Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri

Vadeli işlem sözleşmesinin, sözleşmenin taraflarına, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi, belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşme olduğunu öğrendik.

Nitelik, fiyat, miktar ve vade olmak üzere dört ana unsura sahip sözleşmeler, standardize edilmişlerdir.

VİOP’ta döviz, emtia, kıymetli maden, pay, metal, enerji, yurtdışı ve faiz olarak gruplandırılan sözleşmeler şunlardır:

• Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Fiziki Teslimatlı Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Enerji Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Yurtdışı Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Faiz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• Devlet İç Borçlanma Senedi Vadeli İşlem Sözleşmeleri 
  

Bu sözleşmelerin her birinin özellikleri belirlidir.

Mesela Makarnalık Buğday Vadeli İşlem Sözleşmesi’nin dayanak varlığı makarnalık üçüncü sınıf baz kalite buğday, sözleşme büyüklüğü 5 ton, uzlaşma şekli fiziki teslimat olarak belirtilir. Sözleşmede, vade ayları ile günlük ve vade sonu uzlaşma fiyatları da yer alır.

Vadeli işlem sözleşmesinin fiyatı nasıl belirlenir?

Vadeli işlem sözleşmesinin fiyatı temel olarak;

Dayanak varlık spot piyasa fiyatı  

Faiz oranı

Volatilite

Temettü getirisi

Vadeye kalan gün sayısındaki değişimden etkilenmektedir.

Öte yandan vadeli işlem sözleşmelerinde tek değişken, alım satım sırasında oluşan fiyattır.

Vadeli işlem sözleşmeleri, vadeli işlem borsalarında işlem görür ve borsa takas kurumunun garantisi altındadır. İşlemlerin borsa takas kurumu tarafından garanti edilmesi, uygulanan teminat sistemi ile mümkündür.

VİOP'ta İşlem Gören Popüler Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Türev piyasanın yatırımcılara küçük miktarda teminatlarla yüksek hacimli işlemler yapabilme imkanı tanıdığını biliyoruz. Şimdi VİOP'ta işlem gören popüler vadeli işlem sözleşmelerini detaylandıralım. 

Kıymetli madenler, döviz ve hisseler, VİOP'ta işlem gören araçlar için en çok tercih edilen dayanak varlıklardır. O halde aşağıda bunlara ilişkin vadeli işlem sözleşmeleri ele alalım. 

Kıymetli Maden Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Mesela kıymetli maden yatırımı yapmak için en iyi alternatiflerden birisi olan sözleşmelerle başlayalım. Çünkü yüksek fiyatlı ons altın, platin gibi kıymetli madenlere düşük teminatlarla yatırım yapabilme imkanı sunar.  

Çünkü yüksek fiyatlı ons altın, platin gibi kıymetli madenlere düşük teminatlarla yatırım yapabilme imkanı sunar.

Öncelikle piyasa hangi kıymetli madenler işlem görür sorusunu yanıtlayalım. Bunlar; altın, gümüş, platin ve paladyumdur.

Öte yandan kıymetli madenlerin hepsi aynı bazda işlem görmez. Şöyle ki altın hem ons hem de gram bazında işlem görürken; gümüş, platin ile ikamesi olarak görülen paladyum sadece ons ve dolar karşılığında işlem görür.

Başlangıç teminatları ve kaldıraç oranları da kıymetli madene göre değişkenlik gösterebilir.

Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Piyasada işlem gören vadeli döviz kontratları spekülasyon, korunma ve arbitraj gibi farklı amaçlarla yatırımcıların portföylerinde yer alıyor.

Peki, VİOP üzerinden hangi döviz sözleşmeleri için alım-satım yapılabilir?

Piyasada ABD doları, Euro, ruble, İngiliz sterlini, Çin yuanı dövizleri üzerine düzenlenmiş şu kontratlar bulunur:

• Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmesi
• EuroTL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• RUB/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• CNH/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  
• GBP/USD Vadeli İşlem Sözleşmeleri
  

Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri

VİOP, hisse senedi alım-satımı için de avantajlarıyla öne çıkar. Çünkü spot piyasaya göre düşük teminat, kaldıraç, görece düşük risk gibi fırsatlara sahip olursunuz.

