Kayyum Nedir? Neden Atanır? Görev ve Yetkileri Nelerdir?

Öncelikle kayyumun Arapça kökenli bir sözcük olduğunu söyleyeyim. Ve bu sözcük Arapça; gökleri, yeri ve her şeyi tutan, her şeyin sahibi olan, yarattıklarını koruyup idare eden, onların işlerini düzenleyen gibi anlamlara gelmektedir. Ayrıca kayyum ya da diğer bir ifadeyle kayyım kelimesi cami hademesi de demektir. Kelimenin bizi ilgilendiren tarafı ise hukuki bir terim olarak “belli bir malın yönetilmesi veya belli bir işi yapılması için görevlendirilen kimse-kişi” biçimindeki anlamıdır.

Son zamanlarda pek çok yerde duyduğumuz bu sözcükle ilgili bilinmesi gereken bir diğer şey de kelimenin doğrusunun kayyum mu yoksa kayyım mı olduğudur! Çünkü her ne kadar medyada kayyum olarak yazılıyor olsa da bu sözcük Türk Medeni Kanunu’nda kayyım olarak kullanılmıştır. Ne var ki TDK kayyımı değil kayyum kelimesini doğru kabul etmiştir. Yani sözcüğün kayyım mı yoksa kayyum mu olduğu tartışmalı bir konudur. Kısaca bundan da bahsettiğimize göre, artık kayyum ne demek detaylıca öğrenebiliriz.

Kayyum Nedir? Kısaca Tanımı

Biliyorsunuz ki kayyum kelimesiyle son zamanlarda epey çok karşılaştık. Mesela; FETÖ terör örgütüne ait olan pek çok kuruluşa kayyum atandı. Aynı şekilde kayyum atanan belediyelerin sayısı da epey fazla. İşte bu nedenle, kayyum ne demek, sorusu çok daha fazla insanın aklını kurcalar hale geldi. Sıklıkla karşılaşılan bu sözcüğün ne anlama geldiğini hala tam olarak bilmeyenler için konunun bütün ayrıntılarından sırasıyla bahsedeceğimizi söyleyerek işe başlayalım.

Öncelikle kayyumun (kayyım) sözlükte “belli bir malın yönetilmesi veya belli bir işin yapılması için görevlendirilen kimse” olarak açıklandığını söyleyeyim. Yani kayyum tıpkı bir vasi gibi yönetimin ya da işin vesayetini alan kişi niteliğinde görev yapmaktadır. Ve kayyum genellikle usulsüzlük yapan özel kurumlara ya da şirketlere, devletin el koymasıyla birlikte atanmaktadır. Ancak kayyum yalnızca usulsüzlük yapılan şirketlere atanan kişi olarak ifade edilemez. Çünkü kayyum atamasının yapıldığı daha farklı durumlar da bulunmaktadır. Ama biz onları aşağıdaki başlıklar altında zaten detaylıca inceleyeceğiz. Bu nedenle kayyum nedir sorusuna geri dönelim.

Evet, kayyum nedir sorusuna verilebilecek bir diğer yanıt da yasalarla belirlenen bazı durumlarda bir malı idare etmek ya da başkasına ait işin sorumluluğunu almak üzere tayin edilen ve kamu görevlisi sayılan kişi cevabıdır. Aynı zamanda kayyum için vesayet organı ifadesi de kullanılabilir. Kayyumlar belirli durumlarda istek üzerine ya da devletin el koyması nedeniyle mahkeme tarafından verilen işi halletmesi amacıyla atanmaktadır. Bütün yetkileri mahkeme tarafından belirlenen ve geçici olarak görevlendirilen yöneticidir.

Mesela; ortada usulsüzlük yapılan ya da iflas erteleme talebi olan bir şirket var. İşte böyle bir durumda mahkeme bir ya da birden çok kişiyi (heyet olarak da atanabiliyor) şirketin sorumluluğunu devralmak için atıyor. Çünkü şirketin faaliyetlerinin sürdürülmesi, mal varlığının korunması, usulsüzlüğün önüne geçilmesi gibi amaçlar güdülüyor. Ve burada verilen görevi yerine getirecek kişi kayyum oluyor. En basit ifadeyle ve kısaca kayyum nedir sorusuna bu şekilde cevap verilebilir.

Kayyum Neden Atanır?

Kayyum nedir sorusunu hallettiğimize göre gelelim neden atanır meselesine! Gerçi yukarıda az biraz değindik ama kayyumun atama nedenleri birkaç cümleyle anlatılabilecek kadar az değil. Hangi durumlarda kayyum ataması yapılır, sorusunun cevabını doğru bir şekilde öğrenebilmek için daha fazlasını bilmeniz gerekiyor. Peki, belli bir işin yapan ya da belli bir kişiyi temsil etmek için görevlendirilen kayyum ne gibi durumlarda tayin edilir?

Öncelikli olarak kayyumun sıklıkla tayin edildiği durumdan bahsetmek istiyorum. Çünkü gündemde de bu tür kayyum atamalarını görmek mümkün. Şöyle ki; devlet iş veya mal sahibinin rızasına bakmadan şirkete-kuruluşa kayyum ataması yapabiliyor. Ama bunun için ortada şöyle durumlar olmalı;

• Yasalarda belirlenmiş suçların (kaçakçılık, zimmete mal ve para geçirme, kumar oynatma, kara para aklama, uyuşturucu ticareti yapma…) işleniyor olduğu şüphesi;
• Şirketin mal varlığının, hissedarların ve alacaklılarının menfaatinin korunması gibi amaçlarla iflasın ertelenmesi talebi üzerine;
• Şirket-kurum sahibi ya da miras-mirasçının gaipliğinin söz konusu olduğu durumlarda; mahkeme kayyum atayabilir.

