Paratic Haber: Ekonomi, Finans RSS Interactive

2018 Yılı Küresel Piyasa Gelişmelerine 2000 ve 2007 Finansal Krizleri Işığında Bakış

1990-2000 dönemi dot-com ile 2007 yılı mortgage krizilerinin ele alındığı ve 1884-1855 altına hücum döneminden teşbih gösterilen 2018 finansal piyasalar değerlendirmesi;
2018 Yılı Küresel Piyasa Gelişmelerine 2000 ve 2007 Finansal Krizleri Işığında Bakış
HABER GİRİŞ
SON GÜNCELLEME

ABD hisse senedi piyasaları 2018 yılının son haftasında hafif değer kayıpları gösterdi. Yatırımcılar için günün ve haftanın betimlemesi bir bulmacaydı; piyasadaki olağanüstü ani dalgalanmaların ardında ne vardı?

Dow Jones Endüstri Ortalaması, Cuma gününün işleminde 19 kez yön değiştirdi ve günü %0.3 gevşeme ile 23.062 puandan kapattı. Kayıplar, Dow Jones ve S&P 500 için sert bir Aralık ayında iki günlük kazanım çizgisinin bozulmasına yol açtı. 2018 yılının son ayı %9’dan fazla kayıp verilen Şubat 2009’dan bu yana en kötü performansın sergilendiği ay oldu.

Wall Street piyasalarında gördüğümüz dalgalanma, 2000 yılında dot-com balonunun patlaması ya da Lehman sonrası finansal krizin yaşandığı gibi çirkin dönemlerden bazılarını akıllara getiriyor. O halde tarih cetvelini 90’lardan bugüne alarak gelişmeye ışık tutalım;

1990-2000’li Yıllar da Hızlı Kazancın Peşinde Patlamıştı

2000'li Yılların Krizi Zenginlik Avcılarını Ters Köşede Bıraktıİnsanların henüz internete tam da aşina olmadığı dönemlerde gündemin en önemli konuları bilgi ve teknoloji idi. Tabi o dönem şartları bugünlerden bakıldığında gülünür cinstendi; öyleydi lakin gelişmeler gelecek vaadediyor, ümit veriyordu. Bilginin işlevleri gün yüzüne çıktıkça talebi artan bilgi, teknolojik gelişmelerde toplu kitlelere kolay yayıldıkça ortaya ciddi bir ivme çıkmıştı.

Bilgi, teknoloji ve bilgi teknolojileri alanında yapılabileceklerin gün yüzünde yavaş yavaş da olsa çıkışı küresel bir hücum başlattı. Sanki 1848-1855 yılları Kaliforniya altına hücum dönemleri misali…

GCM Yatırım Banner

Tekerrür Hızlı Zengin Olma Peşindeki Düşünceler Kaynaklıydı

Hırsına Yenik Yatırımcı KaybettiBir parantez açarak belirtmek istediğim husus ise tarihin tekerrürüdür. 1987 Hong Kong ile başlayan ardından New York borsalarıyla küresel finansal kriz haline dönüşen %20.0 kayıpların uçurumdan paraşütsüz atlar misali düşüşleri, net tarihinden ziyade dönemsel bilinen 90’lar 2000’ler arası patlayan şu meşhur balon.

Hemen ardından gelen (2007) Lehman Brothers’ın ABD’nin İflas Yasasının 11’inci maddesi kapsamında iflas başvurusunda bulunmasıyla başlayan kaos dönemi ardı kesilmeyen çöküşlerde gözlenen Merrill Lynch satışı, dev sigorta şirketi AIG’nin müthiş krediler altına girmek zorunda kalışı…

Tepelerin oluşması tarihin tekerrürü derken zikrettiğim hırslı ve hemen zengin olma heveslerinin artması kaynaklı gelişirken, bu talebin arzı şişirmesi ve maksimum limite ulaştırmasından sonra balonun patlaması sonucunda ise çöken finansallar. Şirketlerin çöküşü, yatırımcıların düşüşü…

1994 Netscape Tarayıcısı, 1997 TRA97 Yatırımcı Vergi İndirim Yasası

İki Gelişme Krize Başrol Görüldü90’lar döneminde başlayan bilginin gücünün keşifinde kazanılan ivme devamında elde edilenlerle mukayese edildi ve insanlarda hemen zengin olma güdüleri kaynaklı bir tarafa göre 1994 Netspace’in ilk internet tarayıcısını çıkardığı dönem diğer tarafa göre ise 1997’de ABD’de yatırımcılara vergi indirimi sağlayan TRA97’nin yürürlüğe girdiği dönemde başlayan şu meşhur balonun şişmesiydi.