Borsanın favori pek çok hissesine türev araçlar üzerinden yatırım yapabilirsiniz.

Arçelik, Ereğli Demir ve Çelik, Enerjisa, BİM, Garanti, İş Bankası, Sasa, Şok, Şekerbank, Türk Hava Yolları, Tüpraş, Koç Holding gibi Türkiye’nin önde gelen şirketlerine ait hisse senetleri ile portföyünüze vadeli sözleşmeler ekleyebilirsiniz.

Opsiyonlar

Opsiyon sözleşmeleri ise alıcısına, belirli bir finansal varlığı önceden belirlenmiş bir vadede, önceden belirlenmiş bir fiyattan, alma veya satma hakkı veren, satıcısına ise alma veya satma yükümlülüğü doğuran sözleşmelerdir.

Hem vadeli işlem hem opsiyon sözleşmeleri riskten korunma, arbitraj ya da spekülasyon amacıyla kullanılabilirken aralarındaki temel fark, vadeli işlemlerin yükümlülük getirirken opsiyonların alım-satım hakkı vermesi ancak yükümlülüğü vermemesidir.

VİOP’ta işlem gören opsiyon sözleşmeleri şunlardır:

• Pay Opsiyon Sözleşmeleri
• Pay Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
  
• DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri
  
• Fiziki Teslimatlı DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri
  

Alım opsiyonu (call option), sözleşmeyi alan tarafa kullanım fiyatından alma hakkı veren işlemi yansıtırken satım opsiyonu (put option) sözleşmeyi alan tarafa kullanım fiyatından satma hakkı veren işlemdir.

Opsiyon sözleşmeleri bu şekilde aktarıldığında karmaşık görünebilir. Basit bir örnekle konuyu açalım:

Fiyatı 600 bin lira olan bir araba almak istediğinizi varsayalım. Fakat 3 aydan önce o kadar parayı tamamlamanız mümkün değil. Nihayet para elinize geçtiğinde ise arabanın fiyatı yükselmiş olabilir.  

Böyle bir durumda bir miktar kapora karşılığında satıcıyla anlaşma yapabilirsiniz. Yani 3 ay sonra aracı 600 bin liradan alacağınızı taahhüt ederek bir sözleşme imzalarsınız.

Diyelim ki fiyat 3 ay dolduğunda 700 bin lira oldu. Ancak sizin anlaşmanız olduğu için yine de 600 bin lirayla arabayı alabilirsiniz. Aradaki 100 bin liradan en başta verdiğiniz kaporayı çıkardığınızda geriye kalan kârınız olur. Diyelim ki 20 bin lira kaparo vermiştiniz. Siz arabayı 600 bin liraya aldığınız için 80 bin lira cebinize kâr kalır. Bu, alım opsiyonu için basit bir örnektir.

Peki ya fiyat düşseydi? Yani 600 bin liralık araç, 500 bin liraya inseydi? İşte o zaman da sözleşmeyi feshetme hakkını kullanabilirdiniz. Böyle bir durumda zararınız, verdiğiniz kapora kadar olurdu.

Kısaca opsiyon sözleşmelerinin ardındaki mantık budur.

Söz konusu örnekteki arabayı, VİOP’ta doların dayanak varlık olduğu bir opsiyon olarak düşünebilirsiniz. Diyelim ki dolardaki yükselişten endişelenen bir ithalatçısınız. Böyle bir durumda alım opsiyonu ile kendinizi kur riskine karşı koruma altına alabilirsiniz. Ya da tersine dolardaki düşüş, sizi olumsuz etkileyecekse satım opsiyonu alımı yapabilirsiniz.

Şimdi piyasayı ve işlem gören ürünleri daha yakından tanımak için öğrenilmesi gereken diğer konulara geçelim.