VİOP Nedir? Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası

Piyasalarda anlık dalgalanmalar yaşanır ve yatırımcılar bu riskleri öngöremezse kayıpla karşılaşır. Ancak vadeli piyasalarda bu risklere karşı önceden pozisyon alma imkanınız vardır. Örneğin gelecekte ödeyeceğiniz bir dolar borcunu bugünden sigorta edebilirsiniz. VİOP ise size bu imkanı veren yerli bir piyasadır.

Borsa İstanbul çatısı altında Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası tam adıyla faaliyet gösteren VİOP, türev bir piyasadır. Adından da anlayacağınız üzere vadeli işlemler yapmanızı sağlar. Bunu yaparken de kaldıraç gibi çeşitli avantajlardan yararlanma imkanı verir. Yatırımcısına belli bir fiyattan bugünden alıp satma hakkı sunar. Böylece gelecek risklerine karşı korunmuş olursunuz.

Spot piyasadan farklı olan yapısı nedeniyle VİOP nedir tüm detaylarıyla sizlere anlattık. Hazırsanız hemen başlayalım…

1. Tam Olarak VİOP Nedir?

VİOP, sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş sözleşmelerin ve türev araçların, elektronik ortamda alınıp satıldığı kaldıraçlı bir piyasadır.

Şimdi bu tanımı biraz daha açalım:

Piyasada sözleşmelerle işlem yaparsınız. Doğrudan bir enstrümanı alıp satmazsınız. Hisse senetleri, dövizler, kıymetli madenler üzerine düzenlenmiş sözleşmeleri alıp satarsınız. Bunlara türev araç denir.

Yani doğrudan enstrümana değil, onun konu edildiği ve belli şartların bulunduğu sözleşmelerle işlemler gerçekleşir.

Bu sözleşmelerde; enstrümanın adı, hangi nitelik ve miktarda olduğu bellidir. Aynı zamanda fiyatı ve vadesi de verilir. Yatırımcılar ise işlemlerini bu bilgilere göre gerçekleştirirler.

Vadeli işlem sözleşmeleri; Dolar/TL, Euro/TL, EUR/USD, ons ve gram altın üzerine düzenlenir. Ayrıca Borsa İstanbul’da işlem gören hisseler de bu sözleşmelere konu olur.

Sözleşmelerde bu enstrümanların özellikleri, miktarı, vadesi, fiyatı bellidir. Ayrıca hangi kaldıraç oranıyla işlem yapılacağı da açıklanmıştır.

Tam olarak VİOP diye anılan piyasa budur. Ancak pekiştirmeniz adına bir örnek verelim:

Bir araba alacaksınız ve bir kampanya buldunuz. Araç 250 bin TL’ye bir ay sonra sizin olabilir. Ancak bunun için 1000 TL kaparo vermeniz gerekiyor ve bunun üzerine bir sözleşmeniz bulunuyor.

Bu 1 aylık süreçte arabanın 300 bin TL değere yükseldiğini varsayalım. Sizin ise elinizde 250 bin TL’ye almanızı mümkün kılan sözleşmeniz var.

Siz bu sözleşmeyi, bir arkadaşınıza 5000 TL karşılığında satabilirsiniz. Arkadaşınız 250 bin TL + 5 bin TL’ye arabasına sahip olacaktır. Siz ise bu işlemden 4000 TL kâr edersiniz.

Yani verdiğiniz 1000 TL kaparo ile sahip olduğunuz hakkı, arkadaşınıza 5000 TL’ye satarak hiçbir şey yapmadan 4000 TL kâr edersiniz.

İşte VİOP tam olarak bu şekilde işleyen bir piyasadır.

“VİOP nedir?” sorusunu cevapladığımız videomuzu da izleyin:

Paratic

YouTube'da Takip Et

2. Vadeli İşlem Nedir?

Piyasayı daha iyi öğrenmek için vadeli işlemin ne demek olduğunu anlamalısınız. Vadeli işlem, belirli bir tarihte daha önceden belirlenmiş miktar ve kalitedeki yatırım aracının bugünden alınıp satılmasıdır.

