Pek çok yatırımcının ya da piyasaya yeni giriş yapmak isteyenlerin merak ettiği sorulardan biri, borsanın neden ve nasıl dalgalandığıdır. Çünkü her yatırımda olduğu gibi borsa yatırımında da mantık, düşükten alıp yüksekten satmaktır.
Dolayısıyla borsa dalgalanmalarından yararlanmak gerekir. Hem negatif hem pozitif eğilimlerde gerçekleşebilen borsa dalgalanmaları, yatırımcıya para kazandırır. Peki, borsada kazanmak için gerekli olan inişli çıkışlı fiyatlamaların nedeni nedir?
Daha açık ifadeyle; borsa nasıl ve neden dalgalanır?
Gelin alt başlıklarda; arz talep prensibine göre işleyen borsadaki dalgalanmaların detaylarına bakalım. İşte olası nedenler ve borsa nasıl dalgalanır sorusunun yanıtları:
Borsanın Dalgalanmasına Neden Olan Unsurlar
Borsa neden dalgalanır sorusunun yanıtına geçmeden önce borsa nedir kısaca değinelim. Basitçe hisse alım-satımlarının yapıldığı yer olarak yanıtlanabilen sorunun daha detaylı tanımı şöyle:
“Borsa veya sermaye piyasasının değişimi, alınıp satılabilir menkul kıymetler, stok, hisse senedi, emtialar, döviz, istikraz, vadeli kontratlar, ve opsiyon sözleşmelerinin halka açık satıldığı veya satın alındığı organize bir piyasa.”
Peki, bu piyasada dalgalanmaların başlıca nedenleri nelerdir?
Borsa biliyorsunuz ki yatırımcılara eşit fiyat ve koşullar altında alım – satım yaparak para kazanma fırsatı veren bir piyasadır. Piyasanın arz-talep temel faktörü üzerine fiyatlamalar üzerine kurulu olduğu da herkes tarafından bilinmektedir.
Alımların düşük fiyat seviyelerinden, satışların ise yüksek fiyat seviyelerinden yapılması kâr elde etmenin mantığını oluşturmaktadır.
Yatırım araçlarının değerinin anlık dalgalanmasını sağlayan en önemli unsur kesinlikle arz ve taleptir. Bunun dışında gelişen durumlar da dolaylı yoldan arz ve talep unsurlarına etki etmektedir. Şimdi gelin borsa dalgalanmalarına neden olan unsurları inceleyelim:
Arz-Talep Faktörü
Arz ve talep, dünya üzerindeki her şeyin fiyatının ortaya çıkışında etkili iki kritik faktördür. Piyasa ekonomisinde herhangi bir fiyat hareketi, sağlayıcının sunduğu ile tüketicinin talep ettiği arasındaki geçici farkla açıklanabilir.
Piyasaların arzın talebe eşit olduğu dengeye doğru yönelmesinin nedeni budur. Hisse senetlerinde de bu böyledir. Arz, insanların satmak istediği hisse sayısı, talep ise insanların satın almak istediği hisse sayısıdır.
Alıcıların sayısı satıcılardan daha fazlaysa yani daha yüksek talep varsa, alıcılar satıcıları daha fazla satmaya ikna etmek için hisse senedi fiyatlarını yükseltir.
Satıcıların alıcılardan daha fazla olması durumunda, yani arzın daha yüksek olması durumundaysa fiyatlar, alıcıları cezbedecek bir seviyeye ulaşana kadar düşer.
Peki, daha fazla alıcı veya daha fazla satıcıyı yaratan şey nedir?
İşte bu noktada borsa dalgalanmasına yol açan başka unsurlar ortaya çıkmaktadır.
Gelecekteki yatırımların istikrarına olan güven, piyasaların yukarı veya aşağı gitmesinde önemli rol oynar. Yatırımcıların, hisselerinin gelecekte değerinin artacağına ikna olmaları durumunda hisse senedi satın alma olasılıkları daha yüksektir.
Bununla birlikte hisse senetlerinin kötü performans göstereceğine inanmak için bir neden varsa, satın almaktan çok satmak isteyen yatırımcılar olacaktır.
Yatırımcının güvenini etkileyen olaylar arasında önemli makroekonomik göstergeler, yurt içi ekonomik veriler, savaşlar veya diğer çatışmalar, enflasyon veya deflasyona ilişkin endişeler, para ve maliye politikası, doğal afetler gibi unsurlar vardır.
