Parayla ilgili olan her işiniz için kapısını çaldığınız bankaların, ne demek olduğu ve nasıl kurulduğu hakkında bilginiz var mı? Günümüzde birçok insanın bankalarda hesapları vardır. Yatırım, tasarruf, para biriktirme, kredi kullanma, para transferi, maaş gibi daha birçok işlemin döndüğü bu finansal kuruluşlar sayesinde gereklilikler kolay ve güvenilir şekilde yerine getirilebilir.
Kısacası bankalar, günlük faaliyetler için hayati önem taşımaktadır. En basitinden insanların paralarını güvenle saklayıp işletmesine olanak tanır. Bunun o kadar da hayati bir şey olduğunu düşünmeyebilirsiniz ama bankalar olmadan yaşanılabilecekleri düşünün.
Bankalar, sadece bir saat için çalışmayı durdursa bile kaos ortaya çıkar! Ekonomi de çok daha yavaş büyür ve aksaklıklar ortaya çıkar.
Modern anlamda ilk banka 1400’lere gitse de bankacılık tarihi eski Sümer ve Babil’e kadar uzanmaktadır. Varlığını binlerce yıldır sürdüren bankalar, bugünkü rolleriyle çok daha önemlidir. Gelinen noktada birçok banka çeşidi vardır. Bunlar faaliyet, sahiplik ya da amaç gibi yönlerden bilinmesi gereken farklı özellikler taşırlar.
O halde şimdi banka nedir sorusundan başlayarak nasıl kurulur, çeşitleri ve özellikleri nelerdir gibi soruların yanıtlarını ele alalım.
Banka Nedir?
Finansal işlemler için yolunu tuttuğumuz kurumlara banka denir. En basit tabirle, banka nedir sorusuna bu şekilde yanıt verebiliriz.
Geniş tanımına bakacak olursak; para, sermaye, krediler üzerine birçok işlemi bulunan, devlet, bireysel ve ticari müşterilerine çeşitli olanaklar sunan, ekonomik anlamda da belirleyici etkisi olan, ayrıca birçok iktisadi amaca hizmet veren kuruluşlar diyebiliriz.
Mevzuatta bankaya dair açık bir tanım yapılmamış olsa da yürürlükteki 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda banka kavramı hangi kuruluşların banka sayılacağını şöyle yer almaktadır:
“Banka/Bankalar: 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na göre banka adı altında Türkiye’de kurulan mevduat bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları ile yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini ifade eder.”
Uluslararası Para Fonu (IMF) ise bankalar hakkında şöyle açıklamada bulunmaktadır:
“Bankalar pek çok şey yapsa da asıl görevleri parası olanlardan mevduat adı verilen fonları almak, bunları bir havuzda toplamak ve fona ihtiyacı olanlara borç vermektir.
Bankalar, mevduat sahipleri (bankaya borç veren) ile borç alanlar (bankanın borç verdiği) arasında aracıdır. Bankaların mevduat için ödediği tutara ve kredilerden elde ettikleri gelire faiz denir.
Mevduat sahipleri ya da borçlular; bireyler ve hanehalkı, mali ve mali olmayan firmalar ya da ulusal ve yerel yönetimler olabilir. Mevduat, talep üzerine (örneğin bir çek hesabı) veya bazı kısıtlamalarla (tasarruf ve vadeli mevduat gibi) mevcut olabilir.”
Ülkemizde bankalar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’na (BDDK) göre faaliyetlerini gerçekleştirmektedirler. BDDK, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’yla ve mevzuatla kendisine verilen düzenleme ve denetlemeyle ilgili görev ve yetkileri kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır. Kurumun kararları yerindelik denetimine tâbi tutulamaz.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun yanında Türkiye Bankalar Birliği (TBB) vardır. 1958’de kurulmuş kamu kurumu niteliğindeki TBB de banka nedir kapsamında bilinmelidir. Çünkü mevzuata göre Türkiye’de faaliyet gösteren tüm mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları, TBB’ye üye olmak zorundadır.
Bankaların genel faaliyetlerine gelirsek; para yatırma, para transferleri, saklama, tasarruf etme, birikim yapma, nakdi ve gayri nakdi kredi işlemleri, değerli madenlerin alım ve satımı, çeşitli ticari hizmetler gibi sayısız seçeneklerle hizmet verdiklerini görürüz.