Futures olarak da bilinen bu işlemler, vadeli işlem sözleşmeleri ile gerçekleşir. Bu sözleşmeler üzerinden işlemlerinizi yaparsınız ve yukarıdaki örnekte olduğu gibi kazanç sağlarsınız.

Üstelik bugünden gelecek için işlem yaparak kur riski gibi durumlara karşı korunma avantajına sahip olursunuz.

Vadeli işlemlere olan ilginin en çok krizler sırasında arttığı görülür. Örneğin; 2008 küresel krizi sırasında pay piyasası çökerken, türev piyasa güçlenmiştir. İşte bunun nedeni piyasanın korunma sunma özelliğidir.

3. Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir?

Piyasayı anlamak için bu sözleşmeleri de tanımak gerekiyor. Futures sözleşmesi olarak da anılan bu ürünler, türev araçtır. Çünkü doğrudan enstrümandan değil, onun konu olduğu sözleşmelerden bahsedilmektedir.

Tanımını yapacak olursak; taraflarına standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi, ileri bir tarihte, bugünde üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma hakkı veren sözleşmelerdir.

VİOP’ta işlem gören sözleşmeler; döviz, emtia, kıymetli maden, pay, metal, enerji, yurtdışı ve faiz olarak gruplandırılmıştır.

Dolar/TL, Euro/TL, EUR/USD, USD/Ons altın, gram altın, USD/Ons gümüş, pamuk, buğday, baz yük elektrik, çelik hurda, SASX10, faiz, BIST 30, BIST Banka ve büyük hisselere yönelik sözleşmeler bulunur.

Bu sözleşmelerin her birinin özellikleri belirlenmiştir. Yatırımcılar VİOP’ta bunlara göre işlemlerini gerçekleştirirler.

4. VİOP’un Özellikleri Nelerdir?

İşlemlerin nasıl yapıldığına geçmeden önce piyasanın özelliklerine de kısaca değinmek istiyoruz.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi vadeli işlemler, kriz zamanlarında özellikle dikkat çekmektedir. Bunun nedeni piyasanın gelecek risklerinden korunma sunmasıdır. Çünkü bugünden işlemi yaparsınız ve gelecek risklerini önlemiş olursunuz.

Riskten korunma özelliği, hedge etme şeklinde de ifade edilir. Hem yatırımcı hem de reel sektör için faiz, kur ve fiyat riskine karşı korunma sağlar.

En belirgin özelliği bu şekildedir. Aynı zamanda güvenilir ve şeffaf bir piyasadır. Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet gösterir. Denetimlere tabidir ve paranız güvendedir.

Piyasanın en dikkat çekici özelliklerinden biri de kaldıraç sistemidir. Yatırımcıları en fazla heyecanlandıran ama bir o kadar da dikkat edilmesi gereken bir konudur.

Kaldıraç sistemi sayesinde kazancınızı 1’e 30 oranına kadar artırabilirsiniz. Oranlar, sözleşmelere göre belirlenmiştir. Örneğin; Dolar/TL sözleşmesinde 1:10 kaldıraç uygulanır.

Kaldıraç ile sözleşmenin reel değeri kadar yatırım yapmadan, daha düşük teminatla daha büyük pozisyon oluşturma imkanı verilir. Bu kaldıraç sistemi forexten farklı şekilde ve daha güvenli işlemektedir.

Vergi avantajı da piyasanın özelliklerindendir. Piyasada işlem gören pay ve endekslere bağlı sözleşmelerden elde ettiğiniz kazançlar için %0 stopaj uygulanır.

Çift yönlü işlem yapabilme imkanı sunar. Böylece yalnızca alım değil, satım yönünde de işlem yapabilirsiniz. Yani fiyatlar düşerken satış yönünde pozisyon açabilirsiniz.

Piyasanın değerli özelliklerinden birisi de portföy çeşitlendirmesidir. Sözleşmeler, riskin dağıtılması açısından önemlidir.

