VİOP’ta Nasıl İşlem Yapılır?
İlk olarak VİOP üyesi olan bir aracı kurum veya bankada hesap açtırmanız gerekir. Üye kurum ve bankaların listesine Borsa İstanbul’un sitesinden ulaşabilirsiniz.
Aracı kurumu seçtikten sonra Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen risk bildirim formunu imzalarsınız. Sonraki aşama VİOP’ta alım ya da satım yapacağınız vadeli işlem veya opsiyon sözleşmesini seçmektir.
Yaptığınız araştırmalar ve analizler neticesinde belirlediğiniz türev aracın alım-satımı için gerekli olan ve Takasbank tarafından belirlenen teminatı VİOP hesabınıza yatırırsınız.
Son aşama ise emrinizi Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’na iletmek olmalıdır. Verdiğiniz emirlerin eksiksiz olmaması adına her bilgiyi girdiğinizden emin olmalısınız.
Söz konusu bilgiler şunlardır:
Emrinizin yönü; yani alım mı yoksa satım yönlü mü olduğu
Hangi sözleşmeden ve kaç adet sözleşme alım-satım emri verdiğiniz
Sözleşmeyi almak veya satmak istediğiniz fiyat
Emir türü, yöntemini ve süresi
VİOP’ta teorik olarak işlemleri bu şekilde yaparsınız. Uygulama aşamasında işlemlerin nasıl yapılacağını çok daha iyi anlayacağınızdan, bir sonraki bölümde işlem örnekleri ele aldık.
VİOP İşlem Örnekleri
Dayanak varlık, vade ayları, sözleşme büyüklüğü, uzlaşma şekli, gün sonu ya da vade sonu uzlaşma fiyatı gibi kavramlar, pek çok kişinin VİOP işlemleri konusunda kafa karışıklığı yaşamasına yol açar.
Hem bu durumu netleştirmek hem de işlemlerin nasıl yapıldığını pekiştirmek adına kavramların, alım ya da satım işlemlerinde nasıl çalıştığını örneklerle görelim.
ÖRNEK 1
Ekim 2024 vadeli dolar/TL kontratının alım fiyatı 33,50 lira olsun ve dolar kurunun yükselmesi beklensin.
Dayanak varlığı USD/TRY olan sözleşmenin başlangıç teminatının 2950 TL olduğunu varsayalım.
5 tane dolar/TL kontratı için 5 x 2950 eşitliğinden 14 bin 750 lira ödersiniz. Kontratın fiyatı 35,50 lira olduğunda da sattığınızı varsayalım.
Ekim 2024 vadeli dolar/TL kontratı = F_USDTRY1024
Sözleşme Büyüklüğü: 1000 Dolar
Başlangıç Teminatı: 2950 TL (5 kontrat için 14.750 TL)
Alış Fiyatı: 33,50
Satış Fiyatı: 35,50
Kâr/Zarar = [(Satış Fiyatı – Alış Fiyatı) * Sözleşme Büyüklüğü * Sözleşme Adedi]
= [(35,50 – 33,50) * 1000 * 5] = 10000 TL
Bu örnekte yatırımcı 14 bin 750 TL yatırarak aldığı 5 kontrattan 10 bin TL kâr etmiş olur.
Aynı fiyatlar üzerinden spot piyasada işlem yapan biri ise çok daha düşük kâr elde eder. Şöyle ki 14 bin 750 lira ile 33,50 lira olan kurdan 440 dolar satın alabilir. Kur, 35,50 liraya yükseldiğinde satış yaparsa da 440 x 35,50 sonucunda 15,620 lirası olur. Aradaki fark, yani yatırımcının kârı sadece 870 lirayla sınırlı kalır.
Örnek 2
Ağustos 2024 vadeli ons altın kontratının satış fiyatı 2100 dolar olsun ve düşüş beklentisine sahip olalım. Başlangıç teminatı ise 240 dolar olsun.
Kasım 2024 vadeli ons altın kontratı = F_XAUUSD1124
Sözleşme Büyüklüğü: 1 Ons Altın
Başlangıç Teminatı: 240 dolar (5 kontrat için 1200 USD)
Alış Fiyatı: 2100
Satış Fiyatı: 2000
Kâr/Zarar = [(Alış Fiyatı – Satış Fiyatı) * Sözleşme Büyüklüğü * Sözleşme Adedi]
= [(2100 – 2000) * 1 * 5] = 500 dolar
Yatırımcı 1200 dolar yatırarak satış yaptığı 5 kontrattan 500 dolar kâr eder.
Örnek 1 ile 2, VİOP’ta kaldıraçsız işlemlere örneklerdir. Peki, benzer işlemler kâr ya da zararı katlayan kaldıraçlarla yapılsaydı durum ne olurdu?
Şimdi de bunlara bakalım!
Öncelikle VİOP kaldıraç oranının, sözleşme büyüklüğünün başlangıç teminatına bölünmesiyle hesaplandığını belirtelim.
VİOP Kaldıraç oranı = Pozisyon Büyüklüğü / Teminat
Mesela 1000 TL bakiye ile USDTRY paritesine dayalı vadeli işlem sözleşmesine yatırım yapacaksınız.
1 kontratın fiyatı da yine 1000 TL olsun.
Sözleşme fiyatının 15 lira olduğunu düşünürsek pozisyon tutarı, 1 * 15 * 1000 eşitliğinden 15 bin TL olur.
Buradaki kaldıraç oranı ise 15.000 / 1000 eşitliğinden 15 olur.
Yani 1000 TL yatırarak 15 bin lira büyüklükte işlem yapmış olursunuz. Beklentinizin doğru çıkması halinde kârınız, 15 lira üzerinden hesabınıza yansıtılır. Fakat pozisyonunuzun zarara geçmesi halinde kaybınız da aynı tutar üzerinden artar.
Elbette piyasada kaldıraç oranları kontrat fiyatına ve borsanın belirlediği teminat miktarına göre değişkenlik gösterebilir.
VİOP’ta kaldıraç oranları 1’e 20’ye kadar yükselebilir. Yani paranızın 20 katı kadar büyüklükte alım satım yapabilirsiniz.