Elbette olayın makro tarafından bakıldığında Netspace’in tarayıcısıda TRA97’de balonu şişiren iki önemli hava kompresörü olarak ele alınabilir.

Dijitalin Havada Kapıldığı Dönem

Gözü Kapalı Yatırım Teşviği Alan Dijital SektörDemiştik ki bilgi ve teknoloji ile yapılabileceklerin gün yüzüne çıkması insanlarda bir kaos etkisi yaratmıştı. Tabi o dönemler dijitalleşmenin gelişim göstermeye başlaması, bu alanda neredeyse tüm projelerin, fikirlerin havada kapıldığı (yatırım bulduğu) bir dönem oluverdi. İnsanlar süper bağlantılı, süper etkileşim gösteren cihazların hayalinden bile uzak iken bir inovasyon gelişmiş kapı hafif aralanmış hafif bir ışık süzmesi görülüvermişti.

Kapıdan sızan ışık gelişimin diğer tarafında bir de servet üretimine dair yeni bir alan sinyali veriyordu. Büyük küçük birçok yatırımcının kaçırmayacağı (kaçırmadığı) bir fırsat dönemi olarak değerlendiriliyordu o günler. 

Her fikrin bütün projelerin havada kapıldığı dönem dedik ya hani; öyle de oluyordu yatırımcıların birçok girişimi desteklemeleri sonucunda yeni çıkan projelerde bile milyonlarca dolarlık potansiyele sahip olunmuş büyülü bir hava sanki piyasayı sarmıştı ve nefes alanı sarhoş edip içine çekiyordu. Şirket değerlenmeleri normal seviyelerle uyuşmuyor fazlasıyla üzerinde gözlenen şişkinlikler işaret ediliyordu.

Parantezi 1848-1855 Yılları Kalifornia Altın Arama Dönemleri ile Açıyorum

1844-1855 Altına Hücum Döneminden Finansallara Benzenteİnsanlığın kazancın peşinde olduğu yadsınamaz her dönemde başka bir iz bırakmıştır. Ancak altın peşinde geçen dönemler gibi bazı dönemler vardır ki izleri daha derindir, tesirleri daha büyük… 

İşte onlardan biri de 1848 yılında 800 (kişi) nüfuslu bir kasaba olan San Francisco’nun 5 yıl içinde 50.000 kişinin barındığı bir kente dönüşmesine sebep olan altına hücum dönemiydi. İnsanlar zengin olma hayalinde akın akın altın avına gidiyordu.

Kimisi aradığına ulaştı lakin hastalıktan geri dönemedi, kimisi ümidini kaybetti durumu benliğine sirayet etti kendini de kaybetti. Velhasıl kelam bir balon şişti şişti… Kimileri zengin oldu, kimileri elindekinden oldu. Peki süreci lehine yönetenler kimlerdi?

Elbette maden avcılarına dayanıklı pantolon ihtiyacını gören Levi Strauss’un kalın dikişlerle tutturduğu blue-jean’leri üretmesi ile meydana çıkan hatta dünya markası olan Levi’s. Bir kere bile altın aramaya gitmeden kilolarca altına bölgedeki tüm kazma kürekleri 0,5 dolar centten satın alıp, gelen maden avcılarına %700 karla satarak sahip olan Sam Brennan gibi dönemi ve ihtiyaçlarını herkesin baktığı pencerenin dışında bir delikten izleyen kişiler sürecin kazananlarıydı.

İllüzyon Büyüğün Küçüğün, Bilenin Bilmeyenin Gözünü Kamaştırdı

Şaşalı Görüntü Kör Olan YatırımcıKüresel anlamda profesyonellerin de dahil olduğu çok geniş bir yatırımcı kitlesi geleneksel yöntemlerin dışına çıkmış, teknik veriler ışığında hareket etmeyi bırakmış büyülü rüyaya kapılmış hareket ediyordu.