Teminatınızın nemalandırılması yani yatırdığınız paraya faiz uygulanması söz konusudur. Bu sayede ekstradan bir kazanç daha elde edersiniz. Ancak faiz hassasiyetiniz bulunuyorsa bunu aracı kurumunuza iletmeniz yeterlidir.

Spot enstrümanlara düşük maliyetlerle yatırım yaparsınız. Örneğin 1 ons altın için normalde 1720 dolar civarında bir teminata ihtiyacınız vardır. Ancak 1 ons büyüklüğe sahip sözleşmeye 120 dolar ödersiniz. Üstelik 1:20 kaldıraç imkanına da sahip olursunuz.

VİOP’ta akşam seanslarının bulunması da önemli bir özelliktir. Gündüz seansı 09:30 – 18:15 arasında gerçekleşir. Daha sonra 19:00 – 23:00 arası akşam seansı başlar. Bu sadece ABD piyasaları açıkken oluşan hareketlilikten de yararlanırsınız.

Bu özellikler, bilinçli yatırımcı olduğunuzda kazançlı sonuçlar elde etmenizi sağlar. Elbette piyasada nasıl işlem yapacağınızı öğrenmelisiniz.

5. VİOP’ta Nasıl Yatırım Yapılır?

VİOP işlemlerine başlayabilmek için aracı kurum seçip yatırım hesabı açtırmanız gerekiyor. SPK’nın VİOP işlemleri için yetki verdiği aracı kurum ve bankaları incelemenizi öneririz.

Aracı kuruma karar vermeniz önemlidir. Çünkü emirlerinizi piyasaya iletecek olan kuruma hem güvenli hem de kaliteli hizmet sunduğundan emin olmalısınız.

Eğer aracı kurumun teknik altyapısı güçlüyse ve hizmet kalitesini önemsiyorsa piyasadaki avantajlı pozisyonları yakalarken işinize yarayacaktır.

Kuruma karar verdikten sonra çerçeve sözleşmesi ve risk bildirim formunu imzalamalısınız. SPK tarafından belirlenen bu formun imzalanması zorunludur.

Hesabınız oluşturulduktan sonra yatırım yapacağınız parayı aktararak direkt alım satıma başlayabilirsiniz. Ancak burada neyi alıp satacağınıza karar vermeniz gerekiyor.

Sözleşmeler hakkında bilgi sahibi değilseniz öncelikle onları araştırın. Daha sonra fiyat tahmini yaptığınız enstrüman için alım veya satım emri verin.

Eğer bir tahmininiz yoksa ilgilendiğiniz enstrümanı inceleyin ve bir süre takip edin. Piyasa gelişmelerini inceleyin. Gelecekte fiyatın hangi seviyeye ulaşabileceğini öngörmeye çalışın. Bunun için ekonomik verileri ve analizleri inceleyin.

Karar verdikten sonra bir sözleşme için belirlenen teminatı hesabınızda bulundurmalısınız. Takasbank tarafından belirlenen bu miktar hesabınızda olmadan işleme başlayamazsınız.

Aynı zamanda açık pozisyonunuz sırasında teminat kaybı yaşadığınız zaman da bu kural geçerlidir. Teminat tamamlama çağrısı ile hesabınıza para yatırmanız gerektiği uyarısını alırsınız.

VİOP’ta işlemlerinizi bir platform üzerinden gerçekleştirirsiniz. Bu sayede emrinizi girerken gerekli adımları izlediğinizde sorunsuz bir şekilde süreç işler. Elbette platformu kullanmayı da öğrenmelisiniz.

Hem yatırım yapmayı hem de işlemlerin gerçekleşeceği platformu öğrenmek için demo hesaplar bulunuyor. Bu hesaplarda sanal para yüklüdür. Piyasaya para yatırmadan önce bu hesaplarda deneyim kazanabilir ve piyasaya daha yakından bakabilirsiniz.

6. VİOP İşlem Örnekleri

Standart büyüklükteki sözleşmeler, yatırıma konu olduğu ve belli bir vade aralığında yatırım yapıldığı için bu işlemler karmaşık gelebilir.

