Temel VİOP Kavramları ve Terimleri

VİOP kavramları ve terimleri, piyasanın pek çok kişiye karmaşık görünme nedenleri arasındadır.

Tıpkı borsa, forex gibi Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda da yabancı ya da anlamı bilinmeyen terimler, kafa karışıklıklarına yol açar.

İşte bu nedenle piyasada sıklıkla kullanılan terimlerle kavramları öğrenmelisiniz.

Açık Pozisyon (Open Interest)

Piyasada alış (uzun-long) ya da satış (short-kısa) pozisyonu açılmış ve kapatılmamış olan pozisyondur.

Ağırlıklı Ortalama Fiyat

Alım satıma konu ürünün, bir seans içerisinde gerçekleşen işlemlere ilişkin fiyatlarının, ilgili fiyatlardan gerçekleşen işlem hacimleri ile ağırlıklandırılarak hesaplanan ortalamasını ifade eder.

Alım (Call) Opsiyonu

Alım opsiyonu, alıcısına belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat

üzerinden, belli miktar ve nitelikteki dayanak varlığı alma hakkını satıcısına ise satma yükümlülüğü

veren sözleşmelerdir.

Alış (Bid) Fiyatı

Piyasadaki eşleşmemiş en yüksek fiyatlı alış emrini gösteren fiyattır.

Amerikan Tipi Opsiyon

Opsiyon sahibinin sahip olduğu hakkı, opsiyon sözleşmesinin başlangıcından itibaren, opsiyon sözleşmesinin vadesine kadar her an kullanabilme hakkı veren sözleşmelerdir.

Arbitraj

Aynı varlığın farklı piyasalardaki fiyat farklılıklarından yararlanarak alım-satım yapma işlemidir.

Avrupa Tipi Opsiyon

Opsiyon sahibinin sahip olduğu hakkı sadece sözleşmenin vadesinde kullanabildiği sözleşmelerdir.

Başabaş Opsiyon

Dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatının birbirine eşit olduğu opsiyonlardır.

Baz Riski

Spot ile vadeli fiyat arasındaki farkın artması ya da azalması risktir.  

Black-Scholes Opsiyon Fiyatlama Formülü

Avrupa tipi opsiyonların fiyatlarının analitik hesaplanmasını sağlar.

BISTECH Marjin Yöntemi

BISTECH üzerinde, portföy bazlı risk yönetim algoritması aracılığıyla bulunması gereken teminat tutarı hesaplama yöntemidir.

Başlangıç Teminatı

VİOP’ta pozisyon açabilmek için hesapta bulunması gereken miktardır.

Cari Fiyat

Alım satıma konu ürünün içinde bulunulan anda gerçekleşen işlem fiyatıdır.

Dayanak Varlık

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde belirli vadedeki alım/satıma konu olan varlıktır. Yani türev piyasalarda üzerine sözleşme kurulan varlığı ifade eder. Fiziki kıymet olması gerekmeyen dayanak varlıklar, hava durumu gibi değişik göstergeler de olabilir.

Fiziki Uzlaşma

Sözleşmenin alımı-satımı sırasında tarafların üzerinde anlaştığı fiyat üzerinden, ilgili dayanak varlığın taraflar arasında fiziki olarak el değiştirmesidir.

Gün Sonu Uzlaşma Fiyatı

Üzerinden gün sonu kâr ya da zarar hesabının yapılıp, güncel teminat seviyesinin hesaplanacağı fiyattır.

Kaldıraç  

Yatırımcılara daha az sermayeyle daha büyük pozisyonlar alabilme imkanı tanıyan araçtır. 

Kârda Opsiyon

Alım opsiyonları için kullanım fiyatı dayanak varlığın spot fiyatından düşük, satım opsiyonları için kullanım fiyatı spot fiyatından yüksek olan opsiyonlardır.

Kısa Pozisyon

Türev piyasalarda kısa (short) pozisyon, bir varlığa dayalı sözleşmeyi net satan durumunda olmayı ifade eder.

Kontrat Büyüklüğü

Kontrat ya da sözleşme büyüklüğü, herhangi bir vadeli sözleşmede alım-satıma konu olacak dayanak varlığın standartlaştırılmış miktarıdır.

Bir vadeli işlem veya opsiyon sözleşmesinin temelini oluşturan bir hisse senedi, emtia veya finansal aracın teslim edilebilir miktarını ifade eder.

Örneğin USD/TRY vadeli kontratlarında sözleşme büyüklüğü standart olarak 1000 dolardır. Yani bir adet dolar vadeli sözleşmesi 1000 dolarlık alım-satım anlaşması üzerine kuruludur.

Korunma (Hedge)

Bir yönde alınan pozisyonun riskini ters yönde alınan diğer bir pozisyon ile kapatma veya sınırlandırma işlemine, korunma denir.

Kullanım Fiyatı

Bir ürünü belli bir vadede veya belli bir vadeye kadar alma veya satma hakkı veren opsiyon sözleşmelerinde alım veya satımda uygulanacak fiyat.

Minimum Fiyat Adımı

Bir sözleşmede gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişikliği, minimum fiyat adımıdır.

Nakdi Uzlaşma

Vade sonundaki uzlaşmanın, sözleşmeye dayanak teşkil eden varlığın vade sonu uzlaşma fiyatına

göre hesaplanan kâr ya da zararın nakdi olarak transferidir.

Opsiyon  

Opsiyonlar, alıcıya dayanak varlığı belirli bir fiyattan belirli bir süre içinde alma veya satma hakkı veren finansal türevlerdir.