Makroekonomik Göstergeler
Borsa dalgalanması kapsamında ilk olarak makroekonomik veriler neler buna değinelim.
Faiz, enflasyon, tarım dışı istihdam, işsizlik oranları, perakende satışlar, endüstriyel üretim ve gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) gibi etkenler, yatırım araçlarının değerinin yükselmesine veya düşmesine neden olan makroekonomik verilerdir. Parasal tüm konuları etkileyen makroekonomik veriler, borsa eğilimleri için de kritiktir.
Örneğin bir ülkenin merkez bankası, beklentilerin tersi yönde hamle yapıp faiz artırırsa hisselerde satıcılı seyir görülür.
Tersine faiz indirilir ve parasal genişlemeye geçilirse, hisseler için iştah artar ve borsada yükseliş gözlemlenir.
Çünkü faiz oranları yatırımcıların, bankaların, işletmelerin ve hükümetlerin ne kadar borç almaya istekli olduklarını, dolayısıyla ekonomide ne kadar para harcandığını etkiler. Aynı zamanda faiz oranları bazı daha güvenli yatırımları hisse senetlerine göre daha çekici ya da daha riskli bir alternatif haline getirmede etkilidir.
İşte bu önemli ekonomik göstergeler daha geniş piyasa duyarlılığını tetikler ve bu da bireysel hisse senedi fiyatlarında değişen derecelerde etkili olur. Akıllı yatırımcılar, piyasalarda bir değişime işaret edebilecek tüm temel ekonomik göstergeleri takip etmesi gerektiğini bilir.
Şirketlerin Performansı – İlgili Gelişmeler
Hisse senedi fiyatları; şirketin ya da o şirketlerin kazançları, kârları, temettüleri, geri satın alımları, piyasa değerini ve hisse ihracını etkileyen şirket performansına bağlıdır.
Daha yüksek kazanç ve kârlar yatırımcıları çekerek hisse senedine olan talebi artırır. Temettüler ve geri alımlar de hissedarları ödüllendirir, sonucunda hisse senedi fiyatlarını artırır. Aksi yönde gelişmelerse de hisse fiyatlarını düşürebilir. Aynı zamanda birleşme ve satın almalarda piyasa değeri ve hisse ihracı önemlidir.
Hisse senedi alım satımı yaparken alıcılar ve satıcılar bir şirket veya sektörle ilgili en son haberleri kontrol eder. Bilgiye ilişkin algıları farklı olabilir ve bu da satın alma veya satma kararlarını da etkileyecektir.
Örneğin, bir şirket uluslararası genişleme planlarını duyurursa, kârdaki potansiyel artış yatırımcıların ilgisini çekebilir ve hisse fiyatları yükselebilir.
Şirket performansı ve şirketle ilgili gelişmelerin yanı sıra piyasa koşulları, yatırımcı beklentileri, sektör eğilimleri ve dış olaylar gibi diğer faktörler de hisse senedi fiyatlarını etkileyebilir.
Kurdaki Değişimler
Ülke para birimindeki değerlenme ya da değer kayıpları da borsada dalgalanmalara yol açabilir. Örneğin lira güçlü olduğunda bazı şirketler, özellikle ihracatla uğraşanlar bundan faydalanır.
Hisse senedi fiyatları hızla artıyor. İthalat yapan firmalarda ise tam tersi bir durum yaşanır. Çünkü ülkedeki mallar, yurt dışı firmalara daha pahalı gelir ve talebi azaltır. Kısacası döviz kurundaki değişiklikler piyasa oynaklığına neden olur ve bu da fiyat dalgalanmalarına yol açar.
Yüksek ya da Düşük Değerleme
Kötü haberler ya da bilanço gibi farklı gelişmelerle düşük değerlenmiş hisse fiyatları, çöp pozisyonuna düşebilir ve bu da hisselerin elden çıkarılmasına yol açar.
Bazı uzman yatırımcılarsa düşük değerleme anlarını izler ve bu zamanda satın alım yaparlar. Çünkü şirketin kısa süre içinde daha iyi performans göstereceğine ve bunun da talepte artışa yol açacağını öngörürler.