Yeni şirketlerin hisse senedi fiyatlarında bile olması gerekenin (yaklaşık ortalama) %40.0 üzerinde gözlenen işlem fiyatları dikkat çekiyordu. Belki de her zaman daha fazlasında olan insan aklının ziyana uğradığı da bir kere daha teyit edilme yolunda kuvvetle ilerliyordu çünkü bu şişkin fiyatlara rağmen yatırımcıların ilgisi hala yüksek talep artışı devam ediyordu…

Wall Street borsalarında o dönem işlem görmekte olan internet şirketleri hisse senetlerinin toplam ulaştığı değer 1,3 milyar $ seviyesine tırmanmıştı. (Bu seviye ABD hisse senedi piyasasının yaklaşık %8’ine tekabül ediyor.)

Balonun Patlaması 5 Trilyon Dolara Mal Oldu

Dot-Com Balonu 5 Trilyon Dolar Zarara Yol AçtıYıl 2000 aylardan Şubat Nasdaq 5.000 puana yüz tutmuş, balon şişmiş de şişmiş… Dönemin zirvesi yapılmış 2000’li yılların ikinci ayında, lakin her aksiyon bir reaksiyona gebe tabii. Şubattan başladı endeksin geri çekilmesi, daha doğrusu Şubat’ta patladı balon. Mart, Nisan derken peşkeşe geri çelilmeler Mayıs’a kadar devam etti. 

Mayıs ayı 3.400’lü seviyelere gözlenen geri çekilmede tepki alışları başladı birinci yukarı yönlü tepede 4.000 puana yaklaşıldı ama tutunma sağlanmadı geri salındı. İkinci dalga aynı yılın Ağustos ayında tepe noktasını kaydetti. (4.200 puan civarında)

Tepkiler nafile, ikiye bölündü tablo. Birinci taraf ilk düşüş anında alım fırsatı görenleri temsil ediyor ikinci taraf ise tepki alışları ile oluşan tepelerden ellerindeki malı boşaltıyor kendilerinde fırsatı değerlendiriyordu. Elbette ikinci tarafın fırsat bildiği brinci taraftan çok daha sağlıklı sonuçlara yol açacaktı.

1998 Ağustos ayında kaydedilen 1.400 puan seviyeleri 2002 yılı Eylül ayında aşağı yönlü kırıldı. İşte bu da balonun patladığını teyit eden en vahşi tabloydu. 

1998 yılında başlayan yukarı yönde uçuş rallisi 2000 yılında (Şubat) kaydettiği zirvesinden yamaç paraşütü yapmaya başladı taki 2002 yılına kadar. Yatırımcıların bu yamaç paraşütü diye değerlendirdiğimiz süreçte (2000 Şubatı ile 2002 Eylül’ü arasındaki süreç) toplam zararı yaklaşık olarak 5 trilyon dolar olarak değerlendirildi.  

2007 Dönemi Lehman Brothers Başlığında Ele Alınan Diğer Patlama

2007 Mortgage Krizi Yatırım Bankası Lehman Brothers Reaksiyonu2007 yılı Mayıs dönemlerinde ABD tarafında konut piyasasının fitilini ateşlediği sorun torpili patlamış, etkisi küresel anlamda finansal krize yol açarken; gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere de sıçrayan dalga büyük boyutlar kazanmıştı.

Piyasalarda gözlenen likidite fazlalığı bunun yansımasında da özensiz verilen krediler (niteliksiz), aşırı kıymetleşme süreci, nasaydam işlemlerin sıklaşması ve denetim sürecinin baştan savma geçiştirilmesi… Sonuç olarak piyasada bollaşan likidite kaynaklı kaçırılan iplerin ucu, denetim ve düzenlemenin müdahalede geç kalması ile birleşince meydana çıkan finansal sorun.

NINJA Krediler Bollaştı Piyasa Kan Ağladı

Koşulsuz Verilen Krediler Krize Yol AçtıPiyasada gözlenen yoğun likidite bolluğu 2000-2006 yılları arasında artış göstermişti. 2007 krizi öncesi bu bollaşma karlı operasyonlara dönüşünce bankalar tarafında bir problem algısı oluştu. Bu kar operasyonlarının başını ise konut kredileri çekiyordu. Bankalar iş sahibi olana olmayana, tabiri caiz ise gelene geçene kredi vermişti. (NINJA krediler: No Income, No Job, No Asset)

Halkta bollaşan likit konut fiyatlarını tavan yaptırınca, kredi geri ödemelerinde sorunlar ceryan etmiş ve bankaların elinde yığınla hacizli konut olarak geri dönen kredi geri çağırmaları meydana çıkmıştı. Bankalar da ellerinde biriken konutları kamuoyuna arz etti. Gayrimenkul sektöründe bollaşma meydana gelince önceden yatırım yapan kişilerin maliyetinin kat kat altında konut piyasası fiyatları güncellendi.

