VİOP Nedir?

Türev piyasalar, anlaşmanın bugünden yapıldığı ve spot piyasaların aksine yükümlülüklerin gelecek bir vadede yerine getirilmesini öngören piyasalardır.

Değeri başka bir finansal varlığın veya malın değerine doğrudan bağlı olan finansal araçlar da türev araçlardır. Türev araçlar, dayanak varlığın sahipliğinin el değiştirmesine gerek olmaksızın, bu varlıkla ilgili hak ve yükümlülüklerin ticaretine imkan sağlar.

Spot piyasada oluşan fiyatlar taraflar açısından ne kadar önem arz ediyorsa, geleceğe yönelik olarak oluşan fiyatlar da taraflar açısından aynı derecede önem taşımaktadır.

Zaten finansal yatırımcıların ihtiyaçlarından türedikleri için türev piyasa olarak anılırlar.

Çünkü henüz sahip olmadığımız bir mal ya da hizmet fiyatının, gelecekte bir tarihte ne olacağı konusunda belirsizlik risklerini ortadan kaldırma ihtiyacına yöneliktir.

Türev piyasalar ile fiyat riskine karşı korunmak isteyen üreticiler ve tüccarlar bir çözüme kavuşurken, yatırımcılar ve spekülatörler de cazip bir yatırım aracına sahip olmuşlardır.

Finansal alanda faaliyet gösteren aracı kurumlar ve bankalar açısından ise türev piyasalar, müşterilerine yeni alternatif ürünler sunma olanağı şeklinde hizmet etmektedir.

Kısacası türev piyasalar, günümüz yatırım dünyasında yer alan önemli alternatiflerden.

İki temel fonksiyonu, risk yönetimi ve geleceğe yönelik fiyat oluşumu olan dünya çapındaki türev piyasalardan biri de Borsa İstanbul çatısı altındaki VİOP!

Piyasa aracılığıyla yatırımcılar, bugünden yaptıkları türev işlem sözleşmeleri aracılığıyla fonlarını garanti altına alıp para kazanabiliyor.

VİOP'ta İşlem Gören Türev Araçlar

Türevler, değerlerini dayanak varlıktan, varlık grubundan veya karşılaştırma ölçütünden alan, iki veya daha fazla taraf arasında yapılan finansal sözleşmelerdir.

Biraz daha açalım! Türev piyasa, ödemenin ürünün teslimatı sırasında yapıldığı spot piyasadan farklı olarak ödeme ve teslimatın ileriki bir tarihte önceden belirlenen şartlar altında gerçekleştiği piyasadır.

Bunun için ürünün spot fiyatına bakılır. Söz konusu spot fiyatın belirli bir vade sonrasında ne kadar değer alabileceği hesaplanır. X ürününün dolar olduğunu varsayalım. Yani dolar, dayanak varlıktır. Kur mevcut durumda 30 lira olsun. Kurun 3 ay sonra yükseleceğini ya da düşeceğini öngörerek bugünden dolar alım-satımı için sözleşme yapan bir yatırımcı, türev piyasada işlem yapmış olur.

Öte yandan türevlerin farklı türleri vardır. Dört ana türev türü forward, futures (vadeli işlem sözleşmeleri), swap ve opsiyonlardır.

VİOP’ta bu türler arasından vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri vardır.

Vadeli işlem sözleşmeleri, dayanak bir varlığın ileri bir tarihte, önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden alım veya satımını sağlar. Dayanak varlık döviz, emtia, hisse veya başka bir finansal araç olabilir.

Bu sözleşmeler, standardize edilmişlerdir ve borsada işlem görürler.

Sözleşme; alıcının dayanak varlığı, piyasa fiyatı ne olursa olsun, vade tarihinde belirlenen fiyattan satın almasını veya satıcının da satmasını gerektirir.

Opsiyon sözleşmeleri ise belirli bir varlığı, belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar, önceden belirlenmiş bir fiyattan alma veya satma hakkı veren sözleşmelerdir.

Opsiyon sözleşmelerinde alıcı, opsiyon primini öderken, satıcı bu hakkı sağlamak karşılığında primi alır.

Vadeli işlemlerden farklı olarak, hamilin aleyhte karar vermesi durumunda varlığı satın alması veya satması zorunlu değildir.

Alım opsiyonları, sahibine, varlığı belirli bir zaman dilimi içerisinde belirtilen fiyattan satın alma olanağı tanır.