Sonuçta ortaya çıkan hisse senedi fiyat artışlarından kâr sağlıyorlar. Tersi de olabilir. Yani bir şirketin gelecekte iyi performans göstereceğine dair bir varsayım, hisse fiyatlarının yükselmesine neden olur.
Örneğin, 2000 yılındaki Dot-com balonu! Teknolojiye yatırım yapan risk sermayesi şirketlerinin yatırımlarında dönüş alamamalarıyla çöküş yaşanmıştır.
Politik ve Ülkelerarası Gelişmeler
Önemli bir siyasi olay gerçekleştiğinde borsada büyük dalgalanmalar yaşanabilir. Siyasi senaryo sakin olduğunda piyasa istikrarlı kalır.
Örneğin bir ülkenin hükümetinde yaşanan değişimler, politikalarda uygulanan yenilikler, kısacası siyasi gelişmeler hisse senedi fiyatlarında iniş çıkış yaratabilir.
Bu dalgalanmalar; yatırım dünyası tarafından nasıl algılandığına bağlı olarak hem aşağı hem yukarı yönde olabilir. Politik gelişmelerin yanı sıra ülkelerarası gelişmeler de küresel ya da yerel borsaları etkiler.
Yapılan ticaret anlaşmaları ya da yaşanan ticaret anlaşmazlıkları, hükümetler arası durumlar piyasalarda volatilite yaratabilir. Mesela 2018’de patlak veren ABD-Çin ticaret savaşı, borsa hareketliliği üzerinde etkili olmuştur.
Daha yakın bir örnek verecek olursak Rusya-Ukrayna ile İsrail-Filistin savaşlarının hisseleri aşağı yönde etkilediğini söyleyebiliriz.
Doğal Afetler
Deprem, sel gibi doğal afetler borsada dalgalanmaya neden olur. Bunun temel nedeni, bu tür olayların üretimin tükenmesine yol açmasıdır. Şirketlerle birlikte ekonomi de zarar görür ve hisse fiyatları düşer.
Doğal afetler, borsa eğilimlerini farklı şekillerde etkileyebilir. Mesela doğal afetler şirketlerde ve faaliyetlerinde aksamalara neden olabilir, bu da kazançların azalmasına ve hisse senedi fiyatlarının düşmesine neden olabilir.
Doğal afetler tüm bir sektörü de etkileyebilir. Örneğin petrol sondaj kulelerine zarar veren bir kasırga, petrol fiyatlarının düşmesine ve enerji sektörünün gerilemesine yol açabilir. Afetler borsada belirsizlik yaratabilir, bu da oynaklığın artmasına ve hisse senedi fiyatlarında düşüşlere yol açabilir.
Öte yandan doğal bir felaketin ardından şirketler ve ekonomi yeniden toparlanmaya başladıkça borsada bir toparlanma yaşanabilir. Bu, yatırımcılara daha düşük fiyatlardan hisse satın alma ve potansiyel olarak piyasanın toparlanmasından faydalanma fırsatı sağlayabilir.
Aynı zamanda örneğin bir deprem yaşanmışsa inşaat ve ilgili diğer şirketlerin hisseleri, artması beklenen taleple sıçrama yaşayabilir.
Borsada Fiyatlar Neden ve Nasıl Değişir?
Borsada fiyatlar, yatırımcıların yapmış olduğu alım-satımlar sonucu değişir. Elbette bu durumda yukarıdaki başlıca unsurlar etkilidir. Tüm bunları sistemli bir şekilde yönetirseniz, borsadan beklediğiniz başarıyı elde edebilirsiniz.
Öncelikle her alımın fiyata yukarı yönde etki sağlayacağı gibi satışın da aşağı yönde etki yaratacağını bilmelisiniz. Biliyorsunuz ki kimse zarar edeceği araca yönelmez. Fakat bu anlamda herkesle aynı araca işlem yapmak tehlikelidir.
Bunun sebebi fiyatların yükselişi ile satışların bir anda gerçekleşmesidir. Bu süreci belirleyemezseniz, satış dalgasına tutulmanız ile fiyatların gerilediğini zararda olduğunuzu görebilirsiniz. Bu yüzden hedeflerinizi net bir şekilde belirlemeli, ona göre plan oluşturmalısınız.
Arz ve talebin belirleyici etkisini görebilmeniz için borsa haberleri takip listenizde olmalıdır. Biliyorsunuz ki borsacılar gözlerini açtıkları gibi piyasaları takibe almaya başlarlar. Çünkü küçük bir etkinin bile işlemlerin terse dönmesine neden olduğunu bilirler.