Çünkü spot piyasalarda yatırım araçları anlık değerleri üzerinden alınıp satılıyordu. Şimdi ise önceden belirlenmiş fiyat üzerinden işlemler yapılmaktadır.

Bir arkadaşınızdan 2 aylığına 1000 dolar borç aldığınızı düşünelim. Arkadaşınızın şartı borcu yine dolar olarak ödemeniz. Sizin de elinize 2 ay sonra 12 bin lira geçecek olsun.

Bugün 1000 dolar borç alırken dolar kurunun 10 lira olduğunu varsayarsak Türk lirası bazında 10 bin lira borçlanmış olursunuz.

Siz borcu yine 10 bin dolar olarak ödeyeceksiniz. Ama 2 ay sonra dolar kuru 15 liraya yükselirse elinize geçecek olan para ile borcu ödeme planınız suya düşecektir. Çünkü 1000 dolar için 15 bin liraya ihtiyacınız vardır. Elinize 12 bin lira geçeceği için 3 bin lira eksiğiniz çıkacaktır.

İşte VİOP bu noktada hayatınıza girer. VİOP’ta dolar/TL sözleşmesinin büyüklüğü 1000 dolardır. Yani VİOP’tan 2 ay vadeli 1 adet dolar/TL sözleşmesi aldığınız zaman 1000 dolar büyüklüğünde işlem yapmış olursunuz. Ancak bunun için 12 bin lira değil, sözleşmenin başlangıç teminatı olan 1200 lirayı ödersiniz.

Bu işleminizle birlikte 2 ay sonra 1000 doları 12 bin liradan almayı garantilemiş olursunuz. Diyelim ki doların fiyatı 15 liraya yükseldi. Ancak siz sözleşmeniz sayesinde 1000 doları 12 bin liradan almayı garantilediniz. Böylece 1200 lira ödeyerek hem dolar kurundaki değişimden korunursunuz hem de kontrat yükseleceği için kâr edersiniz.

Sonuç olarak; anlık düşüş veya yükselişlerden korunma amaçlı riskleri en az seviyeye indirerek yatırım yapmak istiyorsanız, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nı tercih edebilirsiniz.

Türev sözleşmeler aracılığıyla standart büyüklükteki kontratlarla yatırım yaparak para kazanabilirsiniz.

VİOP aracı kurumlarının eğitimlerine katılarak, piyasanın mantığını kavrayabilirsiniz. Böylelikle doğru uyguladığınız stratejilerle ek getiri elde edebilir, birikimlerinizi değerlendirebilirsiniz. Bunun için mutlaka bilgiler edinmeniz ve belli bir deneyime sahip olmanız gerektiğini unutmamalısınız.

7. VİOP Hakkında En Çok Sorulan Sorular

Makalenin son kısmında piyasayla ilgili en sık sorulan sorulara ve cevaplarına yer vermek istedik. Eğer sizin de sorularınız varsa yorum bölümünden bizlere iletebilirsiniz.

Soru 1: Sözleşme Kodları Ne Anlama Gelir?

İşlem yaptığınız sözleşmeleri kodlarıyla görürsünüz. Bu kodlar onlar hakkında birçok bilgiyi içerir. Bunları okumayı öğrenince her şeyin kolaylaştığını göreceksiniz.

Örneğin; F-USDTRY0621 kodu bize şu bilgileri verir:

• F harfi futures yani vadeli işlem sözleşmesi olduğunu gösterir.
• USDTRY kısmı hangi enstrümana ait bir sözleşme olduğunu ifade eder.
• 06 rakamı, vade ayı olan Haziran’a işaret eder.
• Sondaki 21 rakamı da vade yılı olan 2021’i gösterir.

Soru 2: Başlangıç Teminatı Nedir?

Piyasada işlemlere başlamak için bir teminata ihtiyacınız vardır. Bu, Takasbank tarafından sözleşmelere özgü belirlenmiş bir veridir.

Başlangıç teminatı, piyasada alım satım yapabilmek için hesabınızda bulunması gereken minimum miktardır.