Ayrıca istek üzerine de kayyum ataması yapılabilir. Mesela; kişi çok yaşlı, hasta ya da tecrübesizse ilgili mercilerden kendi sorumluluğunu üstlenmesi için kayyum atanması talebinde bulunabilir. Bunlara ek olarak; mal varlığına sahip kişinin ölümü hainde de kayyum ataması yapılabiliyor.

Mirasçılar arasında anlaşmazlık varsa, örneğin henüz dünyaya gelmemiş bir ceninin varlığı söz konusuysa; devlet onun hakkını korumak için doğum gerçekleşene kadar kayyumu mal varlığını yönetmek ve korumak için görevlendirebiliyor. Kısacası; ortada düzeltilmesi gereken bir durum, bir işleyiş bozukluğu, bir talep ya da bir belirsizlik varsa mahkeme kayyum ataması yapabiliyor.

Nasıl Kayyum Olunur?

Peki, nasıl mı kayyum olunur? Yoksa siz de geçtiğimiz yıllarda gündeme oturan kayyum maaşlarını duyup, nasıl kayyum olabilirim gibi şeyler mi düşündünüz? Epey tepki gören ve insanların “3-5 ay çalışıp bir işçinin hayatı boyunca çalışsa ancak kazanabileceği maaşları alıyorlar” gibi sözler ettiği kayyum maaşları sizin de ilginizi çekti mi? Ama bir dakika! Maaştan daha önce, nasıl kayyum olunur sorusunu cevaplayalım.

Artık sizin de öğrendiğiniz gibi kayyum ya da kayyım ataması mahkeme tarafından yapılıyor. Peki, mahkeme ne gibi kriterlere göre gerçek ya da tüzel bir kişiyi kayyum olarak belirliyor? Kayyum olmak için bir sınavı geçmek, bir yaşı doldurmuş olmak ya da belirli bir okulu bitirmiş olmak falan mı gerekiyor? Aslına bakarsanız, kayyum olabilmek için bu şekilde belirlenmiş bariz kurallar yok. Bu niteliği kazanmak için isminizin yargı komisyonundaki (her yargının bir komisyonu bulunuyor) listede bulunması gerekiyor.

Bilirkişi ve kayyum listesine sahip merci, atamayı listedeki isimler arasından uygun kişiyi ya da kişileri seçerek yapıyor. Ancak hakim isterse resen de atama yapabiliyor. Yani ortada hakime sunulan bir öneri varsa veya hakim aklındaki kişinin işi yapabileceğini düşünüyorsa sahip olduğu yetkiyi kullanarak listenin dışına çıkabilir.

Tabii kayyum olarak atanan kişinin görevi üstlenebilecek yeterlilikte olması da göz önünde bulunduruluyor. Yani yöneteceği şirketin işleyişi hakkında bilgi sahibi olması da gerek. Son olarak; kayyumluk yapacak kişide daha önce bir suçtan mahkumiyet almamış olması şartı da aranıyor. Nasıl kayyum olunur, bu sorunun cevabını da hallettiğimize göre gelelim, kayyum çeşitlerine!

Kayyımlık Çeşitleri Nelerdir?

Kayyım nedir, nasıl olunur, görevleri ve yetkileri nelerdir, ne kadar maaş alır gibi soruların cevaplarını inceledikten sonra son olarak kayyımlık çeşitlerinden de bahsedelim. Aslına bakarsanız, yukarıda bunlardan konuştuk ama bir de kayyumluk konusunu Türk Medeni Kanunu’nda belirtildiği şekilde inceleyelim. Çünkü hemen şimdi sizin de göreceğiniz gibi kayyımlık üç başlık altında toplanmıştır. Ve bunlar; temsil kayyımlığı, yönetim kayyımlığı ve iradi (isteğe bağlı) kayyımlık olarak belirtilmiştir.

Kayyum Görevleri ve Yetkileri Nelerdir?

O kadar konuştuk! Peki, ama bu kayyum ne iş yapar? Kayyum şu ya da şu işi yapar demek mümkün değildir çünkü kayyumun görev ve yetkileri mahkeme tarafından belirlenir. Yani kayyum kendi isteğine göre, bağımsız bir şekilde hareket edemez. Zaten geçici olarak görev yapacak kayyuma görev, yetkileri, ücreti ve ne kadar süre boyunca o işi yapacağı açıkça bildirilir. Mesela; ortada toplanamayan bir yönetim kurulu varsa ve kayyumdan yönetim kurulunun toplanması talep ediliyorsa, görevi budur.

Kayyum görevinin sınırları dahilinde hareket etmekle yükümlüdür. Ama kayyum görevini kötüye kullanır ya da verilen sorumluluğu yerine getiremezse görevinden de alınabilir. Tüm bunlara ek olarak; kayyum ataması yapılan şirket isterse karara itiraz edebilir. Tabii bu talebini bir üst mahkeme değerlendirecektir. Ayrıca kayyum istemeyen şirketin itiraz hakkından yararlanması için başvurusunu 7 gün içerisinde yapması gerekmektedir.