İyi bir borsa yatırımcısı olmak istiyorsanız kesinlikle en temelden başlayarak piyasa hakkında A’dan Z’ye tüm her şeyi öğrenmelisiniz. Bu noktada demo hesapları kullanmak işinize yarayacaktır.
Sanal hesaplar borsanın mantığını çözmenizde, işleyişini anlamanızda, fiyatların hangi nedenler doğrultusunda değiştiğini görmenizde yardımcı olacak bakış açılarınızı geliştirecektir.
Sonuçta eğer daha fazla insan bir hisse senedini satmaktan (arz) ziyade satın almayı (talep) isterse, o zaman fiyat yükselir. Tersine, eğer daha fazla insan bir hisse senedini satın almaktan çok satmak isterse, arz talepten daha fazla olur ve fiyat düşer.
Arz ve talebi anlamak kolaydır. Anlaşılması zor olan şey, insanların belirli bir hisse senedini sevip başka bir hisse senedinden hoşlanmamasına neden olan şeyi bulmaktır.
Bu, bir şirket için hangi haberlerin olumlu, hangi haberlerin olumsuz olduğunu anlamakla ilgilidir. Şirketin bilançosundan yaptığı anlaşmalara satın almalara prestijine varana kadar her detay, hissenin değerini etkiler.
Borsa Yükselişi ve Düşüşü Karşısında Yatırımcı Ne Yapmalı?
Borsaların yükselişi ve düşüşü karşısında yatırımcının yapması gereken paniğe kapılmadan adım atmaktır. Borsa düşerken ve yükselirken ne yapmalı sorusunun yanıtlarında da olduğu gibi hisse senedi hareketleri, bilinçli yatırımcılar için pek çok fırsat sunmaktadır.
Yatırımcıları en çok düşüşler korkutmakta ve yükselişler sevindirse de bazen tam tersi durumlar söz konusudur. Örneğin sağlam denilecek, gelecek vadeden bir hissenin fiyatının çok düşmesi, akıllı yatırımcılar için alım fırsatıdır.
Aynı şekilde kısa ya da orta vadeli yatırımcılar için bir hissenin aşırı değerlenmesi, onu artık elden çıkarma vakti geldiğini gösterebilir. Çünkü hisse tepe noktasını görmek üzere olabilir. Böyle bir durumda, kârınız beklentinizi karşılıyorsa satış için emir vermek mantıklıdır.
Piyasa çöktüğünde ise daha fazla hisse satın almak için önünüzde mükemmel bir fırsat var demektir. Yeterince tasarruf ettiyseniz ve size gelir getiren başka varlıklarınız varsa, daha fazla hisse senedi satın almanın tam zamanıdır. Borsanın çökmesi tüm fiyatların düştüğü anlamına gelir ve bu, düşükten alıp yüksekten satmak için mükemmel bir fırsattır.
Düşükten alıp, yüksekten satmak borsanın temel kuralıdır. Borsanın çökmesi durumunda, piyasa yeniden yükselişe geçtiğinde kâr elde edecek daha fazla kısa vadeli ve uzun vadeli hisse senedi satın alabilirsiniz.
Elbette çöküşlerde hisseleri düşük fiyattan dolayı körü körüne satın almayacaksınız. Burada iyi bir borsacı olarak sabırlı olmak ve şirketi iyi araştırmak gerekiyor.
Yani şirketin finansallarını, geçmişini, beklentilerini inceleyerek olası bir yükselişte fiyatların ne kadar yükselebileceği üzerine araştırma yapmalısınız.
Elde edeceğiniz veriler, o hisse için alım sinyali veriyorsa o zaman harekete geçebilirsiniz. Neticede kendine güvensiz, plansız, bilinçsiz ve sabırsız olarak borsada işlem yapanların büyük bir kısmı yatırımlarında başarısız olur.
Tam tersi sabırlı ve organize bir şekilde hareket edenler ise beklentilerini karşılamayı bilir. Bu nedenle piyasayı derinlemesine kavramanızı sağlayacak demo hesaplarda alıştırma yapmak, sürekli öğrenmek kritiktir.
işlem yapmak için
GCM Yatırım
yanınızda!
Paratic Haber
Paratic Piyasalar