Soru 3: İşlem (Seans) Saatleri Nelerdir?

VİOP’ta seans saatleri; 09:30 ile 18:15 arasını ifade eder. Ancak bazı enstrümanlarda bunlara ek olarak 19:00 ile 23:00 arasında gerçekleşen akşam seansı da uygulanır.

Akşam seansı, endeks, Dolar/Ons Altın ve gümüş vadeli işlem sözleşmelerinde uygulanır.

Soru 4: VİOP’ta Vade Sonunda Ne Olur?

Vade sonu, bir sözleşmeyle işlem yapılabilen son gündür. Vade sonunda açık kalan pozisyonlar önceden tanımlanmış olan teslimat yöntemiyle borsa tarafından kapatılır.

Yatırımcılar ellerindeki sözleşmeleri vade sonuna kadar ellerinde tutmak zorunda değildir. İstedikleri zaman sözleşmeden çıkabilirler.

Eğer vade sonunu beklerlerse borsa, vade sonu uzlaşma fiyatı üzerinden işlemi sonlandırır.

Soru 5: VİOP’ta Long, Short ve Uzlaşma Fiyatı Nedir?

Piyasada long veya uzun pozisyon, alım yapma için kullanılan terimdir. Short ise kısa pozisyondur ve satış yapma için kullanılır.

Eğer bir sözleşmeyi alıyorsanız uzun pozisyon alınmış demektir. Satılıyorsa da kısa pozisyon alındığı anlamına gelir.

Uzlaşma fiyatı ise piyasada alım satıma konu olan sözleşmelerde gün sonunda teminatların güncellenmesi ve geçici kâr zararların hesaplanmasında baz alınan değerleme fiyatıdır. Bu fiyat kapanış fiyatından farklı olabilir.

Soru 6: Vergilendirme Nasıl Yapılır?

Piyasada vergi avantajı bulunmaktadır. Bu kapsamda hisse senetlerine ve endekslere dayalı sözleşmelerden elde edilen kazanca %0 stopaj uygulanır.

Soru 7: Teminat Tamamlama Çağrısı Nedir?

Sözleşme fiyatlarının değişmesiyle birlikte yatırımcı hesabında kâr veya zarar oluşabilir. Zarar oluştuğu durumlarda hesap bakiyesinde düşüş yaşanır.

Düşüş nedeniyle başlangıç teminatının altına düşen hesaplara bir çağrı yapılır. Bu çağrıda teminatın tamamlanması belirtilir.

Yatırımcının hesabındaki teminat miktarı, başlangıç teminatının altına düştüğünde Margin Call olarak da anılan teminat tamamlama çağrısı yapılır. Yatırımcı teminatını aldığı çağrıya rağmen yükseltmezse işlemi sonlandırılır.

Soru 8: Riskli Hesap Ne Anlama Gelir?

Piyasada bir işlem gerçekleştirdiniz. Bunun sonucunda hesabın son pozisyon bilgisiyle gün içinde yeni fiyatlara göre güncellenmiş parametreler dikkate alınarak kullanılabilir teminat hesaplaması yapılır.

Kullanılabilir teminatın negatif olması durumunda hesap riski duruma geçer. Bu durumda, pozisyon azaltıcı emirler dışındaki tüm bekleyen emirler iptal edilir.

Soru 9: VİOP’ta Para Kazanan Var mı?

Elbette piyasada para kazanan yatırımcı vardır. Piyasanın yapısındaki farklılık bu sorunun sorulma nedenidir. Türev bir piyasa olması nedeniyle VİOP’un anlaşılması gerekir.

Deneyimsiz yatırımcılar bu piyasanın koşulları hakkında bilgi edindikçe onu daha iyi anlayarak kazançlı işlemler yapabilmektedir.

Soru 10: VİOP Açık Pozisyon Sayısı Nedir?

Piyasada açık pozisyon sayısı, uzun veya kısa pozisyon sayısının ayrı ayrı toplamlarına eşittir. Bir başka deyişle; toplam uzun pozisyon sayısı veya toplam kısa pozisyon sayısıdır.