Satım opsiyonları ise sahibine, varlığı belirli bir zaman dilimi içerisinde belirtilen fiyattan satma olanağı tanır. Her alım opsiyonunda yükseliş yönlü bir alıcı ve düşüş yönlü bir satıcı bulunurken, satım opsiyonlarında düşüş yönlü bir alıcı ve yükseliş yönlü bir satıcı bulunur.

Diğer bir ifadeyle alım opsiyonu alıcısının beklentisi dayanak varlık fiyatının gelecekte yükselmesiyken satım opsiyonu alıcının beklentisi fiyatın düşmesi yönündedir.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası ya da kısaca VİOP, bahsettiğimiz türev türlerinden opsiyon ve vadeli işlem sözleşmelerinin Borsa İstanbul bünyesinde alınıp satıldığı piyasadır.

4 Şubat 2005’te İzmir’de Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) adıyla Türkiye’nin ilk özel borsası olarak kurulmuştur. 2013 yılında ise Borsa İstanbul bünyesine katılarak Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) adını almıştır.

Türkiye’deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin VİOP çatısı altında tek platformda işlem görmeye başlaması piyasa katılımcılarına daha düşük maliyet ve daha etkin faaliyet getirmiştir.

İşlem yapan temsilcilere de aynı işlem platformu üzerinden daha geniş bir piyasaya erişim, daha likit bir pazarda işlem yapma ve yüksek teminat verimliliği gibi olanaklar kazandırmıştır.

Piyasada; pay, endeks ve dövize dayalı opsiyonlar ile pay, endeks, döviz, enerji, emtia, kıymetli madenler, yabancı endeksler, metal, TLREF (Türk lirası gecelik referans faiz oranı) ve devlet iç borçlanma senetleri üzerine vadeli işlem sözleşmeleri işlem görür.

Peki, piyasa hangi imkanları sağlar? Yerli ve yabancı yatırımcılara sunulan imkanlar Borsa İstanbul tarafından şöyle belirtilir:

Yatırımcılara riskten korunma (hedging)

Portföy çeşitlendirme

Kaldıraç etkisinden faydalanma

Etkin fiyat oluşumu

Yüksek likiditeye ulaşım  

Anlayacağınız VİOP, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleriyle türev ürünlere yatırım yapabilme imkanı sunan piyasadır. Üstelik spot piyasadan farklı olarak VİOP’ta kaldıraçlı işlemler yapılır.

Diğer bir ifadeyle, küçük miktarda yatırımlarla büyük hacimli işlemler yapma imkanı tanır.

Örneğin 1’e 10 kaldıraç kullanarak yalnızca 1000 lira ile 10 bin liralık hacimle işlem yapabilir, 10 kat fazla kazanç elde edebilirsiniz.

Kaldıraç imkanının yanında piyasa yatırımcıya çift yönlü işlem imkanı sunar. Bu da fiyatlar düşerken de yükselirken de kâr etme imkanı verir.

Diyelim ki borsanın ileriki dönemde düşeceğini öngörüyorsunuz. Böyle bir durumda VİOP’ta endeks sözleşmelerine kısa pozisyon açabilir, tahmininizin doğru çıkması durumunda borsa düşüşünden para kazanabilirsiniz. Tam tersi de geçerlidir.

Altın, gümüş gibi bir emtia ya da dolar, euro gibi bir dövizin gelecekte yükselişe geçeceğini öngörüyorsanız, söz konusu dayanak varlıklara ilişkin sözleşmelerde uzun pozisyon açabilirsiniz.

Üstelik bu işlemleri internete erişiminiz olan her yerde gerçekleştirmeniz mümkün.

Dünyanın her yerinde olan ve giderek popülerlik kazanan türev piyasalardan biri olan VİOP, Sermaye Piyasası Kanunları ile düzenlenir.

Peki, her geçen gün giderek daha fazla talep gören piyasaya neden yatırım yapmalısınız? Sorunun yanıtını Borsa İstanbul’un açıklamasıyla verelim:

VİOP, öncelikle riskten korunmak isteyen yatırımcılara risk yönetimi imkanı tanır.

Aynı zamanda fiyat beklentisi çerçevesinde kâr elde etmek isteyen yatırımcılar için de spot piyasalardan daha düşük teminat miktarlarıyla aynı miktarda dayanak varlık üzerine yatırım yapma olanağı sağladığından VİOP en doğru tercih konumundadır.