış olursunuz. Ancak bunun için 12 bin lira değil, sözleşmenin başlangıç teminatı olan 1200 lirayı ödersiniz.

Bu işleminizle birlikte 2 ay sonra 1000 doları 12 bin liradan almayı garantilemiş olursunuz. Diyelim ki doların fiyatı 15 liraya yükseldi. Ancak siz sözleşmeniz sayesinde 1000 doları 12 bin liradan almayı garantilediniz. Böylece 1200 lira ödeyerek hem dolar kurundaki değişimden korunursunuz hem de kontrat yükseleceği için kâr edersiniz.

Sonuç olarak; anlık düşüş veya yükselişlerden korunma amaçlı riskleri en az seviyeye indirerek yatırım yapmak istiyorsanız, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nı tercih edebilirsiniz.

Türev sözleşmeler aracılığıyla standart büyüklükteki kontratlarla yatırım yaparak para kazanabilirsiniz.

VİOP aracı kurumlarının eğitimlerine katılarak, piyasanın mantığını kavrayabilirsiniz. Böylelikle doğru uyguladığınız stratejilerle ek getiri elde edebilir, birikimlerinizi değerlendirebilirsiniz. Bunun için mutlaka bilgiler edinmeniz ve belli bir deneyime sahip olmanız gerektiğini unutmamalısınız.