Ancak en önemlisi finansal aracı pozisyonlarıdır. Tasarruf sahiplerini ve borçluları eşleştiren bu kurumlar, ekonomilerin sorunsuz işlemesini sağlamaya yardımcı olurlar. Nasıl mı?
Diyelim ki bir yıl boyunca ihtiyacınız olmayan 100 bin liranız var ve o zamana kadar bu paradan gelir elde etmek istiyorsunuz. Veya bir ev satın almak istiyorsunuz ve 2 milyon lira borçlanıp bunu 20 yıl içinde geri ödemeyi düşünüyorsunuz. Bankalar olmadan bunları yapmanız çok zordur. Ancak bir banka aracılığıyla ister tasarruflarınızdan gelir elde eder isterseniz de borçlanıp istediğiniz paraya erişim sağlayabilirsiniz.
İşte bankalar, sadece bu yönleriyle bile ekonomilerin sorunsuz çalışmasına yardım ederler.
Mevduatları bünyesinde toplayan banka, ihtiyacı olan kişilere dağıtarak aracılık hizmeti verir. Aynı şekilde bazı bankalar yatırım piyasalarında da aracılık hizmeti görevini üstlenir. Böylelikle ticaret hem ulusal hem de uluslararası düzeyde kolaylaştırılır.
Sonuçta bir finansal hizmet sağlayıcısı olarak bankalar, insanlara nakit paralarını saklamaları için güvenli bir yer sağlar. Hem tüketicilere hem de işletmelere gerekli hizmeti sundukları için ekonomideki rolleri kritiktir.
Banka, mevduat kabul etme ve kredi verme yetkisine sahip finansal kuruluşu ifade ederken aynı zamanda sermaye yönetimi, para politikası belirleme, banknot basma, döviz alım-satımı, kiralık kasa hizmeti gibi alternatiflerle çok yönlü kurumlardır.
Banka Nasıl Kurulur?
Bankacılık Kanunu’na göre Türkiye’de bir bankanın kurulmasına veya yurt dışında kurulmuş bir bankanın Türkiye’deki ilk şubesinin açılmasına, kanunda öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun en az beş üyesinin aynı yöndeki oyuyla alınacak kararla izin verilir.
İzne ilişkin karar, başvurunun yapıldığı ya da başvuruda eksiklik bulunması halinde, istenilen bilgi ve belgelerin tamamlandığı tarihten itibaren üç ay içinde ilgiliye bildirilir.
Eksikliklerin altı ay içinde giderilmemesi halinde başvuru geçersiz hale gelir. Bankaların kuruluşundaki temel gerekliliklere bakıldığında ise anonim şirket şartı öne çıkmaktadır.
Yani ülkemizde şahıs, kolektif ortaklık, adi komandit ya da limited şeklinde bankalar göremezsiniz. Anonim şirket olmasının yanında hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması gerekir.
Banka kurucularının; müflis veya konkordato ilan etmemiş olması da aranan şartlar arasında yer alır. Bu demektir ki banka kurmak isteyen anonim bir şirkette bir kurucunun, iflas etmemiş olması zorunluluktur.
Diğer önemli bir durum ise daha önceden tasfiye edilmiş banker, sigorta şirketi, finansal kurumlar veya fona devredilen bankalarda kısacası finansal anlamda kanuni olarak faaliyet gösteren kurumlarda yüzde 10 ve üzeri herhangi bir paya sahip olmamasıdır. Ayrıca bu oranın altında bir pay sahibi bile olsa o kuruluşlardaki görevinin üst yönetim veya denetim kurulunda bulunmaması gerekir.
Bakılan diğer bir özellik ise suç işleme durumudur. Banka kurucusu olacak kişilerin dolandırıcılık, rüşvet, hırsızlık, yüz kızartıcı suç gibi birçok konudan yargılanmamış olması gereklidir. Son olarak da banka kurucusu ya da ortağı olmak için gerekli olan mali ve itibari gücün kendisinde bulunmasıdır.