Opsiyon Primi  

Opsiyon primi, bir opsiyon alıcısının, dayanak varlığı belirli bir süre içinde önceden belirlenmiş bir fiyattan alma veya satma hakkı karşılığında satıcıya ödediği fiyatı tanımlamak için kullanılan bir terimdir.

Ortalama Fiyat

Alım satıma konu olan ürünün, bir seans içerisinde gerçekleşen işlemlerde oluşan fiyatlarının aritmetik ortalamasıdır.

Piyasaya Göre Ayarlama (Mark-to-Market)

Vadeli işlem sözleşmelerinde, yatırımcıların kâr veya zararları her günün sonunda hesaplanır.

Hesaplamada; ilk işlem günü sonunda işlem yaptıkları fiyat ile uzlaşma fiyatı arasındaki fark esas alınır.

Takip eden günlerde ise bir önceki günün uzlaşma fiyatı ile hesaplama yapılan günkü uzlaşma

fiyatı arasındaki fark esas alınır.

Her gün sonunda bu şekilde hesaplanan kâr-zarar gün sonunda hesaplara yansıtılırken bu işleme piyasaya göre ayarlama denir.

Opsiyon sözleşmelerinde piyasaya göre ayarlama yapılmaz.

Piyasa Yapıcı (Market Maker)

Piyasa yapıcılar, sorumlu oldukları sözleşme için, alış ve satış emirleri veren ve bu emirler doğrultusunda işlem gerçekleştirip piyasaya likidite sağlayan kurumlardır.

Portföy Bazında Teminatlandırma

Yatırımcının hesabında tutması gereken teminat tutarı hesaplanırken sözleşme bazında riskin değil toplam portföy riskinin dikkate alınmasıdır.

Spot Fiyat

Bir varlığı bugün veya birkaç gün içinde teslim edilmek üzere alabileceğiniz fiyattır.

Spread

Makas olarak da bilinen alış ve satış fiyatlarının arasındaki farktır.

Sürdürme Teminatı

Vadeli işlemlerde aşağı yönlü olası bir piyasa hareketinde pozisyonun kapanmaması için yatırılması gereken teminattır.

Takas Süresi

Vade sonundaki uzlaşma neticesinde gerçekleşecek transferin vade sonunu izleyen kaçıncı günde gerçekleşeceğini belirtir.

Taşıma Maliyeti (Cost of Carry)

Taşıma maliyeti, bir pozisyonu korumak için harcamanız gerekebilecek ek para miktarıdır. Örnek; finansman ve depolama maliyeti.

Teminat (Margin)

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda işlem yapabilmek için hesabınızda bulunması gereken tutardır. Türev ürünlerde yükümlülük üstelenen taraf veya taraflardan temerrüt riskine karşı pozisyon büyüklüğünün bir kısmını karşılayacak şekilde alınır.

Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call)

Teminat seviyesinin sürdürme teminatı seviyesinin altına düşmesi durumunda yatırımcıya teminat tamamlama çağrısı yapılır. Teminat çağrısı alan yatırımcının, ya teminatı istenen seviyeye getirecek tutarda para yatırması ya da aynı tutarda pozisyon kapatması gerekir.

Teorik Fiyat

Vadeli işlem sözleşmelerinde, spot fiyat üzerine maliyetler eklenerek ve getiriler çıkarılarak hesaplanan vadeli fiyata, yani ilgili vadede alması gereken fiyata teorik fiyat denir.

Tezgahüstü (OTC) Piyasa

Organize borsalar gibi çalışmayan ticaret pazarlarıdır. Fiyatların pazarlık yoluyla belirlendiği bu piyasada işlemler alıcı ile satıcı arasında gerçekleşir.

Türev

Kısaca fiyatı, dayanak varlık olarak adlandırılan başka bir varlığın fiyatına bağlı olarak belirlenen finansal araçlardır.

Uzlaşma (Settlement) Fiyatı

Gün sonu veya vade sonunda üzerinden kâr/zarar hesaplamasının yapıldığı fiyattır.

Uzlaşma Şekli

Vade sonundaki uzlaşmanın dayanak varlığın takasının nasıl gerçekleşeceğini belirten sözleşme unsurudur. Takas, fiziki ya da nakdi şekillerde olabilir.

Uzun Pozisyon

Türev piyasalarda uzun pozisyon bir varlığa dayalı sözleşmeyi net alıcı durumunda olmaya denir.

Vade Döngüsü  

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin hangi vadelerde açılacağını belirleyen döngüdür.

Vade Sonu

Vade sonu, bir sözleşmede işlem yapılabilen son gündür. Vade sonunda açık kalan pozisyonlar önceden tanımlanmış olan teslimat yöntemiyle kapatılır.

Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı

Vade sonu ya da son işlem günü uzlaşma fiyatı. VİOP’ta işlem gören sözleşmelerde işlemlerin yapılabildiği son işlem günü sonunda tarafların yükümlülüklerini yerine getirmesinde baz alınacak uzlaşma fiyatıdır.

Vadeli İşlem

Vadeli işlem sözleşmesi (futures contract), sözleşmenin taraflarına, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir varlığı belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Yayılma Pozisyonu

Yatırımcının aynı sözleşmenin farklı vadelerinden birinde uzun, diğerinde kısa pozisyon alması ile ortaya çıkan pozisyondur.

Zararda (out-of-the-money) Opsiyon

Alım opsiyonları için kullanım fiyatı dayanak varlığın spot fiyatından yüksek, satım opsiyonları için kullanım fiyatı spot fiyatından düşük olan opsiyonlardır.