Bankanın daha ucuza ev sattığını gören kredi borçlusu betimlemede; evinin anahtarını zarfa koyup bankaya göndermiş kredi ödemelerini durdurmuştu. Gelişmeye bir reaksiyon banka tarafından gelmişti, asıl krizin domino etkisi de buydu.

Bankalar kredi geri alacaklarını diğer kurumlara satmıştı. Menkul kıymetleştirmeye gidilmesi ve getiri iştahının kabarık olması ile saydamlıktaki azalma denetim sürecinin özensizli derken karışım tam bir felaketi doğurdu. Bir kurumdan diğer kuruma sirayet eden, ondan ona bulaştı derken küresel bir krize dönüşüveren kartopu bu paragrafa sığan bir aksiyon kadardı ancak bedeli ağırdı.

2018 Yılı Hisse Senedi Endeksleri “Z” Raporu

2018 Yılında Küresel Piyasalar Zarar Ettirdi2018 yılının son işlem haftasını da 28 Aralık 2018 Cuma günü gerçekleşen yıl bazında negatif tarafta dalgalanan endekslerle kapatmış olduk. Küresel endeksler 2018 yılını mı sevmedi, yoksa 2018 yılı mı finansal piyasalara ters bir yıldı anlaşılması biraz zor…

Küresel endekslerin 52 haftalık değişim oranlarına bakacak olursak; Türkiye’nin Borsa İstanbul’u %21.0 (84.654,5-121.531,5), Amerika’nın Dow Jones’i %7.15 (21.712,53-26.951,81), Standard & Poor’s 500’ü %7.51 (2.346,58-2.940,91), Nasdaq’ı %5.26 (6.190,17-8.133,3), Almanya’nın DAX’ı %18.65 (10.279,2-13.596,89), Fransa’nın CAC 40’ı %12.37 (4.555,99-5657,44), İngiltere’nin FTSE 100’ü %11.66 (6.536,53-7.903,5), Japonya’nın Nikkei 225’i %12.15 (18.948,58-24.448,07) oranlarında değer kaybetti.

Değer kayıplarına baktığımızda dünya genelinde kaydedilen düşüşlerin küresel anlamda bir dalganın gibi  tüm kıyılara vurduğunu, vurup birçok kasabayı talan ettiğini gözlemleyebiliriz.

Küresel Boyutlu Dalgaya Geçmişin Işığında Bakış

Global Piyasalara Geçmiş Verilerle BakışGelişmiş ülke piyasalarında gözlenen aşırı kırılganlıkların teyit edildiği 2018 yılı son çeyreği (4C18) baz alındığında örneğin ABD piyasaları teknoloji ve bilgi teknoloji hisse senetlerinde dikkatleri çeken kırılganlığın fazla olması dot-com krizini akıllara getiriyor. Lakin her çalkantıda dot-com çanları çalması demek aynı tablonun yaşanacağı anlamına gelmiyor elbette.

Veri bazlı baktığımızda FAANG’larda 1 yılda Facebook %25.15 değer kaybederek 133,20 $/pay fiyatından, Google %0.88 ‘ilk kayıp ile 1.046,68 $/p (Alphabet Class A 1.046,68 $/p, Alphabet Class C 1.037,08 $/p), Apple %8.68 oranında kayıp ile 156,23 $/p, Amazon %24.61’lik değerlenme ile 1.478,02 $/p ve Netflix %32.88’lik bir kazanım ile 256,08 $/p’den fiyatlandı.

Özellikle Facebook’ta gözlediğimiz değer kaybının, platformun son dönemlerde yitirdiği popülaritesinin verilerde teyit edilmesi ile sonuçlanıyor. Diğer tarafda daha yeni bir platform olarak değerlendirilebilecek Netflix’in değerlenmesi yatırımcıların yenilik tarafına sıçramalarını göstermekte.