Banka kurulmasında dikkate alınan sözleşme ise Banka Kanunu’nun 5411 numaralı şartın 7. maddesidir. Bu maddede kısaca söylenen; bankanın kuruluşu, kanunun öngördüğü hükümlere ve belirtilen faaliyet alanının organizasyon yapısına göre uyum sağlamasının önemli olmasıdır.
Yani bankanın kuruluşunda önemli olan planlama, örgütsel yapısı, denetim birimleri, iç kontrol gibi seçeneklerin ilk üç yıllık olarak hazırlanması ve rapor halinde sunulması gereklidir.
Türkiye’de banka kuruluşu için aranan başlıca şartlar bunlardır.
Merkezi yurt dışında bulunan bankaların Türkiye’de şube açma şartlarında ise söz konusu şeffaflık, yetkinlik, faaliyet planı ibrazı, yeterli ödenmiş sermaye gibi gerekliliklerin yanında merkezinin bulunduğu ülkedeki yerel düzenlemelere aykırılıkları nedeniyle yasaklı olmama kuralı vardır.
Banka Özellikleri Nelerdir?
Bankaların birçok amaca hizmet verdiğinden ve farklı türlerle özellikleri olduğundan bahsetmiştik. Öncelikle başlıca banka türleri neler, buna bakalım. Dünya çapında farklı kategorilere ayrılmış pek çok banka türü bulunurken belli başlı olanları sıralamak mümkündür. Bunlar:
Ülkemizde ise BDDK aktif bankaları şu türlerle belirtmektedir:
- Mevduat bankaları
- Kalkınma ve yatırım bankaları
- Katılım bankaları
- TSMF bünyesindeki bankalar
Türk bankacılık sektöründe Ocak 2024 itibarıyla 33 mevduat, 20 kalkınma ve yatırım, 9 katılım ve 1 TSMF bünyesinde banka olmak üzere toplam 63 banka faaliyet göstermektedir.
Çeşitli denetimler ve yasalar sonucu kurulan bankaların özelliklerine geçelim. Öncelikle bu kurumların en önemli özelliği güvenilirlikleridir. Nitekim birey, kuruluş ya da hükümet olması fark etmeksizin, güvenilir parasal işlem denildiğinde akla ilk gelen bankalardır.
Bankalar aracılığıyla tasarruflar güvenli bir şekilde saklanabilir. Bankalar, para yatırmak, varlıkları korumak ve bu mevduatlardan gelir elde etmek için güvenli yerlerdir.
Aynı zamanda bankalar mevduat faizleriyle tanınırlar. Farklı faiz türleri ile hizmet veren bankalar, mevduatlardan kazanç elde edilmesini sağlarlar.
Krediler de bankaların başlıca özelliklerinden. Nitekim borç vermek bankaların önemli gelir yöntemidir. Bankalar, mevduatları değerli bireylere ve işletmelere yatırım veya büyüme amacıyla borç vermek için kullanır. Örneğin, bir banka mevduata yüzde 5 ödeyip yüzde 10 faizle borç veriyorsa aradaki fark bankanın kârını oluşturur.
Ayriyeten bir banka, mevzuatlara bağlı kalarak para arzını düzenleyebilir veya müşterisinin mevduatını kredi olarak avans vererek kredi yaratabilir.
Tüm bunların yanında ATM’ler, mali konularda tavsiyeler, uluslararası para transferleri, sigorta, mücevher-önemli belgeler gibi maddi varlıkların saklanması için kilitli dolaplar sunarlar.
Bankaların ekonomi içerisindeki özelliklerinden biri de ticareti kolaylaştırmasıdır. Bünyesinde bulunan çeşitli hizmetleriyle şirketlerin ithalat ve ihracatında görev alırlar. Ekonomik anlamda gelişmeye yardımcı olurken, bu işlemlerin kaydi ve yasal bir biçimde gerçekleşmesi sağlanır.
Bu sayede de çeşitli politikalarda, ekonomik istikrarın düzenlenmeye çalışılmasında, enflasyon ve tam istihdam gibi durumların sağlanmasında önemlilerdir. Kısaca bankalar bireysel ve ticari faaliyetler için önemli olduğu kadar ülkenin ekonomik düzeni konusunda da elzemdir.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