Amazon tarafına baktığımızda hisseyi daha özel bir kalem olarak ele alabiliriz. 2000 dot-com krizinde 90,0 $/p’den 5,0$/p’ye düşen AMZN krize reaksiyon gösteren teknoloji ve bilişim sakinlerindendi. Güncel değer kayıplarının hatta ayı piyasalarına giriş çıkışların hakim olduğu bu günlerde de risk altında olan sektörden olan hisse yenilikçi tarafından ele alındığında yeni trendleşmesi öngörülen mobil marketlerin öncüsü olabilecek konumda değerlendiriliyor.

İş böyle olunca her ne kadar kırılganlığı ile gündeme gelen FAANG’lardan olsa da Amazon bir başka bakışta ele alınabilir.

Teknoloji Devlerindeki Sektör Dışı Yatırımlar

Teknoloji Devlerinin Faaliyet Alanı Dışı Yatırımları Dikkat ÇektiGündemedeki şirket değerlenmeleri ile gelişmeleri ele aldığımızda Facebook Instagram’ı 1 milyar $’a satın almıştı. Instagramın piyasa verilerinde yer alan rakamlara göre 2018 yılı itibari ile 1 milyarı aşkın kullanıcısı mevcut.

Apple tarafında ise şirket dışı yatırımlar dikkat çekti. Satın aldığı Beats ve Shazam’ın ardından ABD’nin en büyük radyo şirketlerinden iHeartRadio’yu satın alacağı yönündeki haberler ile gündemde. Yönelimini hoparlör, müzik ve radyo alanında da sürdürmeye başlayan şirket belki de Netflix’in doldurduğu vizyon alanındaki pastanın müzik tarafındaki payını benimsiyor…

Veriler Işığında Sonuç

20 Yıllık Finansal Verilerle 2018 Gelişmelerine BakışEle aldığımız geçmiş kriz dönemleri, sebepleri ve sonuçları doğrultusunda günümüzde gözlenen riskin diğer yüzündeki reaksiyonu korkuyu ölçen CBOE VIX endeksi ile teyit edilmesi (Endeks tarihinde 30,0 seviyesi önemli bir nokta olup üzerinde veya paralelinde ciddi piyasa gerilmeleri gözlenmiştir.) global piyasalardaki teknoloji ve bilgi teknoloji endekslerinde görülen yüksek hassasiyet ve sonucunca gelişmiş ülke piyasalarındaki ciddi kırılgan görünüm olası bir dot-com balonunda olduğumuza sinyal görülebilir.

Diğer tarafta hacim seviyeleri ve şirket değerlenmelerinin harmanlandığı verilere bakılırsa 2000 yılı dönemlerine paralel bölgelerde görülen dalgalanmalar da dikkat çekebilir.

Ancak önemli bir ayrıntı olarak ele alabileceğimiz bir durum da 2000’li yıllarda herhangi bir gelir modeline veya ayrıntısına bakılmaksızın aşırı değerlenme gösteren teknoloji, özellikle bilişim sektörü hisse senetlerine kıyasla dönemimizde gelinen nokta tam anlamıyla gelir modelleri oturtulmuş daha sağlam şirket finansallarıdır.

Yeni kurulmuş internet şirketlerinin de yeterli kullanıcıya ulaşmaları sonucunda reklam piyasasından elde ettikleri girdiler ile  meydana getirdikleri gelir modeli firmaları 2000’li yıllardan ayıran bir diğer önemli özellik olarak görülebilir.

Yatırımcı tarafından bakıldığında görülen daha kararlı ve bilinçli alınan pozisyonlar çalan dot-com çanlarının aleyhine bir durum olabilir.

2007 dönemlerinde gözlenen hareketlere kıyasla bankacılık faaliyetlerinde bulunan şirket ve ilgili hisselerinin güncel sorunlarda yer alan İtalya ile AB arasında geçen anlaşmazlık sürecinde olumsuz etkilenen bankacılık sektörü hisse senetlerine benzeştirilmesi pek de mümkün gözükmemektedir.

Manşet Haberleri

Size daha iyi hizmet verebilmek için Yasal Mevzuat çerçevesinde, veri politikalarımızda belirtilen amaçlarla sınırlı olmak üzere çerezler (cookies) kullanıyoruz. Detaylı bilgi ve izin iptali ile ilgili olarak Gizlilik Politikamızı inceleyebilirsiniz.

Ayrıntılar
Sponsorlu | 2023/4Ç Kar/Zarar %36.13/63.87%
Piyasalar yükselişte veya düşüşte olabilir.
Fiyat beklentini iki yönlü değerlendir.